DATA HUB Қазақша

😱Қазақстан ауылдарынан халықтың көшуінің таза көрсеткіші 25 жылдағы антирекордты жаңартты

2024 жылы ауыл халқының көші-қон сальдосы (келгендерден кеткендерді шегергенде) 111,4 мың адамды құрады. Бұл 2000 жылдан бергі, яғни қолжетімді бүкіл бақылау тарихындағы, ең төменгі көрсеткіш.

Бұл көрсеткіш жыл сайын теріс мәнді көрсетеді. Алайда биылғы жағдайдың ерекшелігі – бұған дейінгі жылдардағыдай ондаған мың емес, жүздеген мың адам деңгейінде болуы.

☝️Айта кетерлік жайт, ауыл халқының көші-қон сальдосы барлық өңірде дерлік, Алматы (7,6 мың адам) және Атырау (275 адам) облыстарын қоспағанда, нөлден төмен деңгейде тіркелген. Бұл орайда жалпы көрсеткіштің қалыптасуында халқы ең тығыз шоғырланған өңір – Түркістан облысы шешуші рөл атқарып отыр. Оның үлесі 26%-ды құрады (-29,2 мың адам).

Табиғи өсім теріс мәндегі көші-қон сальдосын өтей алмады: туғандар мен қайтыс болғандар арасындағы айырмашылық 96,8 мың адам деңгейінде болды. Осылайша, көші-қон мен табиғи қозғалыс нәтижесінде ауыл халқы өткен жылмен салыстырғанда 14,6 мың адамға азайды. Бұл ретте қаладағы халық саны, керісінше, 266,8 мың адамға өсті.

Нәтижесінде, жалпы халық құрамындағы қалалықтардың үлесі 0,8 п.т артып, 63%-ға дейін жетті. Урбанизация деңгейі бұған дейін мұндай жоғары көрсеткішке жетпеген сияқты: бұл жерде де 2000 жылдан бергі рекорд.

ҚР СЖРА ҰСБ деректері

@DataHub_KZ

💪 Теңге төрт айда алғаш рет нығая түсті


Бір айда, 1 қаңтардан 1 ақпан аралығында доллардың ресми бағамы 1,3%-ға (6,97 теңге), 518,14 теңгеге дейін төмендеді. Бұл соңғы төрт айдағы теңге позициясының алғашқы қалпына келуі болды, оның үстіне ол айтарлықтай елеулі болып шықты. Ұлттық валюта мұндай қарқынмен жағдайы әлі де тұрақты болған кез - 2024 жылдың ең басында нығайды.

Естеріңізге сала кетейік, теңге өткен жылдың мамыр айының ортасында әлсірей бастады. Қыркүйек айында бұл процесс уақытша тоқтады деп айтуға болады, бірақ одан әрі жаңа күшпен қарқын ала бастады. Нәтижесінде жалпы алғанда жылдың соңы ұлттық валюта үшін сәтсіз болып шықты, әсіресе – қараша мен желтоқсан. Осы айлардың қорытындысы бойынша ҚРҰБ валюта нарығындағы қатты ауытқуларды тегістеу мақсатында интервенциялар жүргізуге тура келді. Айтпақшы, 2022 жылдың көктемінен бері алғаш рет.

Қалай болғанда да, теңгенің позициясы қаңтарда да нашарлай берді. Айдың ортасына қарай жаңа тарихи рекорд орнатылды - 530,24 теңге. Алайда бұл сәт сонымен бірге бетбұрысты болды. Содан бері доллар бағамы желтоқсанның төменгі мәндеріне қарай жылжи бастады.

Айта кетейік, ҚРҰБ өзі ұлттық валютаның әлсіреуін сыртқы факторлардың әсерімен қатар (доллардың жаһандық нығаюы, сақталып отырған геосаяси шиеленіс және негізгі экспорттық тауарлар бағасының құбылмалылығы) долларларға деген дүрбелең сұраныспен түсіндірді. Ол таратқан ақпарат бойынша теңге бағамын тұрақтандыруға бірқатар шаралар көмектесті. Интервенциялардан бөлек, олардың қатарына мыналар кірді:

🔸 алтын экспортынан доллар сату ниеті туралы хабарлама;
🔸 КМС валюталық түсімінің 50%-ын міндетті сату;
🔸 12 қаржы ұйымындағы тексерулер;
🔸 валюталық операциялардың комплаенсын күшейту;
🔸 айырбастау пункттеріндегі спредті реттеу;
🔸 банктердің валюталық операциялар бойынша есептілік мерзімін қысқарту.

Сонымен қатар, бүгін жарияланған ақпараттық хабарламада ҚРҰБ интервенциялардың нақты қаңтар айында жүргізілгенін нақтыламайды. Алайда өткен айдың қорытындысы бойынша ҚР ҰБ РБ-ға трансферттерді қамтамасыз ету және «Талдықорған-Үшарал» магистральдық газ құбырының құрылысын қаржыландыру үшін Ұлттық қордан $850 млн сатқаны белгілі. Бұл ретте ол БЖЗҚ зейнетақы активтерінің валюталық үлесін ұстап тұру үшін валюта сатып алған жоқ.

Ақпан айында РБ-ға трансферттерді қамтамасыз ету үшін валютаны сату $550-ден $650 млн-ға дейінгі деңгейде күтіледі. Бұдан басқа, ҚР ҰБ бұрын отандық алтын өндіруші кәсіпорындардан сатып алынған алтынды сату нәтижесінде алынған шамамен 250 млрд теңге баламасында валютаны сатуды жоспарлап отыр. Бұның алдында, қаңтар айында, осы механизмнің шеңберінде 244 млрд теңге стерилденді. Ол әлі де БЖЗҚ үшін валюта сатып алуды жоспарламайды.

ҚР Ұлттық Банкінің деректері

@DataHub_KZ

Жылдық инфляция жеделдеп барады

Қаңтарда тұтыну бағаларының жылдық өсім қарқыны 8,9%-ды құрады, бұл желтоқсандағы көрсеткіштен 0,3 п.т. жоғары. Айта кетейік, желтоқсанда да инфляция қарашамен салыстырғанда өскен болатын. Қазіргі 0,3 п.т. жеделдеуі 2023 жылдың ақпанынан бергі ең айқын өсім болып тұр.

Бұл ретте бағаның жылдық өсу қарқыны барлық үш топ бойынша артқан: азық-түлік тауарлары, азық-түлік емес тауарлар және ақылы қызметтер.

🥔 Азық-түлік жылдан жылға 5,8%-ға қымбаттады – бұл 2024 жылдың сәуірінен бергі ең жоғары көрсеткіш. Әсіресе, картоп (+59,3%) пен пияздың (+25,1%) бағасы қатты өсуде.

📺 Азық-түлік емес тауарлары 8,4%-ға қымбаттады (2024 жылдың ақпанынан бергі ең жоғары қарқын). Едәуір қымбаттаған тауарлар қатарында аудиовизуалды жабдықтар (+41,5%), зергерлік бұйымдар (+24,9%) және Қазақстанда құрастырылған жаңа жеңіл автокөліктер (+22,9%) бар.

🏠 Ақылы қызметтер 13,8%-ға қымбаттауда. ТКШ тарифтерінің тұрақты өсуімен қатар кешенді демалыс ұйымдастыру қызметтерінің бағасы да (+26%) айтарлықтай өскен.

ҚР СЖРА ҰСБ деректері

@DataHub_KZ

ЕДБ-ның қаржылық көрсеткіштері бойынша жаңа деректер шықты, демек, еліміздегі банктер өткен жылдың соңғы тоқсанын қалай өткізгенін қарастыратын кез келді – сондай-ақ, жалпы алғанда, 1 қаңтарға қарай қандай көрініс қалыптасқанын бағалайық.

Сонымен:

🔸Жыл қорытындысы бойынша пайда – 2,56 трлн тг, 2023 жылға қарағанда 17%-ға жоғары. Айтпақшы, осы соманың төрттен үшке жуық бөлігі пайда көлемі бойынша көш бастап тұрған бес банкке тиесілі болды.
🔸Активтер 61,6 трлн тг жетіп, өткен тоқсанда шамамен 6%-ға өсті. Несие портфелінің өсімі активтерге қарағанда жылдамырақ жүрген: өткен тоқсанда +7,4%, қазіргі деңгейі – 35,8 трлн тг.
🔸Жеке және заңды тұлғалардың салымдары 1 қазандағы деңгейінен шамамен 10%-ға артқан. Үшінші тоқсанмен салыстырғанда өсім қарқыны жеделдеген (ол кезде шамамен 3% болған еді).
🔸Жеке тұлғалардың салымдарының қазіргі деңгейі – 24,6 трлн тг, оның шамамен 80%-ы көлемі бойынша көшбасшы бестікке тиесілі. Ал заңды тұлғалардың салымдары 17,9 трлн тг деңгейінде, мұнда үздік бестік үлесі біршама төмен – 67%.

ҚР Ұлттық Банкі деректері

@DataHub_KZ

ҚР-дағы ХААЖ арқылы аударымдар көлемі көпжылдық антирекорд орнатты

2024 жылдың 12 айында елге халықаралық ақша аударымдары жүйелері арқылы 236,7 млрд теңге түсті, бұл өткен жылмен салыстырғанда номиналды түрде 23%-ға аз. Қаңтар-желтоқсан айларындағы жылдық инфляцияны ескерсек, құлдырау 29%-ға дейін жетеді.

Соңғы рет жалпы көрсеткіш номиналды түрде тоғыз жыл бұрын, 2015 жылы аз болған, бірақ егер теңгемен салыстырмалы бағаға аударсақ – содан бері инфляция 100%-ға шығуда, – онда осы барлық 10 жыл ішінде антирекорд орнатылуда.

Шетелден аударымдардың жалпы құрылымындағы ең үлкен жеке үлес Ресей Федерациясына тиесілі (61,8 млрд тг) және егер есептеулерді салыстырмалы бағамен жүргізсек, сол жерден түсетін түсімдер де онжылдық минимумында болады.

Жыл өткен сайын ресейлік көрсеткіш тіпті номиналды түрде 43%-ға төмендеді. Айтпақшы, басқа белсенді жөнелтуші елдерден Оңтүстік Корея (24,5 млрд теңге, -25% номиналды) және Өзбекстан (-30% номиналды, 23,6 млрд) бойынша көрсеткіштердің айтарлықтай төмендеуі көңіл аударуға тұрарлық.

ҚР Ұлттық Банкі деректері

@DataHub_KZ

💸Қазақстандағы әр үшінші теңгедегі қолма-қол ақша Алматыда шығарып алынады

Өткен жылы ҚР аумағында ақшаны шығарып алу бойынша 238,4 млн операция жасалынған. Бұл операциялардың жалпы сомасы 25,4 трлн тг жуық болды және шамамен үштен бірі — 32%, яғни жалпы көрсеткіштің 8,1 трлн тг жуығы оңтүстік астанаға тиесілі.

Одан кейінгі орында Астана тұр. Алайда үлесі әлдеқайда төмен: 10%-дан сәл асады, яғни 2,6 трлн тг. Шымкент те Астанадан қалыс қалмай келеді – 2,1 трлн тг, шамамен 8%. Жалпы үш ірі қаламыздың үлесі қалған 17 өңірдің барлығын бірге есептегендегі көрсеткіштен көбірек.

🏧Егер ақшаның сомасы бойынша емес, жасалынған операция саны бойынша есептесек, Алматы бәрібір көш басында тұр. Бірақ үлесі төмендеу – 21% немесе әр бесінші операция. Астанаға 9%, Шымкентке 8% тиесілі.

Ақшаны шығарып алу бойынша жасалынған бір операцияның орташа сомасы бойынша қарағанда, өздеріңіз де түсінгендей, тағы да Алматы алда (161 тыс. тг). Екінші орында тағы да елорда (121 тыс.), ал үшінші орынға Маңғыстау облысы (109 тыс.) тұрақтаған. Ал Шымкентке үштікке кіру үшін сәл ғана жетпей қалыпты: мұнда бір операцияның орташа сомасы – 108 тыс. тг

Бір ақпарат қоса кетейік: өткен жылмен салыстырғанда еліміз бойынша ақшаны шығарып алу көлемі аса қатты өзгере қоймаған. Жылдан жылға өсім 11%-ды құрады, бұл инфляциядан сәл ғана жоғары. Үш ірі мегаполистің ішінде ең қарқынды өсім Алматы мен Шымкентте байқалды (екеуінде де өсім 20%-дан асады), ал Астанада өсім – біршама бәсең (+8%).

ҚР Ұлттық Банкі деректері, қазақстандық және шетелдік эмитенттердің төлем карталарымен жасалған операциялар негізінде құралған. Келтірілген аймақтар операция жасалынған құрылғының орналасқан жеріне байланысты.

@DataHub_KZ

🐕💵Мемлекеттің қаңғыбас жануарларды вакцинациялау және зарарсыздандыру шығындары бір жылда үш есеге жуық өсті

2024 жылы мемлекеттік бюджеттен аталған мақсаттарға 382,2 млн теңге жұмсалды. ҚР Қаржы министрлігінің деректеріне сәйкес, өткен жылмен салыстырғанда көрсеткіш 2,8 есеге артты.

Бұған қоса жануарларға арналған баспаналарды ұстауға екі есе көп қаражат жұмсалды. Атап айтқанда, біз 73,7 млн теңге туралы айтып отырмыз. Өз кезегінде қаңғыбас жануарларды сәйкестендіру шығындары 17%-ға артып, 102 млн теңгеге жетті. Бірақ баспана салу шығындары 27%-ға қысқарды - бір жыл бұрынғы 63,3 млн теңгеге қарағанда 46 млн теңге. Айта кетейік, 2022 жылы мемлекет жоғарыда аталған барлық мақсаттарға тек 11,1 млн теңге жұмсаған, яғни ештеңе жұмсамады деуге болады.

☝️Жалпы түсінік үшін: 2022 жылы Қазақстанда қаңғыбас жануарлардың санын реттеу мақсатында оларды өлтіруге тыйым салатын жануарларға жауапкершілікпен қарау туралы заң күшіне енді. Бұрын иесінің жоқтығын анықтаған кезде ұсталған иттер мен мысықтар эвтаназияға ұшырайтын. Енді аулау қызметтері тексеру жүргізіп, оның нәтижелері бойынша олардың болашақ тағдыры туралы шешім қабылдауы керек. Егер жануар халыққа қауіп төндірсе, ол ұйықтатылады. Олай болмаса, баспанаға орналастырып, вакцинациялап, зарарсыздандырып, биркамен белгілеп, содан кейін оны көшеге қайтару керек.

❓Иә, ұсынылған деректер көрсеткендей: жаңа заң қағаз жүзінде қалмады. Алайда, бұл қаңғыбас жануарлардың санын реттейтін жағдай түбегейлі өзгерді дегенді білдірмейді. Қалай болғанда да, оларды ұстау және жоюға кететін шығындар 2022 жылмен салыстырғанда біршама өсті және әлі де әсерлі болып көрінеді - 1,5 млрд теңге.

Әрине, бұл соманың негізгі бөлігі қазіргі кезде жоюға емес, аулауға кетеді деп дау айтуға болады. Бірақ бұл гипотезаны тексеру мүмкін емес: тиісті бюджеттік бағдарлама бойынша сомалар егжей-тегжейлі берілмейді. Екінші жағынан, жекелеген қоғам белсенділері заңнаманың өзгеруіне қарамастан, қаңғыбас жануарларды өлтіру ескі принциптер бойынша жүзеге асырылады дейді.

@DataHub_KZ

....Ал енді биыл айтарлықтай өзгерістерге ұшыраған жекелеген өнімдердің тағы екі түрі туралы айта кетейік: «жалақыға дейінгі қарыз», PDL деп аталатын несие мен жеке тұлғалардың бизнес-несиелері.

«Жалақыға дейінгі» қарыздар (PDL)

Әңгіме МҚҰ 45 күннен артық мерзімге бермейтін ерекше микронесие жайлы болмақ. Олардың сомасы жылдың көп мезгілінде 50 АЕК-пен (186 мың тг) шектелген болатын. Тамыздың екінші жартысынан бастап 45 АЕК (166,1 мың тг) дейінгі лимит қойылды.

Әртүрлі реттеуші өзгерістердің, кейбір ойыншылардың лицензияларын қайтарып алу немесе тоқтата тұруы, әсерінен бұл өнім бойынша жалпы портфель әжептәуір қысқарды – 36%-ға. 2025 жылдың 1 қаңтарына қарай 89,2 млрд тг құрады. Келісімшарттар саны 34%-ға азайып, 1,2 млн бірлікті, ал қарыз алушылар саны 20,9%-ға қысқарып, 652,4 мың адамды құрады.

Несиенің берілуі шамамен төрттен бірге баяулады, бір жылда көлемі 576,9 млрд тг жетті. Бұл сома 9,1 млн келісімшартқа (-28,9%) және 981 мың қарыз алушыға (-10,6%) тиесілі. Келісімшарт бойынша несиенің берілуінің орташа көрсеткіші аздап өскен (+5,3%, инфляция деңгейінен төмен).

Жеке тұлғалардың бизнес-несиелері

Бұл өнімге қарыз алушы ретінде жеке тұлға көрсетілгенімен, несие беру мақсаты мен объектісі бизнеске байланысты болып табылатын несиелер жатады.

Мұндай несиелердің портфелі 1 қаңтарға қарай 436,1 млрд тг жетіп, бірден 54,5%-ға артты. Қарыз алушылар саны екі еседен астамға, 625,3 мың адамға дейін өссе, келісімшарттар саны 150,8%-ға, 890,6 мың бірлікке дейін артқан. Бір келісімшарт бойынша орташа қарыз сомасы 38,4%-ға төмендеп, 489,6 мың тг құрады.

Қазіргі уақытта портфельдің негізгі бөлігі МҚҰ-ға тиесілі. Нақты айтқанда, 360 млрд тг немесе жиынтық көлемнің 83%-ы. Бұл сегменттегі көрсеткіш бір жылда шамамен 70%-ға өскен. Портфельдің сапасына келер болсақ, 2025 жылдың 1 қаңтарына қарай 90+ уақытқа кешіктірілген қарыздар жалпы көлемде 11,6% үлесті құрап отыр (жалпы, барлық сегменттер бойынша).

Барлық ойыншылар бойынша несиенің берілуі, жалпы алғанда, бір жылда 518,5 млрд тг жетіп, 2023 жылға қарағанда бірден 68,7%-ға жоғары болды. Қарыз алушылар саны 126,4%-ға өсіп, 632 мың адамды құрады, ал келісімшарттар саны бірден 254,5%-ға артып, 1,4 млн бірлікке жетті.

@DataHub_KZ