DATA HUB Қазақша

🍽 Өздеріңіз бізсіз-ақ білетіндей, Жаңа жыл жақындап келеді, демек, мерекелік дастарқанды дайындау туралы ойланатын уақыт келді. Біз бұл дайындықты есептеулерден бастауды шештік: бұл жолы қазақстандықтар үшін кез келген мерекенің басты тағамдарының бірі қай қалада арзанырақ болуы керек.

Әңгіме, әрине, бешбармақ туралы — немесе ет, егер сіз осындай нұсқаны қаласаңыз.

Біз ҚР СЖРА ҰСБ ресми деректеріне сүйеніп есептейміз, сондықтан бағаларды статистикада қолжетімді өнімдерге негіздеп аламыз. Бірақ олардың арасында, мысалы, қазы жоқ, сондықтан оның орнына біз есептеулерімізде бір-бір килограмнан үш ет түрін ескереміз: сиыр еті, қой еті, жылқы еті (барлығы сүйектері бар).
Есептеулер үшін жайманы өзіміз жаямыз 😉. Сондай-ақ аздап картоп пен пияз қосамыз.

Қазысыз осындай қарапайым нұсқада ҚР бойынша орташа құны 9,1 мың теңгеге шығады. Алматыда (10,3 мың), Астанада және Қарағандыда (екі жағдайда да шамамен 10 мың) ең қымбат болады. Қызылорда мен Түркістанда (екі жерде де 8,2 мың) және әсіресе Орал қаласында (7,8 мың) ең арзан болады,

Айтпақшы, Оралға көшпес бұрын және жаңа жылдағы сүйікті тағамыңызды күн сайын жемес бұрын, тағы бір критерийді қарастырайық: оны қаладағы орташа жалақыға қанша рет дайындауға болады.

Мұнда көш басында орташа жалақы мөлшері жоғары болып табылатын Атырау тұр, онда көрсеткіш 67-ге жетеді. Астанада 50 рет, Алматыда 46 рет сатып алуға болады. Орал қаласында ақша 40 ретке дейін ғана жетеді, бірақ бұл да минимум емес: мәселен Талдықорған мен Қонаевта 30-ға жетеді.

Есептеулерде қараша айындағы бөлшек сауда бағалары бойынша және 2024 жылғы III тоқсандағы жалақы бойынша соңғы қолжетімді деректер пайдаланылды

@DataHub_KZ

Қазақстанға жіберілетін ақша аударымдары шамамен үш жылда ең төменгі көрсеткішке дейін түсіп кетті

Қарашада шетелден ақша аударымдары жүйелері арқылы 17,8 млрд тг келіп түскен. Бұл, инфляцияны есептемегенде, өткен жылдың осы айымен салыстырғанда 25%-ға, ал өткен айға қарағанда 6%-ға аз. Қазіргі көрсеткіштен төмен номиналды деңгей соңғы рет 2022 жылдың қаңтарында болған еді.

Бірден айта кетейік, Қазақстанға аударымдардың төмендеуі - айтарлықтай жаңа құбылыс емес. Украинадағы әскери қақтығыс аясында олардың көлемі 2022 жыл бойы дерлік қалыптан тыс жоғары мәнді ұстап тұрған еді. Ал келесі 12 айдың ішінде бұрынғы қалыпты деңгейіне ақырындап орала бастады. Сәйкесінше, 2024 жылы да төмендей берді. Алайда қазіргі төмендеуі қандай да бір “соғысқа дейінгі нормаға” оралу емес: қарашадағы деңгейі, тіпті, баға өзгерісін есептемегеннің өзінде тарихи тұрғыда ең төмен. Ал бағаның өзгеруін ескерсек, қазіргі деңгейі - кем дегенде соңғы төрт жылдағы ең төмені.

Соған қарағанда, Қазақстанға аударымдардың динамикасына басқа жаңа фактор немесе бірнеше факторлар жиынтығы ықпалын тигізе бастаған сыңайлы. Бұл орайда тамызда “Золотая коронаның” әзірлеушісі санкцияға ұшырағанын айта кеткен жөн. Нәтижесінде, қазақстандық банктер осы жүйе арқылы ақша аударымдарын уақытша тоқтатқан болатын, бірақ кейін олардың кейбірі қайта жұмыс істей бастады. Дегенмен, 2023 жылдың қарашасына қарағанда “Золотая корона" арқылы Қазақстанға жіберілген қаржы көлемі 31%-ға азайып, 8,7 млрд тг құрады. Десе де, жалпы аударымдар көлемінде бұл жүйенің үлесі аса қатты төмендемеді - 7 п.т., 49%-ға дейін.

Міне, тағы бір маңызды жайт: қарашада аударымдар барлық негізгі бағыттар бойынша төмендеді (жылдан жылға). Жалпы динамикаға ең үлкен ықпал еткен бағыт – РФ. Сол жақтан келген аударымдар номиналды түрде 44%-ға, 4 млрд тг дейін азайды. Осылайша Ресейдің Қазақстанға жалпы аударымдар көлеміндегі үлесі өткен жылғы 30%-дан 22%-ға дейін төмендеді. Ал төмендеу қарқыны бойынша екінші орында – Корея Республикасы (1,5 млрд тг, минус 42%), үшінші орында – Өзбекстан (1,8 млрд тг, минус 34%).

@DataHub_KZ

Сонымен, несиелеу бойынша аралық қорытындыларды шығаратын уақыт та келіп жетті

Әдеттегідей, жекелеген несиеден бастайық.

📈Қарашада берілген несиенің жалпы сомасы 18%-ға өсіп, 1,6 трлн тг дейін жетті. Иә, әжептәуір өсіп-ақ тұр. Бірақ бір ай бұрын бұл көрсеткіштің 6%-ға төмендегенін ескерген жөн. Бұл ретте динамикадағы негізгі рөлді кепілсіз тұтынушылық несиелер атқарды. Аталған сегментте берілген несиелердің көлемі 998 млрд тг құрады.

🏠Ал ипотека жайы бұрынғыдай жақсы. Қазанға қарағанда несие беру көлемі 11%-ға өсіп, 245 млрд тг жетті. Десе де, рәсімделген несие саны аса көп өсе қоймаған - 5%-ға, 13,6 мың бірлікке дейін. Ал ипотекалық қарыз портфелі 1 желтоқсанға қарай 6,5 трлн тг құрады. Қолданыстағы келісімшарт 620 мың бірлік болса, оны 592 мың адам рәсімдеген.

🚘Автонесиені беру көлемі екі ай қатарынан жоғары деңгейде тұр. Сонымен қатар бұл нәтиже алдыңғыны 5%-ға басып озған - 194 млрд тг 185 млрд тг қарсы. Алайда бір айда берілген несие саны өзгеріссіз қалып тұр - 23,6 мың бірлік.

🛍 PDL-сегментінде аздап жандану байқалады. Қазанға қарағанда берілген несиелер көлемі 8%-ға, ал олардың саны 5%-ға өсіп, яғни 40 млрд тг дейін, 603 мың бірлікті құрады. Шыны керек, жағдай сонда да мәз емес: қазіргі көрсеткіші әлі де жыл басындағы деңгейден әлдеқайда төмен.

Ал бизнестің жайы қалай?

↗️ Жалпы берілген несие көлемі бір айда 8,3%-ға өсті. Қазіргі деңгейі – 1,8 трлн тг. Мұнда да ескеретін жайт бар: бір ай бұрын 10%-дық төмендеу тіркелген еді. Бұл орайда ЖК-ларға берілген несие көлемі заңды тұлғалармен салыстырғанда екі есе жоғары қарқынмен өскен - 16%-ға. Дегенмен, бұл жерде салыстыруға келмейтін абсолюттік көрсеткіштер туралы сөз болып тұр. Нақтырақ айтқанда, ЖК көрсеткіші 160 млрд тг, ал заңды тұлғалар көрсеткіші 1,66 трлн тг құрады.

💼Қарашада 47,8 мың келісімшарт жасалған. Бұл қазанға қарағанда 2%-ға көп. Бұл орайда өсім тек ЖК сегментінде байқалады (+2%, 34,9 мың бірлікке дейін). Ал заңды тұлғалар сегментінде өзгеріс жоқ (12,9 мың бірлік).

Қосымша мәліметтерді келесі посттағы суреттерден таба аласыздар

Бірінші кредитік бюро деректері

@DataHub_KZ

🌐«Google салығы» бойынша жоспар бірнеше рет артығымен орындалған

Биыл республикалық бюджетке түскен жалпы салық жақсы нәтиже көрсетпей тұр: ҚР Қаржы министрлігінің деректері бойынша 11 айға арналған жоспар тек 75,5%-ға ғана орындалған. Негізгі баптар, КТС (жоспар 70,3%-ға орындалған) және ҚҚС (72,1%-ға орындалған) ақсап тұр.

❗️ҚҚС бойынша салықтық түсімнің барлық бабының тармақшалары жоспардан қалып келеді, тек біреуінен басқасы - «Тауарлармен электрондық сауданы жүзеге асыру, жеке тұлғаларға электрондық нысанда қызметтер көрсету кезінде шетелдік компаниялардан түсетін ҚҚС». Бұл жоғарыда аталған, Қазақстанда 2022 жылдан бастап енгізілген "Google салығы".

Мұның енгізілуінің себебі – ҚР-дағы адамдарға өз тауарлары мен қызметтерін онлайн сататын шетелдік (шет елдерде тіркелген) компаниялар айналымның 12%-ын ҚҚС ретінде төлейді. Салық төлеушілердің қатарында тек Google ғана емес, сонымен қатар iHerb, Netflix, Temu сияқты компаниялар да бар. Төлемдер Қазақстанда тұратын, қазақстандық карталармен төлем жасайтын немесе қазақстандық телефон нөмірі арқылы тауарды ресімдейтін жеке тұлғалардың сатып алуларына байланысты есептеледі.

👀 Енді нақты көрсеткіштерге тоқталайық. 1 желтоқсандағы жағдай бойынша жыл басынан бері осы салықтардан түскен сома 34,9 млрд тг жеткен. Төлемдер әр тоқсанның қорытындысы бойынша келесі кезеңнің екінші айының 25-іне дейін төленуі тиіс болғандықтан, бұл 34,9 млрд тг - соңғы төрт тоқсандағы онлайн-сауданың нәтижесінде төленген салық.

Жылдың 11 айына арналған жоспардағы сомадан 2,6 есе, ал жылдық жоспардағыдан 2,2 есе асып түсті. Десе де, бұл жерде бір ескеретін жайт бар: 2024 жылға арналған жоспар алдыңғы жылғы нәтижеге қараған көп болмады (15,5 млрд тг 24,4 млрд тг қарсы). Бірақ, қалай болса да, 11 айдың қорытындысы бойынша жылдан жылға айтарлықтай өскен, +46%.

Екінші жағынан, қазіргі 34,9 млрд тг сома жалпы ҚҚС бойынша барлық төлемдермен салыстырғанда бәрібір де төмен – 0,7%. Сондықтан біздің Netflix-ке жазылымдарымыз бен шетелдік маркетплейстерде жүргізген саудаларымыз республикалық бюджетті әзірге құтқара алмай отыр 😐

P.S. Бүгін, біз осы материалды дайындағанша, ҚР ҚМ МКК де "Google салығына" қатысты пікір білдірді. Олар норма күшіне енгеннен бері барлық төлемдердің жалпы сомасы 70 млрд тг жеткенін еске сала отырып, салық төлеу үшін тіркелмеген компаниялар Қазақстан аумағында бұғатталуы мүмкін екенін атап өтті. Бүгінгі таңда тіркелген ұйымдар саны жүзге жуық болып тұр.

@DataHub_KZ

Қазақстанда ұзақ уақыт ішінде алғаш рет жоғары оқу орындарының саны өсті

2024/2025 оқу жылының басында елімізде 113 жоғары оқу орны болды. Бір жыл ішінде бұл көрсеткіш тек бірлікке артқанымен, оның жалпы өскеніне назар аударылады.

Өйткені қазіргі өсу - бес жылда бірінші рет орын алған өсім. Оның үстіне, екі бірлікке өсім туралы да әңгіме болуы мүмкін еді: Ақтөбе облысы мен Шымкентте бір-бір ЖОО қосылды. Алайда, сонымен бірге Атырау облысында бір ЖОО-ға азая түсті.

ЖОО санының төмендеу үрдісі 2006/2007 оқу жылынан-ақ байқалды. Жалпы, содан бері бұл көрсеткіш 63 бірлікке қысқарды. Бұл ретте Алматы бірден 25 жоғары оқу орнынан айырылып, ең көп «зардап шекті». Бірақ соған қарамастан, мегаполис өңірлер арасында көшбасшы болып қала беруде (37 бірлік).

Дегенмен жоғары оқу орындары санының азаюы халықты жоғары біліммен қамту жағдайы нашар дегенді білдірмейді. Мәселен, 2023 жылы студенттердің саны бойынша 1000 адамға шаққанда Қазақстан ЕО-ны басып озды – тиісінше 58 және 42 адам. 😏

ҚР СЖРА ҰСБ деректері

@DataHub_KZ

DataHub бүгін таңертең Ақтау маңында Azerbaijan Airlines әуе компаниясының Баку-Грозный бағытындағы жолаушылар ұшағының апатқа ұшырауына байланысты қаза тапқандардың жақындарына қайғырып көңіл айтады. Зардап шеккендердің тез сауығып кетуіне тілектеспіз.

@DataHub_KZ

Ұлттық компаниялардың табыстылығы төрт жылдық минимумға дейін төмендеді

2024 ж. III тоқсанында кәсіпорындардың жұмыс тиімділігін көрсететін бұл көрсеткіш II тоқсандағы 27,7%-бен салыстырғанда 13,3%-ға дейін төмендеді. Қазіргі деңгей – 2020 жылдың III тоқсанынан бергі ең төменгі деңгей. Бірақ ҚР СЖРА ҰСБ деректеріне сәйкес ол кезде тіпті төмен рентабельділік емес, залалдылық (-8,3%) тіркелді.

Рентабельділіктің өзі салыққа дейінгі кірістің өзіндік құн мен өндірістік емес шығындар сомасына қатынасы ретінде есептеледі. Өрескел тілмен айтқанда, бұл көрсеткіш көбірек пайда мен төменірек шығындар кезінде өсетін болады, ал керісінше жағдайда – төмендейтін болады, соның ішінде егер бізде шығындар болса, теріс мәндерге дейін.

Бұл жолы шығындар туралы әңгіме жоқ, бірақ салық салуға дейінгі пайда қарапайым: 176,6 млрд теңге, бұл инфляцияға түзетусіз тоқ/тоқ мәнінде де, ж/ж мәнінде де шамамен 60%-ға төмен. Бұл ретте тоқсандық құлдырау кірістердің (-27%, 1,5 трлн теңгеге дейін), әсіресе қаржыландырудан түсетін кірістердің төмендеуінен, ал жылдық құлдырау – номиналды ұқсас кірістер кезінде шығыстардың (+20%, 1,3 трлн теңгеге дейін) өсуінен туындады.

@DataHub_KZ

БЖЗҚ зейнетақы активтерінің портфелінде оның тарихында алғаш рет ЕДБ-ға салымдар қалмады

БЖЗҚ деректеріне сәйкес 2024 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша ҚРҰБ басқаруындағы инвестициялық портфельдегі қазақстандық банктердегі депозиттердің үлесі 0,0%-ға дейін төмендеді. Ай басындағы есепті күнге нөлдік көрсеткіш 2013 жылдан бергі қордың бүкіл жұмыс уақытында алғаш рет тіркелуде.

Дегенмен өткен айда ерекше ештеңе болған жоқ: 1 қарашадағы жағдай бойынша ЕДБ-дегі депозиттердің үлесі небәрі 0,1% құрады. Бұл соманың барлығы 10 жыл бұрын ашылған бір салымға түсті, сондықтан нөлдік белгіге жету үшін оны өтеу жеткілікті болып шықты.

Жалпы, зейнетақы активтері портфеліндегі ЕДБ депозиттерінің үлесі жылдың басында да (1,11%) айтарлықтай қарапайым болды және соңғы бес жылда бұл көрсеткіш 2,5%-ға дейін де жеткен жоқ. Шын мәнінде, қазақстандық банктердегі салымдарға қаражат осы уақыт бойы орналастырылған жоқ (мұндай соңғы эпизод 2018 жылы тіркелген).

Айтпақшы шетелдік банктердегі депозиттер бір жылдан астам үзілістен кейін 2024 жылы ашылды. Екінші жағынан, бұл салыстырмалы түрде қысқа мерзімді салымдар болды және қыркүйекке қарай олар да болмады. Сондықтан 1 желтоқсанға қарай депозиттерден портфельде Ұлттық Банкте үлесі 3,14% апталық депозиттер ғана қалды. Жалпы, құралдар арасында үлесі 41,29% құрайтын ҚР Қаржы министрлігінің мемлекеттік бағалы қағаздары басым.

@DataHub_KZ

Түркістанда тұрғын үй құрылысына салынған инвестиция күрт өсті

11 айдың ішінде Түркістанда тұрғын үй құрылысына 115,5 млрд теңге салынған. Қазіргі бағамен бұл өткен жылдың осы кезеңіне қарағанда 60%-ға көп. Сонымен қатар кем дегенде жеті жылдағы ең жоғары көрсеткіш.

Түркістан облыс орталығы болғаннан кейін көрсеткіш үш жыл қатарынан күрт өсті: 2019-да 156%-ға, 2020-да 108%-ға, ал 2021-де 62%-ға (қаңтар-қараша айларының қорытындысы бойынша, инфляцияны ескермегенде). Дегенмен, 2022 және 2023 жылдары бұрынғы қарқын бәсеңдей бастады: орташа өсу қарқыны 11,9%-ды құрады. Ал қазір, қалаға ерекше мәртебе беру туралы тақырып көтеріліп жатқандықтан, бәрі қайта өз орнына келе бастаған сыңайлы.

Қоса кетейік, Түркістанда тұрғын үй құрылысына салынған инвестиция көлемі басқа барлық облыс орталықтарынан жоғары болып шықты (өкшелеп қуып келе жатқан бәсекелесі - Ақтөбе, 96,6 млрд теңге). Ал осы көрсеткіштің өсу қарқыны бойынша барлық ірі қалаларды, оның ішінде үш мегаполисті де басып озды. Алматыда бұл көрсеткіш, керісінше, 10%-ға төмендегендіктен, мұндай нәтижеге жету қиынға соға қоймады.

ҚР СЖРА ҰСБ деректері

@DataHub_KZ