Baxıtlı SARÍBAEV

Камал Мәмбетов
Ҳүждан
Роман
Соңынан мениң бул жерде не мақсет пенен жүргениме қызыққан адамдай:
- Өзиң бул жерде не қылып жүрипсең, жийеним, - деп сорады.
- Қурылыс техникумын питкерип, дипломды қолыма алып, аўылға қайтып баратырман.
- Онда былай етемиз, - деди ол. - Билетлерди тапсырып, бүгин бизиң Ташкенттеги үйге барып жатамыз.
- Ўәй, қойшы дайы. Үш күн нәўбетте турып зордан бир билет алғанда Ташкентте қалғаны неси?
- Билеттен ғам шекпе, - деди ол. - Бизлер ушын Ташкенттен Нөкиске барыў, Нөкистен Халқабадқа барғаннан аңсат. Тек самолет ушса болды.
Маған сирә қудайталаның өзи сени арнап жиберип турған шығар. Ойласып, кеңесип шешетуғын сөз бар.
Сыртқа шығып тоқтаған жеримиз - аэропорттың берги мүйешиндеги бир түп шынардың асты еди.
- Мениң бас инженерим болып ислейсең бе, жийеним?
- Бас инженер болып ислеў ҳәркимниң де қолынан келе бермейди. Оның ушын терең билим ҳәм тәжирийбе керек, - дедим мен.
- Ҳәзир бас инженер болып ислеў ушын ҳешқандай бастың кереги жоқ. Тек жүрек керек. Бас инженер деген не? Тек ўақты-ўақты қағазларға қол қойып отыратуғын баслықтың қуўыршағындай бир адам.
- Мен ыразыман, - дедим бирден.
- Бул басқа гәп. Әне, көрдиң бе? - деди дайым бирден қуўанып кетип. - Мен енди сени өзим тәрбиялайман. Арадан бир жыл өтпей атырып-ақ, меншигиңе "Волга" машинасын минип, он қабатлы жай салып аласаң.
Жүр, жийеним, енди бизиң Ташкенттеги үйге барамыз.
Мен енди илажсыз оның изине ердим. Дайым дус келген бир машинаны қол көтерип тоқтатты.
- Чиланзарға, - деди дайым.
Машинадан түсип узын-қысқалы болып үшинши қабатқа көтерилдик.
Есикти орта бойлыдан келген бир ақ бозлақ жаўан ашты.
- Мен еле сизди Нөкиске барып қалған шығар, - деп едим. - Самолет ушпай қалды ма? - деп сорады ҳаял.
- Самолет ушпай қалды. Оның үстине жийеним менен ушырасып қалдым.
- Қандай жийениңиз?
- Мине, мынаў, - деди мени көрсетип.
- Танысып қойыңыз, бул бизиң Ташкенттеги гөззалымыз Дилбархан. Сизиң жеңгеңиз болады, - деди.
- Оҳ-а! Таныстырыўды да қатырады екенсиз, - деди жеңгей.
Жеңгей есикти жаўып, бизлерди ишкериге баслады. Бул үш бөлмеден ибарат, жақсы етип безетилген бир квартира еди.
Бизлер гилем үстине көрпешелер төселген астахтаның әтирапына жайғастық.
Ҳаял шебер аспаз екен. Жүдә бай дастурхан жайды. Дайым болса қолына блокнотын алып, ҳәр жаққа қоңыраў қағыў менен әўере. Сөзиниң рәмәўзи төмендегише: "Жийеним бас инженер болып тайынланып еди. Соның ушын да сизлерди зыяпатқа шақыраман".
Қулласы, арадан көп ўақыт өтпей-ақ узын-қысқалы болып үйге онлаған адам кирип келди. Ортаға бир ящик арақ пенен коньякты қойдық та отырыспаны баслап жибердик.
Мен де азлап иштим. Бес-алты тосттан кейин басым айланып, шалқа ортама қуладым. Азанда оянып қарасам басқа бир бөлмеде жатырған екенмен.
- Тезирек бол, самолеттен кешигип қаламыз, - деди дайым.
- Жолыңыз болсын, жигитлер, - деп таяқ кирпик, тана көз сулыў жеңгемиз ол қалды. Бул иретте әйтеўир жолымыз бирден бола қойды. Енди ғана Нөкиске ушпақшы болып турған самолетке илестик.
Дайым самолеттен Нөкиске келип түсти де, туўры кеңсесине тартты.
Дәлибай дайым айтқандай-ақ бул жерде оның алдынан кесе өтетуғын адам жоқ екен. Бир кеңсени толтырып отырған адамлардың бәри сол кисиниң ата-бабасынан тарқалған урпақлар болып шықты. Шетинен ағасы, иниси, жийени, бөлеси. Басқа бөлек адамлар жоқ. Ал, мен болсам, жасым жаңа ғана жигирмадан өткен болса да, олардың алдында "ҳүрметли ақсақал" атандым.
Бир күни Дәлибай дайым айтты:
- Саған арналған арнаўлы жайды енди саламыз. Микрорайонда бир төрт бөлмели жай босап турған екен. Ҳәзирше сол жерге көшип өт. Ҳаялыңды, бала-шағаларыңды алдыр, - деди.
Сол сөз түртки болды да, арадан бир ҳәпте өткеннен кейин, аўылдан ҳаялым менен бирге үш баламды көширип алып келдим. Ғарры болса әбден қырсықланып қалаға келгиси келмеди.
Дәлибай дайымның айтқаны ырас болып шықты. Қурылыс дегенниң өзи турған-питкен пул екен. Материаллардың бәри қәҳәт.
Қарақалпақстанның көпшилик жерин бала бақша менен мектепке толтырып жибердик, деп айтқанымыз бенен салып атырғанымыздың бәри де жасүлкенлердиң меншик үйлери болып шықты.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
21. 11

Мийримли инсан
(Заманласым Тамара апа Қаллибековаға)

Көриспеген болсақтағы жүзбе-жүз,
Ғайыбана жақын болып қалдық биз,
Ардақлап "Айналайын, балам!" десеңиз,
Төбем көкке жетип шадландым шексиз.

"Аллаға мың шүкир, гүлленди бағым,
Шийрин ақлықларды отырман бағып,
Гөззал жырыңызды оқыдым сүйип,
Жазарың көп болғай, рахмет, қарағым!"

Ҳикмет бар: "Жақсы сөз азығы жанның",
Меҳирден көркейер кеўил гүлшаным,
Сер салып тыңласам уқсайды екен,
Ҳаўазыңыз ҳаўазына анамның.

Сөз жоқ, гөззал инсан болсаңыз керек,
Балаңыздай көрип жоллайсыз тилек,
"Ҳәр ким сыйлағанның қулы" дегендей,
Қәдирлеген жанға талпынар жүрек.

Ҳаял болып жақсы, опалы, садық,
Ағамыздың қапталында жүрдиңиз,
Перзентлер ержетип сүйдирип ақлық,
Бахытлы ғаррылық гәштин сүрдиңиз.

Жүреги мийримге толы жан менен,
Заманлас болғаным мениң ығбалым.
Жақын көрип ҳүрмет гүлин беремен,
Қосығым арқалы қабыллап алың!

20-ноябрь, 2024
Бахытлы Сарыбаев
@BaxitliSaribaev

Камал Мәмбетов
Ҳүждан
Роман
- Өйтип сен бала болма. Аға өлсе, жеңге қәйниники, деген бурыннан гәп бар. Сәлийма сениң жеңгең емес. Басы бос қыз. Солай болса да есигиме түссе, үлкен баламның қайғысын азмаз умытқандай болар едим.
Балалық па, жигитлик пе, билмеймен, мен сегизинши класстан баслап Сәлиймаға көп хатлар жазғанман. Ол да маған өз ўақтында жуўап қайтарып турған. Бир күнлери Алпысбай әжағам Ростовта армияда жүрип Сәлиймаға хатлар жаза баслады. Буннан кейин мен Сәлиймадан пүткиллей өзимди алып қашқан едим.
Сол жағдайларды есиме түсирдим де, ақыры, оның менен тиллестим.
- Тәғдир шығар, - деди ол. - Маған сениң көп тәреплериң унайды. Мен саған турмысқа шығыўға разыман.
Солай етип, оған үйлендим де еки күн даўамында той бердик. Өзи шаппаттай аўыл болғаны ушын қызы менен жигитлериниң бәри белгили. Еки жас та бир-бирине минәсип екен, деп есапсыз тилеклер айтылды.
Өзи шетки бир аўыл болғаны ушын, жас жигитлерге жумыс көп. Бир жылға шамалас аўылда табелши болып иследим. Бирақ өз жумысыма кеўлим толыңқырамай жүр. Бердибай деген бир бригадиримиз бар. Баратқанның балтасын, киятырғанның кетпенин алып қалады. Шопанның баласы мал минезли болады, деп мени сөйлетпейди.
Ал, оныншы классты бирге питкерген жораларым болса ҳәр жаққа таздың шашындай болып шашырады кетти. Қарасам тек жалғыз өзим ғана атыздың басында сопайып қалыппан.
Солай етип Ташкент қурылыс техникумына кеттим де қалдым. Қолына қырық күнлик баласын услап Сәлийма қалды шырлап. Бирақ оқыўға кетиўди ойлап, басым қатты ислеген екен. Көпти көрип, ананы-мынаны үйренип, өзим де әдеўир қатайдым. Төрт жыл бир майданның өзинде-ақ өтип кетти. Соның арасынша үш балалы да болдым. Ҳаялым мийнетте шыныққан аўылдың қызы емес пе? Маған соншама перзент инам етиў менен бирликте өзимди де бақты. Фермадағы алдынғы қатардағы саўыншы болып иследи.
Соңынан диплом қолыма тийди де, кеўлим бирден әл-аспанда болып кетти. "Аға! Мен бүгин қурылысшы инженермен. Саған ең жаңа фермалар қурып беремен қурып беремен!" - деп бақырғым келер еди.
Ақыры, дипломымды алып, Нөкиске қайтатуғын күн жетип келди. Бир жола сол күни аўылға да жетип барыў ушын азанғы рейслердиң биреўине билет алдым.
Ҳәкисине сол күни самолет ушпады. Диктор: "Нөкиске ушыў еки саатқа кешиктириледи" деп дағазалай берип-ақ диңкемизди қуртты. Айтыўларына қарағанда, ол жақта жамғыр жаўып турған усайды.
Қулласы, самолетти әри күтип, бери күтип тақатым шыдамады. Аш болып баратырғанымды сездим де "буфетке барып, бир нәрсе ишсем бе екен?" деген қыял ойыма келди.
Көп ойланып турмастан екинши қабаттағы буфетке көтерилдим. Қолыма пирожка салынған тарелка менен стаканды услап, залдың ең шетиндеги бос турған, түргелип турып аўқат жейтуғын "минутқа" деген столға келип орналаластым.
Мениң қасыма келип орналасып алған адамның екеўи де негизинен бизиң жақтың адамлары екенлиги сезилип турар еди.
Узын бойлы жигит, өзи асығыслымекен билмедим, бирден асықты. Ал, келте бойлы киси ҳешқандай асықпас еди.
Ол тап иси еригип қалған адамдай мениң менен сөйлесиўди қәлер еди.
- Нөкиске ушажақ ба, балам?
- Аўа.
- Нөкисте кимниң баласысаң? - деди бир ўақытлары.
- Бизлер Шымбай районында турамыз, аға.
- Шымбайдан болғанда қай жеринен?
- Қамысарықтан! - дедим.
- Қамысарықта кимниң баласысаң?
- Ой-буў, аға. Сизге жақынласып кететуғын жери жоқ. Өмиринше мал баққан Қыдырбай шопан деген бар, тап соның баласы Төребайман.
- Әне, айтпадым ба, иним, сораса келип қойныңдағы ҳаялың бөлең болып шығады деген. Сен болсаң мениң ең жақын жийеним болып шықтың.
- Қалай?
- Қарындасым Нағыйма меннен төрт жас киши еди. Ол бийшараның да бахты жүриспей жүрип, сениң әкеңе түсти.
Мен анамды жүдә жақсы көретуғын болғаным ушын да, енди бул адам маған жүдә ысық ҳәм меҳрийбан болып көрине баслады.
Дайымның аты Дәлибай болып, айтыўына қарағанда анаў-мынаў емес, Нөкиске де бағынбайтуғын, тиккесине Ташкентке қарайтуғын бир үлкен қурылыс мәкемесиниң баслығы болып шықты.
- Мени нөкисли десе де болады, ташкентли десе де болады. Еки жақта да үйим бар. Өмирим усы еки жолдың арасында өтип атыр, - деп мақтанды бир ўақытлары.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
20. 11

Камал Мәмбетов
Ҳүждан
Роман
Егер биз өзимизди ашық теңизде жүзип баратырған бир корабль деп есапласақ бағдарымыз дүзиў еди. Бирақ кемени басқаратуғын капитанлардың саны көп болып кетти де, олар өзлериниң қәлеген жоллары бойынша ғана айдады. Барлық корабльлердиң бағдарын бирден бақлап турғандай билгир адмиралымыз болған жоқ.
Бул кемелерде матрос сыпатында ҳәммемиз де қатнастық. Бундай айналмалы жоллардың қәўипли екенлигин де сездик. Сонда неге өз пикиримизди батыл түрде айта алмадық.
Асан шынында да ҳақ сөзди айтқан еди. Қасым оның бурынғы сөзлерине қарап та ҳақ нийетли бир жигит екенлигин сезген.
- Кемемиздиң өз жолынан шығып баратырғанлығы ҳаққында батыл сөз айтқан адамлар көп болды, - деди Қасым. - Бирақ та бундай сөзлерди тыңлағандай қулақ болмады. "Өз кадрларымызға исенемиз" деген уранның басым болып кеткенлиги сонша, әдалат излеп жоқарыға жазылған ҳәрқандай хат қылмыс ислеп атырған адамлардың қолларына келип түсти. Олар бундай хатларға әдалатлы түрде қараған жоқ. Бәлки "өз дүзиминиң душпанлары, шарбаялар" сыпатында қарады. Солай етип, булар да натуўры пикирдеги басшылардың буйрықларына бойсыныўға мәжбүр болған еди.
20
Арадан бир күн өткеннен кейин Дүйсенбай менен Жумабайға үйлерине қайтыўға руқсат берилди. Олар кетти. Ал, алтыншы палатаның иши болса еки қызын теңнен турмысқа шығарып жиберген үйдей кеўилсиз болып қалды.
Соның арасынша палатаға Төремурат кирип келди. Қасында тор қалта көтерип алған төрт-бес жигити бар.
- Қалай? Достың, жағдайларың жақсы ма? - деп жалбырақлап атыр.
- Жақсыман. Өзлериңиз қалайсызлар? Кафедрада адам қалды ма? Ҳәммеңиз келипсизлер ғой.
- Жасы үлкенниң жағдайынан хабар алайық, - деп жигитлер бир бас қосып еди.
- Жақсы болған екен.
Қулласы, булар ярым саат даўамында университет жаңалықлары ҳаққында сөйлести. Қасым өз кәсиплеслерин дәрўазадан шығарып салып, палатаға қайтып келгенде Төребайдан басқа ҳешким жоқ еди.
- Кеширерсиз, достым, жасымыз қатар болғаннан кейин, мен сизге бул сораўды бериўге мәжбүр болып турман. Кеселханаға түскениңизге сонша ўақыт болыўыңызға қарамастан неге сизди бир адам излеп келмей атыр? Яки усы жасыңызға шекем
Төребай узақ ўақыт ойланып қалды.
- Үйлендим. Бирақ көбирек жолдан адасқан адамман.
Мен судланған адамман.
... Ол ўақытлары ғыршылдаған жас жигит едим. Ташкент қурылыс техникумын жаңа ғана питкерген ўақытларым еди. Еплеп аўылға барып прораб болып орналассам семьямды бир жөнкилли етип аларман деген ойым бар.
Яқ, дәслеп әңгимениң басынан басламасам болмайтуғын усаған. Мен анаў Қамсарықтағы Қыдырбай деген шопанның қой аўзынан шөп алмайтуғын жалғыз баласы едим. Әкемиз Қыдырбай шопан елли алты жасына шекем перзент көре алмаған. Ҳаялын таслап басқа биреўге үйлениўди де ойлап көрген адам емес. Қулласы, өзи елли алты жасына келгенде ҳаялы тосаттан қазаланған. Соңынан анамыз Нағыймаға үйленген екен. Соннан әжағам Алпысбай менен мен туўылған екенбиз. Алпысбай әжағам армиядан келген жылы мотоцикл айдап киятырып аварияға ушырап қайтыс болды.
Әжағамның қалыңлығы да бар еди. Ағам менен бирге ислейтуғын Жумабай деген шопанның қызы Сәлийма. Өзи мениң менен түйдей жас. Бир класста оқыйтуғын оғада әдепли қыз еди. Әжағам сол қызды унатып, ағам Жумабай аға менен қуда түсиўдиң әнжамына кирисе баслады. Бирақ әжел деген өзи айтып келмейди екен. Соңы усындай болып қалды. Тойдың басланыўына төрт күн қалғанда әжағам қайтыс болды. Әжағамның ас-абатын берип, арадан бир жыл өткеннен кейин ағам мени алдына шақырып алып тәселле бере баслады.
- Адам баласы өмирде не болатуғынлығын алдын болжап билмейди. Алпысбайжанды үйлендирмекши едим, изи усылай болды. Сен де енди жас емессең, балам, оныншы классты питкердиң. Ал, мен болсам жетпистен асып кеттим. Келин жумсап ақлықлы болғым келеди, деди.
- Мен еле бул жағын ойлап көргеним жоқ еди, - дедим мыңғырлап.
- Не ойлап көрери бар. Жақсыны жатқа жиберип болмайды. Сәлийма жақсы қыз. Анасы Арыўхан, шопанның келиншеги болғаны менен пүткил Кенегеске белгили нашар еди. Келип турған дәўлетти қайтарма, балам.
- Сәлийма жақсы қыз-дә, бирақ Алпысбай ағамның ҳүрейи ушын оған сөз айта алмайман.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
19. 11

Камал Мәмбетов
Ҳүждан
Роман
- Әлбетте. Бал тутқан бармағын жалайды, деген.
- Сонда адамлардың ҳеш қайсысы үндемей ме?
- Үндегенлер де болады. Олардың аўзына қум қуйды ғой. Материалщик деди, анаў деди, әйтеўир апарып қаматты. Соннан кейин бизлер де қорыққанды қойдық.
- Бай-бай, ғәрремлик жол менен ақша табыўдың жолы көп болған екен ғой.
- Көп ғой... Буннан он жыл бурынырақта бир ҳәдийсе жүз берди. Бир күни директорым жүдә қапа болыңқырап, басын ийип алдыма келди.
- Өтеке, басымызға бир мүсийбетлирек ис түсип тур, - деди ол. - Қалай болмасын бес жүз мың манат таўып бермесем болмайды екен.
- Ҳаў, айлықты тарқатқанымыз кеше ғой. Соншама пулды қаяқтан табамыз?
- Илажын таба алмасаң бас бухгалтер болып, неге ислеп атырсаң! Ойланып көр. Күнде бир қой сойып жеп отырғаның кимниң арқасы екен? Ақыры, бул тапсырманы райкомның өзи берип атыр!
- Райком... - Мениң дизелерим бирден қалтырап кетти. Райком ашыўланды ма, шатақ. Себеби олар жанып турған от, ал бизлер сексеўил едик. Әри-бери ойланаман. Бирақ ҳеш илажын таба алмайман.
Үйге келсем, радиода жаңа жер өзлестириўшилерге арнап концерт берилип атырған екен.
- Таптым, - дедим өз-өзимнен сыбырлап.
Сол турысында ғырра изге қайттым да, туўры директордың үйине бардым.
- Таптым, - дедим оған.
- Нени?
- Ақыры бизлерге тыңнан жер өзлестириў ушын ярым миллион пул ажыратылған ғой.
- Басың сениң сааттай ислейди, - деди директор қуўанып, - сонда қәйтемиз.
- Бир түнниң ишинде мына "Сасық көлди" өзлестиремиз.
Солайынша мен бул иске кирисип кеттим.
Қулласы, таң атқан ўағында барлық ҳүжжетлерди тайынлап инженеримиз Владимир Пактың алдына бардық. Ол ҳүжжетлеримизди көрип, ҳайран болды ҳәм қол қойыўдан бас тартты. Райком инженердиң әдеўир сыбағасын берипти. "Басқа кемшиликлериңди таўып, судқа беремен" деген екен, бийшара жылап отырып ҳүжжетлерге қол қойды.
Райком банк баслығына бирден қоңыраў етти де, еки қапшыққа нықлап салынған бес жүз жигирма мың сом ақшаны түске таман кеңсеге әкелип түсирдик. Жигирма мың сом "Сасық көл" операциясына қатнасқан жигитлердиң саўғасы еди. Оны мен, директор, экономист ҳәм кассир төртеўимиз бөлисип алдық.
Әне, достым, керек болса саған ҳақыйқат!
Барлықбай не айтарын билмей төмен қарап ойланып қалды.
18.
Жан-жағына аўнай берип, талығып кеткен Қасым көп ўақытқа шекем уйықлай алмады.
Қасым өз халқының еки әсирлик тарийхын ашқаннан берли тап усындай тынышсыз болып қалған еди.
Халық енди ғана есин жыйнады. Өтмиштеги бабаларының қандай болып өткенлиги ҳаққында ҳешқандай түсиниги жоқ. Соның ушын да ол "мен халқымның пүткиллей өшип кеткен сол өтмиш өмирин изертлеп көрсетемен" деп илим соқпақларынан сүрникпей өтиўге бел байлады. Қасым тарийх илиминиң усы тараўы бойынша илим кандидаты атағын алды. Бирақ оның алдында буннан да мүшкилирек болған машақатлы жол бар еди. Ол да болса илим докторы атағын алыў.
Ол бул ҳаққында өз устазы Мурат Мухамемедович пенен көп ойласты.
- Мениң сеннен күтип отырған тилегим де усы, - деди академик. Ҳәзир дүньяда өз тарийхын он сегизинши әсирден баслап жүрген халық бар ма? Тарийхтағы жумбақ мәселелерди шешип бериў сизлердей талантлы жасларға байланыслы.
Солай етип академияда Қасымның докторлық жумысының темасы бекитилген еди. Ол да болса: "Қарақалпақ халқының пайда болыўы".
- Тема жүдә қыйын, - деди академик. - Егер бул теманы алып шыға алсаң, онда қарақалпақ халқы саған миннетдар болып қалады.
Ол бул мәселени шешиў ушын қаншама жерлерди араламады.
Москва, Ленинград, Ташкент, Будапешт, Бағдат ҳәм Қахра китапханалары менен танысты.
- Илим қызық. Оның ашылмай атырған жерлери оғада көп, - деп сыбырланды кроватының оң жағына қарай аўдарылған Қасым.
19.
Асан ҳәрбир айтқан сөзин нықлап атырғандай жанындағыларға мәнили түрде бир қарады да сөзин даўам етти.
- Адам баласының қолынан барлық нәрсе келеди. Жақсылықты да, жаманлықты да ислейтуғын адам. Буннан бирнеше жыллар бурынырақта айтқан бир райком секретарының сөзи еле қулағымнан кетпейди.
- Маған ақыллы адамлардың кереги жоқ! Айтқанымды қылатуғын адамлар керек! - деп айтқан еди ол.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
18. 11

Камал Мәмбетов
Ҳүждан
Роман
- Бул ручканың бир қәсийети бар, - деди Қасым.
- Қандай?
- Алдыңа ақ қағаз жайып отырсаң болды, бирден қосық жазып кете бересең.
Әлбетте, бул сөзди Қасым ҳәзиллесип айтқан еди.
- Ырас па?
- Ырас. Егер исенбесең үйиңе барып жазып көр.
Шәригүл ручканы алды да есиктен шығып кетти.
- Жас қызды алдап жибергениңиз жоқ па? - деди Төребай.
- Яқ. Турмыста өзи сондай болады. Бир жола академик Мурат Мухамедович маған бир ручка сыйлыққа бергенде түни менен илҳамланып жақсы бир мақала жазғанман. Жақсы саўға адамды илҳамландырады. Бир нәрседен қапа болып жүрген екен. Кеўли орнына түссин, деп атырман. Ал, ручканың баҳасы еки сомнан асып кетпейди.
- Ондай болса жақсы екен. Әйтеўир адам баласының қапа болмағаны жақсы.
Буннан кейин ҳәмме халатларын кийип сыртқа шықпақшы болды.
Палатада тек еки адам ғана қалды. Қасым кеше кеште сыртта көп отырып қалып аязлаған.
Кеше ҳаялы келип кеткеннен берли Өтемистиң де мәниси жоқ. Өз дәртин сыртқа шығарып айтпайды. Сонда да белгили. Басқа палатада жатырған оның Барлықбай деген жорасы бар. Еки күннен берли сыртқа шықпағаннан кейин, гүманланды ма, әйтеўир бүгин палатаға Барлықбайдың өзи келди.
- Ҳәй, Өтемис! Азаннан кешке шекем ақ сүп көрпеге оранып жата бергениң не? Жүр, оннан да сыртқа шығып, аяқларымызды бир жазып қайтайық.
- Рахмет, достым, ҳәзир дым мәнисим болмай атыр.
- Неге? Ҳаў, кеше емес пе, доктор, енди үйиңе қайта бер, деп атыр дегениң.
- Үйиңе қайта бер деп айтты-аў. Бирақ үйден келген хабардың өзи де қайтадан аўыртып таслады ғой.
- Не болып қалды, соншама?
- Директорымызды қамап таслапты.
- Директор қамалса, басқа бир қылмысы бар шығар.
- Баслықтың бухгалтериядан тысқары қандай қылмысы болыўы мүмкин. Бухгалтерия дегенниң өзи барып турған қылмыстың өзи ғой.
- Саған не? Адамлардың ислеген ҳақысына пул төлеп отыра бермейсең бе?
- Ҳәзир ғой сөйтип атырғанымыз. Бурын көп бәлелер болып кетти ғой.
- Бәлеси неси?
- Ҳаў, мынаў ҳәзирги қайта қурыў деген басланып азмаз жанымыз қалды ғой. Қудайдың өзи сақласын. Буның арғы жағының бәри шатақ.
- Шатақ болғанда сени биреў мәжбүрледи ме?
- Мәжбүрлегенде қандай. Өзиңнен қалатуғын гәп жоқ. Бәрин өз көзиң менен көрдиң ғой. Сен қолыңда бухгалтерлик дипломың болса да директор менен келиспедиң. Өз кәсибиңди таслап кетип, мектепте математикадан муғаллим болып иследиң. Ал, бизлер болсақ директордың айтқанын қыламыз деп искенжеге түсип қалдық ғой. Қолында дипломы бар бухгалтерлер қуўылды. Бизлердей оныншы классты шалама-шәкки питкерген адамлар бас бухгалтер болып иследи.
Ревизия келип кеткеннен кейин енди бир бәледен қутылған шығарман деп ойлап едим. Қайда? Он бес жыллық мәселе бирден қозғалып кетипти. Өзиң билесең, бул арада еки директор өзгерди. Енди бизиң аўҳал шатақ. Соның бәри жүрекке түскеннен кейин менде не қалады?
- Мен ҳайранман, - деди бир ўақытлары Барлықбай. - Усы баслықлар бир миллионға шамалас пара алыпты, - деп еситемен. Соншама пулды бухгалтерия қалай жайғастырады. Ақылым ҳайран?
- Тап бир дүньяға бүгин келип атырған адамдай. Сен де айттың-аў.
- Ал, бизлер дүньяға бүгин-ақ келген болайық. Егер сен дүньяға бурынырақ келген болсаң, буның сырын айтып бер.
- Билмесең, онда есит! Бригада ағзаларына дүзилген ведомостьлар тек отыз сом менен тоқсан сом арасында бола ма? Болады. Кассир оларға тийисли пулларын тарқатып, қол қойдырып келеди. Оннан кейин бул ведомостьлардың ҳәммесине жаңалық киритемиз. Тап сол ведомостьты жазған ручканы қолымызға алып, ҳәммесиниң алдына бир цифр қойып шығамыз. Енди бир қарасаң, отыз сом - бир жүз отыз сом, елиў сом - бир жүз елиў сом болып шыға келеди. Бизлердиң көп пул табатуғынымыздың мәниси сол ғой. Булардан тысқары оқыўшы ҳәм студентлерге төленетуғын пуллар және бар. Жыл ақырында байраққа берилген пулларда буннан да қүдиретли цифрлар ушырайды.
- Бул барып турған көз бояўшылық ғой.
- Көз бояўшылық болса не қыламыз. Жоқарыдан келген тапсырма солай, деп түсиндиреди.
- Сонда усыншама пулларды не қыласызлар?
- Қайдан билейин. Пөңкит дейме-аў, сөңкит дейме-аў, әйтеўир қапшықлап алып кетеди ғой.
- Өзлериңиз де пайдаланатуғын шығарсыз?
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
17. 11