Психолог Нукус

Ҳаялдың ақылы

Ҳаялдың жүрегинде муҳаббат болмаса оның ақылы қәўипли ақылға айланады. Бул жағдайда ҳаял ɵз ақылына күши жетпей, тек ғана ɵзине машқала жаратып қоймай жақынлары ушында машқалалар жаратады. Ол урысқақ, қақбас яки мызылдаўық адамға айланады. Бул жағдай даўам ете берсе ҳаял ɵзин жойытып,- «Мен бул жүрисимде жинли болып кетпесем болар»- деп, айтады ямаса күйеўи, перзентлери,- «Сен бизлерди жинли қылатуғын болдың»- деп айтады. Жақынлары бул ҳаялды кɵргеннен басын алып қашатуғын болады, «бир нәрсе айтпағай»- деп, тиленип отыратуғын болады.

Психологлар бир неше мыңлаған ҳаяллар арасында сораў-жуўап ɵткерип кɵрди. Олар ҳаялларға «Сизиң күйеўиңиз қандай адам, оның кемшиликлери барма?»- деп, сорағанда ҳаяллардың барлығы «Мениң күйеўимде кемшилик кɵп, күйеўим ондай-бундай»- деп, ҳеш бир ҳаял күйеўин мақтамаған, күйеўинен кеўили толмайтуғынын айтқан, бәршеси күйеўлериниң қәте-кемшиликлерин айта берген. Психологлар бул илимий тексериў жуўмағы бойынша ҳаяллардағы бундай ақылға «Ҳаўа ене синдромы»- деп, атама берди. Яғный, Ҳаўа енеде Адам ата менен жәннетте жасасада буған кеўили толмай, бир нәрсе жетпейтуғындай болып, Қудайға қарсы барып Адам атаны жолдан урған екен.

Мине кɵрип турғаныңыздай Ҳаялдың жүрегинде муҳаббат болмаса ол қәўипли адамға айланады. Сол себепли бул ɵмирде адамлар аналарынан, енелеринен, қәйин апаларынан ҳ.т.б ҳаяллардан кɵп жәбир кɵрген. Не ушын бундай? Неге ҳаяллар ɵзлерине ҳүрметсизлик пенен қарайды? Ɵзиниң ҳаяллығына итибарсызлық, бийпәрўалық пенен қарайды? Не ушын олар «Ҳаял- бир қолы менен бесикти тербетсе, бир қолы менен дүньяны тербетеди. Жәннет- ананың аяғы астында. Ҳаял- шаңарақ уйытқысы. Ерди ер ететуғында, қара жер ететуғында ҳаял»- деген, мыңжыллық даналықларды умытып кетти?
@psixolog_nukus

Ақыллыға сɵз керек, ақмаққа таяқ керек, парасатлыға…

Бул ɵмирде ɵзине-ɵзи зыян жеткизиў бойынша адамға тең келетуғын тири жан жоқ. Тек ғана адам ɵмири даўамында ɵзине зыян жеткизип жасайды ҳәм жақынларынада, басқа адамларғада зыян жеткизеди. Ақыллы адамға сɵз бенен түсиндириўге болады. Ҳәр ким ɵз ақылы жететуғынын түсинеди, арғы жағын түсиниўи ушын билим алыўы, излениўи, ɵз үстинде шуғылланыўы керек.

Ақмақ адам сɵзге түсинбейди, сонлықтан бундайлар таяқ жейди, турмыста кɵп сүрнигеди, маңлайын дийўалға урады, мурны қанайды, кɵзи кɵгереди. Сондада турмыста кɵзи ашылмайтуғынлары кɵп. Кɵзи ашылғанлардың ақылы кирип психологларды оқып баслайды. Ақыллылар ушын психологлар керек, ақмақлар ушын сыйқырлы дәри, сыйқырлы дуўа, пал, демлеме, ɵтирик пәтия, ырым-сырым керек. Себеби олар ақылын ислеткиси келмейди, жуўапкершиликти мойнына алғысы келмейди, оның машқаласын биреў шешип бериўи керек.

Ақмақ адам ушын бул ɵмир қыйыншылық, азапланыў, қорланыў, әўметсизлик, бахытсызлық, шағал мәслик, қаңғырыў, кеселликлерден ибарат. Ақыллы адам ушын бул ɵмир оқыў, жумыс, жарыспақ, ким озар, ким күшли, ким билгиш, ким ақыллы, ким искер, атақ, абырой, әмел сыяқлы материаллық нәрселерден ибарат. Парасатлы адам ушын ɵмир- бул мектеп. Бахыт, муҳаббат жаратыў мектеби, билим алыў- раўажланыў мектеби. Ақмақ адам ɵз қәтесинен сабақ алыўды билмейди, сонлықтан ол биреўлерди айыплайды. Ақыллы адам ɵзиниң, жақынларының ҳәм адамлардың қәтелеринен сабақ алыўды биледи, сонлықтан ол кɵбинесе ɵзин айыплайды. Парасатлы адам ɵмирден, турмыстан, тәғдирден сабақ алыўды биледи, сонлықтан ол ҳеш кимди айыпламайды. Ақмақ ушын таяқ керек, ақыллы ушын сɵз керек, парасатлы адам ушын даналық керек.
@psixolog_nukus

Не ушын ҳаяллар күйеўине мамалық қылғысы келе береди? Себеби, олар ҳақыйқый ҳаял болыўдың қандай болыўын билмейди ҳәм ҳақыйқый ҳаял болыўға ҳәрекетте етпейди. Не ушын бундай? Себеби, олар балалығында анасынан ҳақыйқый ҳаялдың қандай болатуғынын кɵрип ɵспеген, анасында ҳаяллықты емес, тек аналықты кɵрип ɵскен. Сонлықтан оларда бала туўғаннан баслап аналық сезими күшейип баслайды, анасының ҳәм енесиниң программасынан шыға алмайды, солардың қәтелерин қайталайды, әкеси яки қәйин атасы қандай болса, күйеўинде сондай еркек қылады.

Бундай машқалалы еркеклердиң дерлик бәршеси мамасының баласы болып, балалығынан мамасының сызған сызығы менен жүриўге үйренген, ɵзинше пикирлей алмайды, ɵзинше шешим қабыллай алмайды. Сонлықтан ол ер жетседе анасынан, әжапасынан сепарация бола алмайды. Ер жетемен дегенше, шаңарақлы боламан дегенше ҳаял адамның (анасының, әжесиниң, әжапасының) пикири менен жүрген еркек, үйленген соң ҳаялының пикири менен жүретуғын болады. Олар буны аңламай ҳаялы менен урысып, тɵбелесип, ашыўын арақтан алып, қумарға берилип, ериншек, жалқаў, жуўапкерсиз еркекке айланып, ɵзин еркек сыпатында сындырып атырғанын билмейди. Әтирапындағы ҳаялларда оның еркек болыўына жол қоймады. Олар ɵзиниң гәпин мақуллайтуғын, ɵзине қарсылық кɵрсетпейтуғын «еркекти жақсы кɵремиз»- деп, еркекти жыллар даўамында сындыра береди. Егер еркек 30-35 жасында турмысына, шаңарағына толық ɵзи жуўапкер болмаса, ол ўақыт ɵткен сайын сына береди, 40 жастан кейин оны еркек қылыў аңсат болмайды.

Мен ҳаялларға «Машқала енемде, қәйин апамда, абысынымда, бийкешимде, күйеўимде»- деп, ɵзиңди ақлай бергенниң пайдасы жоқ деп айтаман. Бул гәпти сениң бир ɵзиң емес, әтирапыңдағы ҳаяллардың бәршеси айтып жүр. Сонда не сизлерде ҳеш қандай қәте-кемшилик жоқпа, идеалныйсызба? Ҳәр бир адам бахытсызлығына биринши гезекте ɵзи себепши. Бахытлы жасаўды шын жүректен қәлейтуғын адам биринши гезекте ɵзи менен шуғылланады, ɵз үстинде жумыс алып барады. Биреўлерди дүзете алмайтуғыныңды қанша ерте түсинип жетсең, ɵзиңе сонша аңсат болады. Ақыл-парасаты барлар буны жас гезинен түсинип баслайды, ақыл-парасаты жоқлар буны ɵмириниң ақырына шекем түсинбейди, «Машқала биреўлерде»- деп, жүре береди. Сонлықтан бундай ҳаяллар қартайғанда кеселликтен, бахытсызлықтан қыйналып жасайды.
@psixolog_nukus

Қандай ҳаяллар күйеўине мамалық қылады?

- күйеўи арақ ишетуғын ҳаяллар күйеўине мамалық қылады. Күйеўин тәрбиялағысы келеди, ақыл үйретеди, қадағалайды, қәтесин таба береди, тоңқылдайды, мызылдайды, гүреседи, қайғырады, қорқады, шыдайды ҳ.т.б.

- күйеўи машқалалы қатынпаз, мошенник, қумарпаз болсада ҳаялы оған мамалық қылады. Күйеўин қадағалайды, тергейди, қызғанады, ɵз сызығына жүргизгиси келеди, айыплайды, тәрбиялайды, басқарады, машқалаларын шешип береди, финанслық жақтан жәрдем береди, қарызларын, кредитлерин тɵлеп береди ҳ.т.б.

- күйеўи жуўапкерсиз, жумыс ислемейтуғын, табылған жумысты ислейтуғын, ериншек, қосжақпас, жалқаў яки альфонс болсада ҳаялы оған мамалық қылады. Ҳаял күйеўин балаларына қосып бағады, ɵзи ешектей болып жумыс ислейди, ашыўын күйеўинен, балаларынан алады, тоңқылдайды, налынады, ɵзин отқа- шоққа урады ҳ.т.б.

- күйеўи жуўас, мамасының баласы, ɵзи шешим қабыл ете алмайды яки оны әжапалары басқаратуғын болсада ҳаял күйеўине мамалық қылып енеси, қәйин апасы менен бәсекиге кириседи. Бундай ҳаял ўақыт ɵткен сайын қақбасланып оның күйеўине ким мамалық қылыўдың үстинде гүрес болады. Келин гезинде енеси, қәйин апасы күшли болғаны менен ўақыт ɵткен сайын олардың күши қайтып, еркекке мамалық қылыў толығы менен ҳаялының қолына ɵтеди ҳ.т.б.

Пулға саналы мүнәсибетте болыў

Адам кимге яки неге аңсыз мүнәсибетте болса онда сол бойынша машқала пайда болады. Бундай жағдайда адам машқаласының себебин түсинбей ɵз билгенинше ҳәрекет етеди, гүреседи, урысады, ɵзин отқа- шоққа урады, кɵнеди, шыдайды, қыйналады, қорқады, ɵкинеди, налынады, айыплайды, ɵкпелейди. Адам пулға саналы мүнәсибетте болса пулға қандай кɵз- қараста болыў кереклигин, пулды қәйтип басқарыў кереклигин биледи. Егер адамда пулға болған негатив кɵз- қарас, жалған түсиниклер болса, адамды сол негатив кɵз- қарасы басқарады. Сол себепли адамда пул бойынша ҳәр қыйлы машқалалар келип шыға береди.

Бүгинги күнде адамларда пул бойынша, материаллық нәрселер бойынша машқалалар кɵп. Себеби, адамлардың санасында пул бойынша, материаллық нәрселер бойынша жалған түсиниклер, исенимлер кɵп, қанша кɵп болса, сонша кɵп машқала болады. Егер ерли-зайып пулдың үстинде, материаллық нәрселердиң үстинде урыса беретуғын болса ɵзлери яки перзентлери кесел болады. Еркектиң жумысында машқалалар болады, еркек арақхор, қатынпаз, қумарпаз, мошенник, жуўапкерсиз еркекке айланып қалады, гейбиреўлериниң шаңарағы бузылады. Гейбиреўлер жақынына пул жағынан, материаллық жақтан жәрдем бере бергенликтен олар тәғдир нызамарын бузып, жәрдем берген адамның ɵзинде яки сол жақынында қандайда бир бахытсыз ҳәдийсе яки кеселлик болады.

Бүгинги күнде адамларда машина сатып алыў бойынша усындай машқалалар кɵп гүзетилип атыр. Яғный, ер адам машинасын ɵзиниң мийнет етип тапқан пулына сатып алмай, оған ата-анасы, ҳаялы, туўысқаны жәрдем берсе бул еркекте ҳәр қыйлы машқалалар пайда болады, еркек бузылып баслайды. Автоаварияға ушырап жүргенлердиң турмысын жақсылап үйренсеңиз оларда кɵбинесе пул бойынша машқалалар яки жақынлары менен мүнәсибетте машқалалар болады, кɵбинесе екеўиде болады. Жуўапкерсиз, машқалалы, арақ ишетуғын еркеклер машина айдаўы себепли жол транспортында бахытсыз ҳәдийселер кɵп ушырасып атыр. Пулға саналы мүнәсибетте болыўды билмейтуғын адамлардың денсаўлығында, шаңарағында, тәғдиринде машқалалар, бахытсызлықлар болады.
@psixolog_nukus

Бахытты бир жерден излемейсең, бахыт бир жақларда емес.
Данышпан ҳаял Рабия қартайғанда кешке таман кɵшеде тентиреклеп бир нәрсени излеп жүрген еди.
Адамлар оны кɵрип «Рабия не излеп жүрсең»- деп сорайды.
Рабия «Мен ийнемди жойытып алып едим, соны излеп жүрмен»- деп жуўап береди.
Адамлар оның менен бирге қосылып ийнесин излеп баслайды. Қараса күн батып баратыр, ийнени таба алмай атыр. Бир киси Рабияға қарап «Ийнени қай жерде жойытып алып едиңиз, сол жерден излейик. Себеби, ийне кишкене болса, оны табыў аңсат емес»- деп айтады.
Рабия «Мен ийнемди үйде жойытып алдым»- дейди.
Адамлар оның бул гәпине таңланып, «Ийнеңди үйиңде жойытып алған болсаң, неге оны сырттан излеп жүрсең»- деп сорайды.
Рабия «Мен сизлерге не ушын екенин айтқаным менен бәри-бир түсинбейсиз»- деп айтады.
Рабия оларға қарап, «Себеби, үйдиң иши қараңғы, сырт болса жақты, соның ушын ийнени сырттан излеп жүриппен»- деп, жуўап береди.
Рабияның бул астарлы гәпин сол гезде адамлар түсинбеген болса керек. Себеби, ҳәзирги замандада адамлар әсирлер даўамында қылған қәтелерин, бахытсызлықларын қайталап жасап атыр. Яғный, адам бахытты ɵзинен ҳәм үйинен таба алмағанлықтан оны сырттан излейди, кимдур атақтан, абыройдан, әмелден излесе, кимдур пулдан, материаллық нәрселерден, модадан излейди, кимдур илимнен, кимдур диннен, кимдур жумыстан, кимдур қатнасықлардан, жәмийеттен излейди. Сɵйтип оларда Рәбияға уқсап жойытқан ийнесин бир ɵмир таба алмай излеп жүре береди. Буны қартайған адамлардың ɵмиринде кɵрсеңиз болады. Олар қартайған гезинде жүдә бахытсыз болып жасайды. Демек, оларда сол жасына шекем бахытты бир жақлардан излеп жасаған, «Мен бахытлыман, шүкирмен»- деп ɵзлерин алдап жасаған.
@psixolog_nukus

Данышпанлар даналығы

Үш нәрсе адамның бахытын урлайды:
1) ɵтмиштен ɵкинип жасаў,
2) келешектен қорқып жасаў,
3) бүгинги күниңе налынып жасаў.
Адамлардың кɵпшилиги бахытсыз жасағанлықтан оларда усы үш белги болады. Олар буны аңламай, ɵзлерин алдап шүкиршиликти ɵзине маска етип алады. Бирақ ишинде ɵкиниў, қорқыў, налыныў болады ҳәм адам бул сезимлерин ишине жута берсе онда яки перзентинде кеселлик яки машқала пайда болады. Соның ушын ɵзиңди алдап, жубатып жасағанның пайдасы жоқ екенин түсинип, ҳақыйқаттанда бахытлы жасаўды үйрениў керек.

Еркинлик бул ɵмирдеги ең жоқарғы қәдирият.
Егер муҳаббатыңда еркинлик болмаса демек ол муҳаббат емес. Егер исенимиңде еркинлик болмаса (қорқыў болса) демек, ол исеним емес, фанатизм болады. Егер билимиңде еркинлик болмаса демек, ол билим емес, фанатизм болады. Егер қәлеўлериңде еркинлик болмаса демек, ол ɵзиңдики емес, кɵбинесе балалықта ата-анаң тәрепинен сиңдирилген қәлеўлер болады яки жәмийеттиң пикиринен пайда болған қәлеўлер болады. Егер сен ҳаялыңа еркинлик бере алмасаң демек, оны жақсы кɵрмейсең тек оған байланып қалғансаң. Егер сен күйеўиңе еркинлик бере алмасаң демек, оны жақсы кɵрмейсең тек оған байланып қалғансаң. Егер сен перзентлериңе еркинлик бере алмасаң демек, перзентлериңе муҳаббатың тɵмен болып оларға байланып қалғансаң, сонлықтан оларды ɵзиңнен ўақтында сепарация қыла алмайсаң, қартайғанда олардың турмысына араласа беретуғын машқалалы ата-ана, ата-ене боласаң.

Кафе, ресторанлар, аўқатланатуғын, арақ-пиво ишетуғын, шағал мәслик қылатуғын жерлерге барсаңда қурым-қурым адамлар. Адамлар жарыспаққа не болса соған той берип, ол жерлердеде қурым-қурым адамлар. Бирақ театр, музейлерге барсаң аз санлы адамды кɵресең. Бүгин адамлар, кɵпшилиги оқыған, жоқары мағлыўматлылар отырыспаққа, играға, туўылған күнге, шақырыққа, шағал-мәсликке ўақыт табады, бирақ китап оқыўға, ɵз үстинде шуғылланыўға, перзентлери тәрбиясы менен шуғылланыўға ўақты жоқ. Булда саўатсызлықтан емеспе? Сен ɵзиң адамларды ɵсек қылғанда, критикалағанда аўызыңды толтырып сɵйлейсең. Бирақ ɵзиң қандайсаң? Халқың ушын пайдалы ис қылып атырсаңба, халқыңның саўатлы болыўы ушын, ертең гүллеп-жайнап жасаўы ушын бир нәрсе ислеп атырсаңба? Себеби, бәрше усы халықтың ишинен шығады. Саўатсыз шыпакерлерде усы халықтың ишинен шығады, саўатсыз педагогларда усы халықтың ишинен шығады, саўатсыз илимпазлар, жазыўшы-шайырлар, юристлер, экономистлер, басшылар, режиссерлар, актерлар, артистлер, бизнесменлер, блогерлерде усы халықтың ишинен шығады.

Егер ҳәр бир адам ɵзиниң билимин, саўатын асырыўды ойлағанында бүгингидей жағдайға келип қалмаған болар едик. Не ушын бундай? Себеби, бүгинги заман адамларында эгоизм, кɵкиреклик күшейип баратыр, китап оқымасада ҳәмме ɵзинше билгиш, ɵзинше ақыллы. Интернеттен бир-еки қатар нәрсени оқып алып яки шала саўат блогерлерди тыңлап алып «Мен билемен»- деп, кɵкирегин кере береди. Егер сен тек ɵзиңниң ҳәм перзентлериңниң ғамын ойлап жасайтуғын болсаң, балаларыңды жақсы ишип-жедириў, кийиндириў, оқытыў, жарыспаққа машина алыў, жай салыў, тек айлық ушын, кредитлериңди тɵлеў ушын жумыс ислейтуғын болсаң, онда халықты ким ойлайды? Сенде ҳәм перзентлериңде усы халық пенен жасап атырсаң, ҳәммемиз бир-биримиз бенен байланыслымыз, бир қазанның ишинде жасап атырмыз.

Халқын ойламайтуғын, халқына пайдалы ислер менен шуғылланбайтуғын адамның ɵзинде ҳәм перзентлеринде машқалалар, бахытсызлықлар болады. Себеби, ертең перзентлериң усы халық пенен бирге жасайды. Халқың ушын пайда келтирмеген болсаң, перзентлериңеде пайда келтирмеген боласаң. Жаратылыс нызамлары бойынша ҳәр бир тири жан, адам әтирапындағыларға я пайдасын тийгизип яки зыянын тийгизип жасайды. Халқына зыянлы ислер менен шуғылланған- саўатсызлықтың, парахорлықтың, арақхорлықтың, қумарпазлықтың, бузықшылықтың кɵбейиўине үлесин қосып атырғанлар ертең ɵзлерине ҳәм перзентлерине не болатуғынын түсинбейди. Буны түсиниў ушын ўақтында сондай ислер менен шуғылланған адамлардың қартайғандағы ɵмирине, перзентлериниң, ақлықларының тәғдирине қызығып кɵриң. Адамның ɵзи менен, перзентлери менен болып атырған бахытсызлықлар қурыдан-қуры болмайды. Халқына пайдасын тийгизип жасаған адамның перзентлериде жақсы жасайды. Әсиресе, халқының саўатлы, илимли, билимли болыўына, руўхый раўажланыўына үлесин қосатуғынлардың ɵзиниң ҳәм перзентлериниң тәғдири жақсы болады. Адамда дәслеп билим алыўға деген қызығыўшылық, сүйиспеншилик пайда болады. Ўақыт ɵтип адамның жүрегинде ҳақыйқый муҳаббат пайда болып, ол тек нәпси- эгоизми менен жасамайтуғын болады. Бәрше жақсылықлар билим алыўдан басланған.
@psixolog_nukus

Саўатсызлық иллети

Саўатсызлық иллети ең үлкен бузғыншы иллет есапланады. Себеби, бузғыншы иллетлердиң бәршеси саўатсызлық иллетинен басланады. Саўатсызлық иллети инфекцион кеселликке уқсайды, дәслеп бир жерде ошаққа айланып, соң әтирапқа тарқалып эпидемияға айланады. Бүгинги күнде бизиң елде саўатсызлық эпидемияға айланып баратыр. Саўатсызлық дәслеп шаңарақларда пайда болады, соң медицина ҳәм билимлендириў, илим тараўында пайда болады, соң ғалаба хабар қуралларында, соң ҳуқық ҳәм экономика тараўында, соң мәденият тараўында пайда болады. Коллеж-лицейлерде, институтларда, университетлерде оқыўшылардың оқыўға деген, билим алыўға деген қызығыўшылығы жылдан-жылға тɵменлеп, оқыўға қуры барып-келетуғын болып баратыр. Оқытыўшылардада оқыўшыларға, студентлерге билим бериўге мотивациясы, оқыўшыларда болса баҳа алыўға деген мотивациясы жоғалып баратыр. Бизлердиң ўақтымызда оқыўға деген, баҳа алыўға деген мотивация азмаз болсада бар еди. Магистратурада, аспирантурада оқып жүргенлердиң саны сол дәрежеде кɵбейип кетти, бирақ сапасы жоқ. Олар не ушын оқып жүргенин, не ушын илим менен шуғылланып жүргенин түсинеме екен? Олардың профессор-оқытыўшылары, илимий басшылары саўатсызлардың кɵбейип атырғанын кɵрип ҳүжданы қыйналмайма екен яки ɵзлериде оқыўшыларындай саўатсыз болып баратырма?

Олардың ата-аналарыда перзентлерин пәлен миллион контракт тɵлеп оқытып атыр, не ушын оқытып атыр? Себеби, ата-аналары саўатсыз болса, перзентлериде саўатсыз боладыда. Алдынғы арба қайдан жүрсе- кейинги арба изинен жүреди. Бирақ перзент тәрбиялап атырған ата-аналар булай ойламайды. Перзент тәрбиялаў ушын саўатлы болыў керек, китап оқыў керек деп ойламайды. Бирақ бүгин адамлар ɵзине яки перзентине бир нәрсе болса биреўлерди айыплаўға, критикалаўға шебер болып кеткен. Кеселленсе шыпакерлерди айыплайды, критикалайды, «Саўаты жоқ, диагноз қойып билмейди, дурыслап емлеп билмейди»-деп. Перзенти оқымаса оқытыўшыларды айыплайды, критикалайды, «Саўаты жоқ, оқытпайды, оқытып билмейди»- деп, тап ɵзлери саўатлыдай, ɵзлери китап оқыйтуғындай, ɵз үстинде шуғылланып, саўатын асырып жүргендей, денсаўлығы менен шуғылланатуғындай сɵйлейди. Биреўлерди критикаламастан алдын дәслеп, айнаны ɵзиңе қаратып кɵр. Адам биринши гезекте ɵзиниң саўатсызлығынан, ериншеклигинен, жалқаўлығынан, жуўапкерсизлигинен ɵзи ҳәм перзенти бахытсыз ҳәдийсеге, машқалаға, кеселликке жолығады.

Ɵзиниң қәте- кемшилигин дүзетиўди ойлайтуғын, жуўапкершиликли адамлар билим алады, саўатын асырып жүреди. Егер адам бундай болмаса ол ɵзиниң машқаласында, кеселлигинде, бахытсызлығында тек биреўлерди айыплайды. Бирақ буның менен адам бахытлы болып қалмайды, саламат болып қалмайды, машқаласы шешилмейди, саўатлы, парасатлы, жуўапкершиликли болып қалмайды. Бүгин бизиң елде кɵшелерге, базарларға қарасаң адым жерде аптекаларға кɵзиң түседи ҳәм ҳәр қайсысында қурым-қурым адамларды кɵресең. Бүгинги күнде Ɵзбекстан халқы дәри-дәрмаққа ең кɵп пул сарыплайтуғын халықлардың ишинде алдағы орынларда турыпты. Нɵкисте китап сататуғын дүканларды бармақ бүгип санасаң 10 ға жетпейди, бирақ аптекаларды ҳәм косметикалық салонларды санасаң, санап таўыса алмайсаң. Себеби, халықта соларға деген талап бар. Бул талап биринши гезекте халықтың саўатсызлығынан пайда болып атырған жоқпа?

Бундай аналар қорқыўлары менен перзентлерине жабысып алып перзентлериниң тәрбиясын бузады, перзентлерин кесел қылады, перзентлериниң турмысын бузады, перзентлерин ɵзинен ўақтында сепарация қыла алмайды. Сонлықтан жасы үлкен аналардың, енелердиң бәршеси кесел болады. Себеби, олар сол жасына шекем қәлби кесел болып жасады. Сенде қәлби кесел ата-ананың қолында ɵстиң. Енди ɵзиңде кесел қәлб пенен жасап, перзентлериңниң қәлбинде кесел қылып атырғаныңды аңламайсаң, олардыда ɵзиңе уқсаған кесел, бахытсыз адамға айландырып атырғаныңды аңламайсаң.

Ҳәр қандай кеселлик дәслеп адамның қәлбинде пайда болады, соң нәпске-ақылға ɵтип, адамның нәпси кеселленип ол нервный адам болады, соң нәпстеги кеселлик денеге ɵтип, адамның денесинде кеселллик пайда болады. Не ушын адамның қәлби кесел болады? Адамның қәлбинде муҳаббат болмаса, қәлб бахытсыз болып кеселленеди. Муҳаббатсыз жасайтуғынлар ўақты ɵтип кесел болады. Буны қартайған адамларға қарап кɵрсеңиз болады. Олар не ушын қартайғанда кеселликтен қыйналып жасап атыр? Себеби, олар сол жасына дейин муҳаббатсыз жасады. Ҳаялда муҳаббат болмаса ол ҳақыйқый ҳаял бола алмайды. Еркекте муҳаббат болмаса ол ҳақыйқый еркек бола алмайды.

Сениң дипломың, жумысың, пулларың, атағың, абыройың, әмелиң ҳ.т.б нәрселериң тәғдириңде ҳеш нәрсе шешип бере алмайтуғынын түсинип жетсең, қәлбиң саўалып баслайды, қәлбиңде муҳаббат пайда болады, нәпсиңде жуўапкершилик пайда болады. Буның нәтийжесинде сен ɵз үстиңде шуғылланып, ер жетип, раўажланып баслайсаң, ɵзиңди ҳақыйқый ҳаялдай, ҳақыйқый еркектей сезип баслайсаң. Муҳаббатсыз жасайтуғын адамларды нәпси басқарады, нәпсиниң ашкɵзлиги басқарады, ɵзиниң нәпсине күши жетпейди. Бундай адамды ҳайўаный санада жасап атырған адам деп айтады. Адамның ҳайўаннан парқы адамда саналы муҳаббат болады, аңлы бахыт болады, саналы раўажланыў болады.
@psixolog_nukus

Анасынан таяқ жеп ɵскен ҳаяллар

Балалықта анасынан таяқ жеп ɵскен ҳаяллардың денсаўлығына, турмысына қызығып кɵрдиңизбе? Егер адам балалықта ата-анасынан таяқ жеп ɵссе, әсиресе қыз бала таяқ жесе оның қәлби жарақатланады. Қыз бала әкесинен таяқ жесе, әкесине ɵкпеси күшли болады, анасынан таяқ жесе анасына ɵкпеси күшли болады. Ата-анасына ɵкпеси бар ҳаяллардың турмысы аўыр болады, ɵзиниң яки перзентиниң денсаўлығында үлкен машқалалар болады. Балалығында таяқ жеп ɵскен ҳаяллардың бәршеси нервтен кесел болады, нервный, ашыўшақ, урысқақ, кɵкбет, қақбас, гәпке түсинбейтуғын болады.

Ата-анасынан яки күйеўинен бир неше рет таяқ жеген ҳаяллар нервтен кесел болады, гәпке түсинбейтуғын болады, бирақ ɵзлерин негедур ақыллыман деп ойлайды. Ҳаял не ушын перзентине қол кɵтереди? Себеби, ол ҳаял бахытсыз ҳаял. Ол не ушын бахытсыз? Себеби, оның қәлби кесел. Адамның бахытлы болыўы биринши гезекте қәлби менен байланыслы. Ҳақыйқый бахыт қәлбте болады. Буны аңламағанлар, қәлби кесел адамлар бахыт материаллық нәрселерде, пулда, жумыста, дипломда, сертификатта, атақта, абыройда, әмелде, қалың малда, жүкте, сарпайда, алтынларда, модаларда, мебеллерде, машинада ҳ.т.б- деп ойлайды. Бирақ адам сол дәрежеде аңсыз болады, онда сондай нәрселери болғаны мененде ɵзин бахытлы сезинип атырған жоқ, бәрқулла ишинен бир нәрселерге қыйналып жүреди.

Адам биринши гезекте ɵзине не кереклигин билмейди, ɵзине не жетиспей атырғанын аңламайды. Сонлықтан ол «Менде мынандай нәрсе жоқ болғанлықтан бахытсызбан»- деп ойлайды. Сɵйтип ешектей болып жумыс ислейди, кредит алады, арадан ўақыт ɵтип «Мен жумыстан, үйдиң тәшўишлеринен, кредитлерден шаршадым»- деп налынады. Ҳаялда ата-анасына, ата-енесине, күйеўине деген ɵкпеси болса ɵзи яки перзенти кесел болады, ɵкпелеўи күшейсе ɵзи яки перзенти кеселленип емлеўханаға, реанимацияға түсип қалады. Ҳаял адам ҳақыйқый ҳаял болып жасаўды ойламаса, нийет етпесе, буған шын жүректен ҳәрекет етпесе жасы үлкейген сайын оның қорқыўлары күшейеди, денсаўлығында, турмысында машқалалар болады.

Работоголизмге ҳаялы менен машқаласы бар еркеклер, арақ ишетуғын еркеклер яки бурын арақ ишип соң арақты қойып (гейбиреўлери намазға жығылып) работоголизмге шатылады. Яғный, невроз бир формадан екинши бир формаға айланады, алкоголизм- работоголизмге яки алкоголизм- фанатизмге айланады. Кɵбинесе бундай еркеклердиң ҳаяллары мызылдаўық, қызғаншақ, урысқақ, қақбас, ашкɵз болады. Күйеўиниң мызылдап мийин жей береди, «Пул аз табасаң, анаған пул керек, мынаған пул жетпей атыр, кредит алыў керек ҳ.т.б». Сонлықтан бундай еркеклер арақ ишиўин қоя алмайды. Арақ ишпейтуғынларында грыжа, бел аўырыў, бас аўырыў, аяқ аўырыў, жүрек аўырыў, артериал гипертония сыяқлы кеселликлер болады.

Оларда және кредит алыў деген машқала болады, не болса соған кредит ала береди. Сɵйтип кредитлерин тɵлеў ушын ешектей болып жумыс ислейди. Бирақ ешектей болып жумыс ислеп ҳеш ким байып кетпеген, кɵп болса бир машина, бир жай алған, бир неше жыл жанын қыйнап, кесел болып. Себеби, адам ɵзиниң ақыл-парасатын ислетиўди билмейди. «Бас ислемесе еки аяққа тыным болмайды»- деп қуры айтпаған. Адамда ҳеш қандай мақсет жоқ, нийет жоқ болғанлықтан ол айлық ушын, бала-шаға бағыў ушын, кредитлерин тɵлеў ушын ешектей болып жумыс ислейди.

Адам мақсетсиз жасаса оның турмысында машқалалар бола береди. Негизинде бундай машқалаларды адамлардың ɵзлери жаратады. Себеби, қатты жалқаў, ериншек болады, билим алмайды, ɵз үстинде шуғылланбайды. Соның ушын олар «Мениң қолым тиймейди, бос ўақтым жоқ, жумыс баса-бас»- деген, гәпти кɵп айтады. Бирақ оның қатырып атырған түйирли иси жоқ, ҳеш қандай мақсети жоқ, келешекте оның бахытлы, саламат болып жасаўына алып баратуғын жақсы кɵрген жумысы жоқ. Адам ɵзиниң жақсы кɵрген жумысын ислесе ол ешектей болып жумыс ислемейди, бирақ табысы жақсы болады, ɵзи менен шуғылланыўға, ɵмирлик жолдасы менен мүнәсибетине, перзентлери тәрбиясына ҳәм қарым-қатнасықларға биймәлел ўақты болады. Себеби, жақсы кɵрген жумысын ислейтуғын адамның жүрегинде муҳаббат болады. Ол ɵз турмысына жуўапкершиликти толық ɵз мойнына алғанлықтан еркин инсан болып жасайды.
@psixolog_nukus

Не ушын «Ешектей болып жумыс ислейди»-деп айтады?

Бәршемиз ешектиң кɵп жумыс ислейтуғынын билемиз. Бирақ ешек қанша кɵп жумыс ислегени менен оған жақсы ат жоқ, жегени таяқ бола-береди. Ешек қанша кɵп жумыс ислегени мененде мандымайды, оған үстинеде жақсы жабыў жоқ, дурыслы от-жемде бермей, табылғанын жеп жүре береди. Сонлықтан ешек ɵмир бойы қыйналып жумыс ислеп, ўақыт ɵткен сайын- жасы үлкейген сайын күштен талып, кесел болып- қыйналып ɵлип кетеди. Бул ешектиң жағдайы кɵпшилик адамның бул ɵмирдеги жағдайына уқсап турған жоқпа?

Ешектей болып жумыс ислеўди психологияда «работоголизм»- деп айтады. Яғный, бундай адам кɵп жумыс ислейди, ўақтында жумыс ислеп, ўақтында дем алыўды билмейди, мезгилсиз жумыс ислейди, базар күнлериде жумыс ислейди, 2-3 жерде жумыс ислейди. Мийнет дем алысын алыўды билмейди яки отпускадада дем алмайды, ɵзине жумыс таўып алады, денсаўлығына зыян жететуғын дәрежеде жумыс ислейди, денсаўлығынан айрылып қалғанша жумыс ислейди.

Работоголизм адамдағы невроздың (нерв кеселлигиниң) бир түри есапланады. Адамның денесинде қандайда бир созылмалы кеселлик пайда болмастан алдын ол бир неше жыл невроз болып жүрип, соң кеселлик пайда болады. Бул кеселликке қандай адамлар мейил болады? Работоголизмге еркек+ҳаял мүнәсибетинде машқаласы бар адамлар мейил болады. Турмысқа шыға алмай жүрген қызлар, отырып қалған қызлар, ажырасып болып қайта турмысқа шығыўдан қорқатуғын, турмысқа шығыўдан қашып жүрген ҳаяллардың кɵпшилиги ешектей болып жумыс ислейди. Күйеўи менен машқаласы бар ҳаяллар, шаңарағының еркеги болып кеткен ҳаялларда ешектей болып жумыс ислейди.