Digital Rights & Freedoms Landscape (drfl.kz)

Как работает официальный сервис электронных петиций в Казахстане?

4 апреля 2024 года официально заработал государственный сайт-агрегатор электронных петиций — epetition.kz.

Таким образом, озвученное в Послании от 1 сентября 2020 года обещание Президента РК «создать единый легитимный институт онлайн-петиций для инициирования гражданами реформ и предложений» наконец реализовано.

Процедура и ключевые аспекты подачи е-Петиции

▶️ Авторизация пользователей происходит только через сайт Электронного правительства. В случае, если кто-то хочет подписать петицию, ему также необходимо будет авторизоваться через портал eGov.

При этом, с одной стороны, верификация с помощью ЭЦП решает проблему накрутки голосов, c другой, происходит явная деанонимизация всех участников процесса, что может отпугнуть некоторых подписантов или заявителей.

🔻 Далее, пользователь обязан подтвердить, что петиция, которую он подает, не содержит требований, подпадающих под список «запрещенных тем», который содержит 17 пунктов, таких как например:

Досудебное расследование и осуществление правосудия;

Выполнения обязательств, вытекающих из международных договоров;

Об отмене и изменений решений, принятых в рамках действия режимов ЧП и (или) ЧС и другие требования.

После ознакомления с запрещенными темами петиций пользователь переходит к разделу подачи петиции, где указывает адресата, статус заявителя, заголовок и описание. Это обязательные поля, но их заполнение может быть сложным, особенно выбор адресата из множества вариантов.

Пользователь также может указать местоположение проблемы на карте и прикрепить документы или фотографии в качестве доказательств.

📍 Важно отметить, что с момента обсуждения законопроекта о петициях и до принятия финальной версии некоторые предложения по смягчению условий подачи и рассмотрения петиций были приняты во внимание.

Например, количество граждан, которые должны присоединиться к петиции для ее размещения, снизилось с 150 до 50 человек при сохраненном сроке в 20 дней. Снизились и сроки рассмотрения – 40 рабочих дней для центрального государственного органа и 20 рабочих дней для местных органов вместо 60.

Премодерация

Все петиции проходят обязательную премодерацию. Однако, критерии премодерации, особенно по списку запретных тем, неопределенны и могут применяться с произвольностью.

Премодерация также может создавать поле для дискриминации и подавлять право на свободное выражение мнения, что в итоге может уменьшить доверие к системе и привести к низкой активности граждан в поддержке петиций.

Выводы

На момент написания данного материала на сайте еще не опубликовано в открытом доступе ни одной петиции.

Поэтому, на данном этапе сложно оценить, насколько удобным и эффективным получился официальный инструмент электронных петиций. Необходим гражданский мониторинг портала, опыт участия в качестве заявителей и подписантов, оценка эффективности, выявление слабых мест и адвокация изменений.

Подробная аналитика на новый инструмент подачи петиций доступна на сайте проекта: https://drfl.kz/ru/epetition-in-kazakhstan/

Қазақстанда электрондық петициялардың ресми қызметі қалай жұмыс істейді?

2024 жылдың 4 сәуірінде мемлекеттік электрондық петиция агрегаторы-сайт ресми түрде іске қосылды — epetition.kz.

Осылайша, 2020 жылғы 1 қыркүйектегі Жолдауында айтылған ҚР Президентінің «азаматтардың реформалар мен ұсыныстарға бастамашылық жасауы үшін онлайн-петициялардың бірыңғай заңды институтын құру» уәдесі ақыры іске асырылды.

е-Петиция беру рәсімі және негізгі аспектілері

▶️ Пайдаланушыларға авторизация тек электрондық үкімет сайты арқылы жүзеге асырылады. Егер біреу петицияға қол қойғысы келсе, оған eGov порталы арқылы кіру қажет болады.

Бұл ретте, бір жағынан, ЭЦҚ көмегімен тексеру дауыстарды бұрмалау мәселесін шешеді, екінші жағынан, процестің барлық қатысушыларының айқындығы орын алады, бұл кейбір қол қоюшыларды немесе өтініш берушілерді қорқытуы мүмкін.

🔻 Әрі қарай, пайдаланушы өтініште 17 тармақтан тұратын «тыйым салынған тақырыптар» тізіміне кіретін талаптар жоқ екенін растауға міндетті, мысалы:

Сотқа дейінгі тергеу және сот төрелігін жүзеге асыру;

Халықаралық шарттардан туындайтын міндеттемелерді орындау;

ТЖ және (немесе) ТЖ режимдерінің қолданысы шеңберінде қабылданған шешімдердің күшін жою және оларды өзгерту туралы және басқа да талаптар.

Тыйым салынған петиция тақырыптарымен танысқаннан кейін пайдаланушы өтініш беру бөліміне өтеді, онда адресат, өтініш берушінің мәртебесі, тақырыбы мен сипаттамасы көрсетіледі. Бұл міндетті жолдарды толтыру қиын болуы мүмкін, өйткені көптеген нұсқалардың ішінен адресатты таңдау оңай емес.

Сондай-ақ, пайдаланушы картадағы мәселенің орнын көрсете алып, дәлел ретінде құжаттарды немесе фотосуреттерді қоса алады.

📍 Петиция туралы заң жобасы талқыланған сәттен бастап және оның соңғы нұсқасы қабылданғанға дейін өтініш беру мен қарауды жеңілдету бойынша кейбір ұсыныстар ескерілгенін атап өткен жөн.

Мысалы, оны орналастыру үшін петицияға қосылатын азаматтардың саны 20 күн ішінде сақталған 150-ден 50 адамға дейін төмендеді. Қарау мерзімі де төмендеді – орталық мемлекеттік орган үшін 40 жұмыс күні және жергілікті органдар үшін 60 жұмыс күнінің орнына 20 жұмыс күні.

Алдын ала модерациялау

Барлық өтініштер міндетті түрде алдын ала модерациядан өтеді. Алайда, алдын ала модерациялау критерийлері, әсіресе тыйым салынған тақырыптар тізімі бойынша, белгісіз және ерікті түрде қолданылуы мүмкін.

Алдын ала модерациялау сонымен қатар кемсітушілік алаңын құра алады және еркін пікір білдіру құқығын басады, бұл жүйеге деген сенімді төмендетіп, өтініштерді қолдауда азаматтардың белсенділігінің төмендеуіне әкелуі мүмкін.

Қорытындылар

Осы материалды жазу кезінде сайтта әлі бірде-бір петиция жарияланбаған.

Сондықтан, осы кезеңде электрондық өтініштердің ресми құралы қаншалықты ыңғайлы және тиімді болғанын бағалау қиын. Порталдың азаматтық мониторингі, өтініш берушілер мен қол қоюшылар ретінде қатысу тәжірибесі, тиімділікті бағалау, әлсіз тұстарды анықтау және өзгерістерді насихаттау қажет.

Жаңа петиция беру құралының егжей-тегжейлі талдауы жобаның веб-сайтында қол жетімді: https://drfl.kz/kk/epetition-in-kazakhstan/

Мизогинные комментарии и язык вражды против женщин

«Мизогиния» — означает ненависть к женщинам. Женоненавистничество приняло различные формы — патриархат, гендерная дискриминация, сексуальные домогательства и другие.

👉 Многие женщины и девочки ежедневно сталкиваются с сексистскими и мизогинными высказываниями. Эти комментарии оскорбляют и унижают их, а также способствуют замалчиванию проблем данной группы.

Мизогиния как идеология

🔸 Великие философы были подавлены доминирующим мужским обществом, которое сужало их видение и пропагандировало патриархат.

Древнегреческий философ Аристотель был мизогином, считая женщин уродством и низшими существами, созданными Богом.

Вековое угнетение привело к появлению феминизма. Феминизм четвертой волны в т.ч. киберфеминизм, направлен против сексуальных домогательств, дискриминации, мизогинии в интернете и других форм онлайн-преследования.

Правовые аспекты термина

📖 Конвенция ООН о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин является наиболее очевидным ориентиром стандартов в противодействии сексистским разжиганиям ненависти.

Статья 5 (а) Конвенции признает существование связи между гендерными стереотипами и дискриминацией в отношении женщин и обязывает государства-участники искоренить предрассудки, обычаи и другие практики, которые основаны на идее неполноценности или превосходства любого из полов или о стереотипных ролях мужчин и женщин.

Тема гендерно-чувствительной политики также была конкретно упомянута в разделе J Пекинской платформы действий.

Мизогинные комментарии и названия в Казахстане

Бывшая депутатка сената З.Батталова поделилась:

«Не люблю, когда қатындар говорят. Не люблю, когда ​бабы говорят. Мужики называют женщину ​бабой,​ когда он хочет ее принизить. А қазақтар, когда хотят принизить, говорят: қ​атындар​».

🔻 Примером мизогенного языка является следующее мнение в новостях Zakon.kz:

«Посмотрите на митинг, парад, который оправдывает права женщин, феминизм, флаги ЛГБТ-сообщества и пропагандирует безнравственность».

Казнет против Зульфии Сулейменовой

Экс-министрка экологии и природных ресурсов РК возглавляла свое ведомство с 4 января 2023 года и после трагических событий в области Абай, в медиа пространстве начались компании против нее.

Министрку осуждали за слишком юный возраст для поста в кабмине, излишнюю эмоциональность и «западные взгляды» из-за зарубежного образования.

«Мало плакать и хлюпать носом. Человечность надо было проявлять раньше, а теперь нужно нести ответственность. Разве не она руководила штабом по ликвидации лесных пожаров? Зульфия, уходите в отставку. Чуть повзрослеете — вернетесь», – писала блогер Шолпан Али об эмоциональной реакции бывшей главы Минэкологии на встрече с пожарными.

Выводы

📌 Социальные и феминистские исследования выявили рост сексизма и мизогинии в СМИ за последние десятилетия.

Кибернасилие и женоненавистнические комментарии в интернете продолжают вызывать озабоченность.

Подробный материал по данной теме можно прочитать на сайте проекта: https://drfl.kz/ru/misogyny-and-hate-speech/

Мизогиндік пікірлер және әйелдерге қарсы араздық тілі

«Мизогиния» — әйелдерге деген жеккөрушілікті білдіреді. Мизогиния әртүрлі формаларға ие болды — патриархат, гендерлік кемсітушілік, жыныстық қудалау және басқалар.

👉 Көптеген әйелдер мен қыздар күнделікті сексистік және мизогиндік сөздерге тап болады. Бұл пікірлер оларды қорлайды және төмендетеді, сонымен қатар белгілі бір топтың проблемаларын жасыруға ықпал етеді.

Мизогиния идеология ретінде

🔸 Ұлы философтар өздерінің көзқарастарын тарылтып, патриархатты насихаттайтын басым ерлер қоғамынан бас тартты.

Ежелгі грек философы Аристотель әйелдерді ұсқынсыз және Құдай жасаған төменгі жаратылыстар деп санайтын мизогин болды.

Ғасырлық қысым феминизмнің пайда болуына әкелді. Төртінші толқын феминизмі, соның ішінде киберфеминизм, жыныстық қудалауға, кемсітушілікке, интернеттегі мизогинияға және интернеттегі қудалаудың басқа түрлеріне қарсы бағытталған.

Терминнің құқықтық аспектілері

📖 БҰҰ-ның әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық түрлерін жою туралы Конвенциясы сексистік жеккөрушілікке қарсы стандарттардың ең айқын көрсеткіші болып табылады.

Конвенцияның 5-бабы (а) гендерлік стереотиптер мен әйелдерге қатысты кемсітушілік арасындағы байланыстың бар екенін мойындайды және қатысушы мемлекеттерді кез келген жыныстың кемістігі немесе үстемдігі идеясына немесе ерлер мен әйелдердің стереотиптік рөлдеріне негізделген алалаушылықтарды, әдет-ғұрыптарды және басқа тәжірибелерді жоюға міндеттейді.

Гендерлік сезімтал саясат тақырыбы Бейжің іс-қимыл платформасының J бөлімінде де ерекше атап өтілді.

Қазақстандағы мизогинді пікірлер мен атаулар

Сенаттың бұрынғы депутаты З. Батталова өз ойымен бөлісті:

«Қатындар сөйлегенді ұнатпаймын. Мен қатындардың сөйлегенін ұнатпаймын. Ер адамдар әйелді кемсіткісі келгенде қатып деп атайды. Ал қазақтар төмен түсіргісі келгенде: қатындар дейді».

🔻 Мизогиндік тілдің мысалын Zakon.kz жаңалықтардағы келесі пікірден көрсе болады:

«Митингке, әйелдердің құқықтарын, феминизмді, ЛГБТ қауымдастығының жалауларын ақтайтын және азғындықты насихаттайтын шеруге қараңыз».

Қазнет Зульфия Сүлейменоваға қарсы

ҚР экология және табиғи ресурстар экс-министрі өз ведомствосын 2023 жылғы 4 қаңтардан бастап басқарды және Абай облысындағы қайғылы оқиғалардан кейін медиа кеңістікте оған қарсы компаниялар басталды.

Министрді министірлік үшін тым жас, шамадан тыс эмоционалдылық және шетелдік білімге байланысты «батыс көзқарастары» үшін сынға алды.

«Қазір жылаудың еш пайдасы жоқ. Адамгершілікті ертерек көрсету керек еді, енді жауапкершілікті өз мойнына алу керек. Ол осы төтенше жағдайды жою жөніндегі штабты басқарған жоқ па? Зульфия, отставкаға кетіңіз. Сәл өсіп, қайта ораларсыз», — деп жазды блогер Шолпан Әли экология министрлігінің бұрынғы басшысының реакциясы туралы.

Қорытындылар

📌 Әлеуметтік және феминистік зерттеулер соңғы онжылдықтарда бұқаралық ақпарат құралдарында сексизм мен мизогинияның өсуін анықтады.

Интернеттегі кибер зорлық-зомбылық пен әйел жеккөрушілік пікірлер алаңдаушылық туғызуда.

Осы тақырып бойынша егжей-тегжейлі материалды жобаның веб-сайтынан оқуға болады: https://drfl.kz/kk/misogyny-and-hate-speech/

«Черное зеркало»: кибербуллинг, слежка и смертельные технологии

Продолжаем познавательно-развлекательную рубрику по мотивам сериала «Черное зеркало», где мы выбираем эпизод из популярных сериалов и фильмов и рассматриваем его с точки зрения казахстанского права и этики.

6 серия 3 сезона «Враг народа» продемонстрирует влияние новых технологий на взаимоотношения людей в сети.

Первая жертва

Первой «героиней» становиться Джо Пауэрс, на которую льется волна «хейта» в социальных сетях из-за того, что Джо написала статью, в которой раскритиковала женщину с инвалидностью. Джо никак не реагирует на критику и спокойно уезжает домой, где ее ждет доставка с тортом.

▶️ В следующем кадре мы уже видим окровавленное тело Джо, лежащей на полу в гостиной.

Вторая жертва

Артист Билли — современная суперзвезда, с множеством поклонников. Одним из которых является маленький мальчик, вышедший в прямой эфир к своему кумиру с танцевальным номером.

В ответ ребенок не услышал никакой поддержки от Билли, а наоборот, волну критики и совет бросить танцы. Критика Билли дала мгновенную реакцию в сети, вызвав волну хейта.

▶️ Далее мы видим, как Билли закуривает и падает в агонии. Героя забирают в больницу, оттуда он уже не вернется живым.

Насекомые-дроны

Действие сериала разворачивается в будущем, когда насекомые стали вымирать человечество заменило их на роботов.

🐝 Источником смерти для этих людей стали перепрограммированные злоумышленником маленькие пчелы-дроны.

Буллинг

Первый вопрос: как пчелы выбирали свою жертву?

Вспоминая эпизоды с травлей героев в соцсетях выясняется, что кибербуллинг был инициирован одним человеком через фейковые аккаунты, именно он первым начинал охоту на определённых людей.

Это относится к статьям уголовного кодекса РК:

📌 Оскорбление - статья 131 УК РК;

📌 Угроза - статья 115 УК РК.

Угроза

Второй вопрос: как среди подвергшихся буллингу пчелы выбирали конкретную жертву?

К каждому гневному комментарию люди также добавляли и хештег #deathto. Человек с наибольшим количеством таких хештегов становился следующей жертвой злоумышленника.

📌 Убийство - статья 99 УК РК;

📌 Угроза - статья 115 УК РК.

Слежка

Вопрос третий: каким образом убийца знал где живут жертвы и куда именно нужно направлять пчел?

Компания-разработчик отслеживала местонахождение каждой пчелы и каждого улья. Злоумышленник получил доступ к системе отслеживания роботов и с их помощью следил за местоположением жителей Лондона, включая жертв.

📌 Статья 147 УК РК - Нарушение неприкосновенности частной жизни и законодательства РК о персональных данных и их защите.

Убийство

Почти в самом конце серии мы можем видеть, как взломанная система направила пчел-убийц уже не только на лидеров в хештеге #deathto, но и на тех, кто писал их.

Таким образом, одно действие, совершенное преступником, повлекло за собой тысячи смертей по всему Лондону.

📌 Убийство - статья 99 УК РК.

В серии «Враг народа» мы увидели, насколько легко оказаться под прицелом, оставляя свой цифровой след в сети.

Полный разбор эпизода сериала можно прочитать на сайте проекта: https://drfl.kz/ru/black-mirror-and-digital-rights/

«Қара айна»: кибербуллинг, бақылау және өлім технологиясы

Біз «Қара айна» сериясы негізінде танымдық-ойын-сауық айдарын жалғастырамыз, онда біз танымал телехикаялар мен фильмдердің эпизодын таңдап, оны қазақстандық құқық пен этика тұрғысынан қарастырамыз.

3 маусымның 6 сериясы «Халық жауы» жаңа технологиялардың желідегі адамдардың қарым-қатынасына әсерін көрсетеді.

Бірінші құрбан

Джо мүгедек әйелді сынаған мақала жазғаны үшін әлеуметтік желілерде «хейт» толқыны төгілген Джо Пауэрс бірінші «кейіпкер» болды. Джо сынға жауап бермей, торт жеткізілімі күтіп тұрған, үйге тыныш қайтады.

▶️ Келесі кадрда біз Джоның қанды денесін қонақ бөлмесінің еденінде жатқанын көреміз.

Екінші құрбан

Суретші Билли-көптеген жанкүйерлері бар заманауи супержұлдыз. Олардың бірі-би нөмірімен өзінің пұтымен тікелей эфирге шыққан кішкентай бала.

Бұған жауап ретінде бала Биллиден ешқандай қолдау естімеді, керісінше, сын толқыны мен биді тастауға кеңес берді. Биллидің сыны желіде лезде реакция тудырып, хейт толқынын тудырды.

▶️ Әрі қарай біз Биллидің темекі шегіп, азап шегіп жатқанын көреміз. Кейіпкер ауруханаға жеткізіледі, ол жерден ол енді тірідей оралмайды.

Дрон жәндіктері

Сериал болашақта жәндіктер жойыла бастап, адамзат оларды роботтармен алмастырды кезде орын алады

🐝 Бұл адамдар үшін өлім көзі зиянкестермен қайта бағдарламаланған кішкентай дрон аралары болды.

Буллинг

Бірінші сұрақ: аралар өз олжаларын қалай таңдады?

Әлеуметтік желілердегі кейіпкерлерді қорлайтын эпизодтарды еске түсіре отырып, кибербуллингті бір адам жалған аккаунттар арқылы бастағаны анықталды, ол белгілі бір адамдарды аулауды бірінші болып бастады.

Бұл ҚР Қылмыстық кодексінің баптарына қатысты:

📌 Қорлау - ҚР ҚК 131-бабы;

📌 Қауіп - ҚР ҚК 115-бабы.

Қауіп

Екінші сұрақ: буллингке ұшырағандардың арасынан аралар белгілі бір құрбанды қалай таңдады?

Әрбір ашулы пікірге адамдар #deathto хэштегін де қосты. Мұндай хэштегтердің ең көп саны бар адам шабуылдаушының келесі құрбаны болды.

📌 Кісі өлтіру - ҚР ҚК 99-бабы;

📌 Қауіп-ҚР ҚК 115-бабы.

Бақылау

Үшінші сұрақ: өлтіруші құрбандардың қайда тұратынын және араларды қайда бағыттау керектігін қалай білді?

Әзірлеуші компания әр араның және әр ұяның орналасқан жерін бақылап отырды. Шабуылдаушы роботтарды бақылау жүйесіне қол жеткізіп, олардың көмегімен Лондон тұрғындарының, соның ішінде құрбандардың орналасқан жерін қадағалады.

📌 ҚР ҚК 147 - бабы-жеке өмірге қол сұғылмаушылықты және ҚР дербес деректер және оларды қорғау туралы заңнамасын бұзу.

Кісі өлтіру

Серияның соңында біз бұзылған жүйенің өлтіруші араларды #deathto хэштегіндегі көшбасшыларға ғана емес, оларды жазғандарға да бағыттағанын көре аламыз.

Осылайша, қылмыскер жасаған бір әрекет бүкіл Лондонда мыңдаған өлімге әкелді.

📌 Кісі өлтіру - ҚР ҚК 99-бабы.

«Халық жауы» сериясында біз желіде цифрлық із қалдырып, мылтықтың астында қалудың қаншалықты оңай екенін көрдік.

Сериалдың эпизодын толық талдауды жобаның веб-сайтынан оқуға болады: https://drfl.kz/kk/black-mirror-and-digital-rights/

Хейтспич в сети: распознать, противостоять и предотвратить

Существующая цифровая инфраструктура представляет угрозу гендерному равенству. Такие проблемы, как гендерная дезинформация в интернете и дискриминационные высказывания, разжигающие ненависть, растут с угрожающей скоростью.

Ассоциация прогрессивных коммуникаций определяет гендерное насилие в интернете как: «акты гендерного насилия, которые совершаются, подстрекаются или усугубляются, с использованием информационных технологий (ИКТ), таких как интернет, социальные сети и электронная почта».

🔻 Сексистские высказывания, разжигающие ненависть, относятся к выражениям, которые распространяют, подстрекают, поощряют или оправдывают ненависть, основанную конкретно на гендерной принадлежности человека.

Лица, занимающиеся гендерной дезинформацией и сексистскими высказываниями, часто следуют одному и тому же сценарию: запугивают, стыдят и дискредитируют своих жертв.

Международное право и категории языка вражды

Международное право не содержит прямого определения «хейтспича», однако ООН определяет его в своей Стратегии и Плане действий по борьбе с языком ненависти.

Три категории языка вражды в зависимости от тяжести речевого акта:

🔹 Акты запрещенные международным правом, включая подстрекательство к геноциду и формы расовой и религиозной ненависти.

🔹 Формы языка ненависти, которые могут быть запрещены международным правом при условии, что ограничения являются законными, необходимыми и соразмерными.

🔹 Разрешается распространение законных выражений, которые могут быть оскорбительными, шокирующими или тревожащими, если они не подстрекают к дискриминации.

Некоторые утверждают, что сексистские и другие проявления ненависти оправданы правом на свободу выражения мнений.

Свобода мнений и их выражения действительно являются краеугольными камнями прав человека и столпами свободного и демократического общества.

С другой стороны, разжигание ненависти не является частью международной системы прав человека, а «подстрекательство к дискриминации, враждебности и насилию» запрещено уголовным законодательством многих стран.

Законодательство Казахстана и анализ ситуации

🇰🇿 Статья 174 Уголовного кодекса РК ставит акцент на «умышленных действиях, направленных на разжигание социальной, национальной, родовой, расовой, сословной или религиозной розни».

Главная проблема статьи 174 УК РК – это обеспечения баланса между свободой выражения мнения и противодействием языку ненависти. Практика показывает, что зачастую этот баланс нарушается не в пользу свободы выражения мнения.

В судебной практике адвокатам и судьям рекомендуется ссылаться на международные принципы и стандарты реагирования на язык ненависти и популяризировать их.

По словам юриста по уголовным делам Джохара Утебекова, он не слышал об уголовных делах, которые касаются дискриминации по гендеру или сексуальной ориентации.

По мнению Утебекова, причина в том, что зачастую полиция и органы национальной безопасности сами дискриминируют эти группы.

Выводы

👉 По данным Minority Rights Group, ведущей международной правозащитной организации, в период с 2011 по 2021 год количество случаев разжигания ненависти в интернете выросло в 400 раз.

Мониторинг подобных высказываний в виртуальном пространстве власти получают ценную информацию, позволяющую вовремя рассмотреть угрозы и принять меры по предотвращению возможных преступлений.

Подробнее эта тема раскрыта в полном материале: https://drfl.kz/ru/online-hate-speech/

Желідегі хейтәңгіме: тану, қарсы тұру және алдын алу

Қолданыстағы цифрлық инфрақұрылым гендерлік теңдікке қауіп төндіреді. Интернеттегі гендерлік жалған ақпарат және жеккөрушілікті тудыратын кемсітушілік сөздер сияқты мәселелер қауіпті қарқынмен өсуде.

Прогрессивті коммуникациялар қауымдастығы интернеттегі гендерлік зорлық-зомбылықты: «Интернет, әлеуметтік медиа және электрондық пошта сияқты ақпараттық технологияларды (АКТ) қолдану арқылы жасалатын, қоздырылатын немесе нашарлайтын гендерлік зорлық-зомбылық әрекеттері» деп анықтайды.

🔻 Жеккөрушілікті тудыратын сексистік сөздер адамның жынысына байланысты жеккөрушілікті тарататын, қоздыратын, көтермелейтін немесе ақтайтын сөздерге қатысты.

Гендерлік жалған ақпарат пен сексистік сөздермен айналысатын адамдар көбінесе бір сценарийді ұстанады: құрбандарын қорқыту, ұятқа қалдыру және беделін түсіру.

Халықаралық құқық және араздық тілінің категориялары

Халықаралық құқықта «хейтәңгіме» тікелей анықтамасы жоқ, бірақ БҰҰ оны жеккөрушілік тілімен күресу стратегиясы мен іс-қимыл жоспарында анықтайды.

Сөйлеу әрекетінің ауырлығына байланысты дұшпандық тілдің үш категориясы:

🔹 Актілер халықаралық құқықпен тыйым салынған, соның ішінде геноцидті қоздыру және нәсілдік және діни жеккөрушілік түрлері.

🔹 Шектеулер заңды, қажетті және пропорционалды болған жағдайда халықаралық құқықпен тыйым салынуы мүмкін жеккөрушілік тілінің формалары.

🔹 Кемсітушілікке итермелемесе, қорлайтын, таң қалдыратын немесе алаңдататын заңды сөздерді таратуға рұқсат етіледі.

Кейбіреулер сексистік және басқа да жеккөрушілік көріністері сөз бостандығы құқығымен ақталады деп санайды.

Пікір бостандығы және оларды білдіру шынымен де адам құқықтарының негізі және еркін және демократиялық қоғамның тіректері болып табылады.

Екінші жағынан, жеккөрушілікті қоздыру халықаралық адам құқықтары жүйесінің бөлігі емес және «кемсітушілікке, дұшпандыққа және зорлық-зомбылыққа итермелеуге» көптеген елдердің қылмыстық заңдары тыйым салады.

Қазақстан заңнамасы және жағдайды талдау

🇰🇿 ҚР Қылмыстық кодексінің 174-бабы «Әлеуметтік, ұлттық, рулық, нәсілдік, таптық немесе діни алауыздықты қоздыруға бағытталған қасақана әрекеттерге» баса назар аударады.

ҚР ҚК 174-бабының басты мәселесі-сөз бостандығы мен жеккөрушілік тіліне қарсы тұру арасындағы тепе-теңдікті қамтамасыз ету. Тәжірибе көрсеткендей, бұл тепе-теңдік көбінесе сөз бостандығының пайдасына қарай бұзылмайды.

Сот практикасында адвокаттар мен судьяларға жеккөрушілік тіліне жауап берудің халықаралық принциптері мен стандарттарына сілтеме жасап, оларды танымал ету ұсынылады.

Қылмыстық заңгер Джохар Утебековтың айтуынша, ол гендерлік кемсітушілікке немесе жыныстық бағдарға қатысты қылмыстық істер туралы естімеген.

Утебековтың пікірінше, себебі полиция мен ұлттық қауіпсіздік органдары бұл топтарды кемсітеді.

Қорытындылар

👉 Жетекші халықаралық құқық қорғау ұйымы Minority Rights Group мәліметтері бойынша, 2011-2021 жылдар аралығында интернетте жеккөрушілік жағдайлары 400 есе өсті.

Виртуалды кеңістіктегі осындай мәлімдемелерді бақылау билік қауіп-қатерлерді уақытында қарастыруға және ықтимал қылмыстардың алдын алу шараларын қабылдауға мүмкіндік беретін құнды ақпарат алады.

Толығырақ бұл тақырып толық материалда: https://drfl.kz/kk/online-hate-speech/

Закрывая гендерный разрыв в Википедии: казахстанский аспект

✏️ WikiGap – это публичный проект редакторов по созданию и улучшению статей, направленных на усиление освещения в Википедии женщин и связанных с ними тем на как можно большем количестве языков.

Инициированный Министерством иностранных дел Швеции и Wikimedia Sverige в 2018 году, конкурс WikiGap направлен на устранение гендерного дисбаланса в контенте и участниках Википедии.

🇰🇿 Конкурс WikiGap также проводился в Казахстане, стартовав 8 марта 2020 года и продолжился в 2021 году, однако, к сожалению, был отменен на глобальном уровне в 2023 году.

WikiGapKazahstan-2020 в КазНЖПУ

НИИ социальных и гендерных исследований Казахского национального женского педагогического университета совместно с посольством Королевства Нидерландов реализовал Проект, посвященный продвижению информации на казахском языке о выдающихся женщинах Казахстана.

🔹 В рамках Проекта были добавлены более ста статьей на казахском языке в Википедию о женщинах по восьми направлениям: политика, наука, бизнес, спорт и другие.

WikiGapKazahstan-2021 в SDU

В следующем 2021 году конкурс проводился в стенах университета имени Сулеймана Демиреля.

🔹 Около 100 участников написали статьи о 160 женщинах на казахском и английском языках для Википедии.

«Результаты исследования предоставляют возможность рассмотреть проблему гендера с этической точки зрения, способствуя формированию критического взгляда на гендерный образ в СМИ и направлены на улучшение представления о гендере в массовой информации и привлечение научного внимания к таким вопросам». — Молдияр Ергебеков, профессор SDU, доктор искусствоведения PhD.

«Участие в WikiGap в Казахстане дало мне понимание того, что, во-первых, я смогла внести вклад в увеличение количества качественных статей на казахском языке, а во-вторых, я получила дополнительную информацию, написав статью о Марии Монтессори. Я рада, что благодаря этому проекту открыла для себя мир Википедии…», — одна из участниц WikiGap-2021 Алуа Алиева, преподавательница дизайна в школе.

Эффект WikiGap Казахстан

В результате такой инициативы Казахстан вошел в список «Страны с наибольшим количеством просмотров», в декабре 2020 года Казахстан был наряду с такими странами как США, Россия, Франция по просмотрам в Википедии.

Казахскоязычную Википедию больше всего просматривали в октябре 2020 года — 48 миллионов раз.

▶️ Такие мероприятия напрямую относится к Повестке дня в области устойчивого развития до 2030 года, потому что содействует расширению доступа и использованию информационно-коммуникационных технологий женщинами и девочками.

С марта 2018 года в результате усилий WikiGap было создано более 100 тысяч новых статей за шесть лет существования проекта.

Прочитать полную статью о WikiGap можно по ссылке: drfl.kz/ru/wikipedia-kazakhstan/

Уикипедиядағы гендерлік алшақтықты жабу: қазақстандық аспект

✏️ WikiGap – бұл редакторлардың әйелдердің Уикипедияда қамтылуын және соған байланысты тақырыптарды мүмкіндігінше көп тілде таратуға бағытталған мақалалар жазу және өңдеу жөніндегі қоғамдық жоба.

2018 жылы Швецияның сыртқы істер Министрлігі мен Wikimedia Sverige бастамасымен WikiGap байқауы Уикипедия мақалаларындағы гендерлік теңгерімсіздікті жоюға бағытталды.

🇰🇿 WikiGap байқауы Қазақстанда да өткізіліп, 2020 жылдың 8 наурызында басталып, 2021 жылы да жалғасты, алайда, өкінішке қарай, 2023 жылы әлемдік деңгейде тоқтатылды.

WikiGapKazahstan-2020 ҚызҰПУ-де

Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінің әлеуметтік және гендерлік зерттеулер ҒЗИ Нидерланды Корольдігінің Елшілігімен бірлесіп, Қазақстанның көрнекті әйелдері туралы қазақ тіліндегі ақпаратты ілгерілетуге арналған Жобаны іске асырды.

🔹 Жоба аясында Уикипедияға саясат, ғылым, бизнес, спорт және басқа да сегіз бағыт бойынша әйелдер туралы жүзден астам қазақ тіліндегі мақала қосылды.

WikiGapKazahstan-2021 SDU

Келесі 2021 жылы байқау Сүлейман Демирель атындағы университтің қабырғасында өтті.

🔹 100-ге жуық қатысушы Уикипедия үшін қазақ және ағылшын тілдерінде 160 әйел туралы мақала жазды.

«Зерттеу нәтижелері гендерлік проблеманы этикалық тұрғыдан қарастыруға мүмкіндік береді, бұқаралық ақпарат құралдарында гендерлік беделге сыни көзқарасты қалыптастыруға ықпал етеді және бұқаралық ақпарат құралдарында гендерлік көзқарасты жақсартуға және осындай мәселелерге ғылыми назар аударуға бағытталған» — Молдияр Еркебеков, SDU профессоры, PhD өнертану докторы.

«Қазақстандағы WikiGap-қа қатысу маған біріншіден, қазақ тіліндегі сапалы мақалалар санының артуына үлес қоса алғанымды, екіншіден, Мария Монтессори туралы мақала жазу арқылы қосымша ақпарат алғанымды түсіндім. Мен осы жобаның арқасында Уикипедия әлемін ашқаныма қуаныштымын», — WikiGap-2021 қатысушыларының бірі, мектеп мұғалімі Алуа Алиева.

WikiGap-тың Қазақстанға әсері

Осындай бастаманың нәтижесінде Қазақстан «Ең көп қаралымы бар елдер» тізіміне енді, 2020 жылғы желтоқсанда Қазақстан АҚШ, Ресей, Франция сияқты елдермен қатар Уикипедиядағы қараулар бойынша алдыңғы қатардағы орында болды.

Қазақ тіліндегі Уикипедия 2020 жылдың қазан айында ең көп қаралды — 48 миллион мәрте.

▶️ Мұндай іс-шаралар 2030 жылға дейінгі тұрақты даму Күн тәртібіне тікелей қатысты, өйткені ол әйелдер мен қыздардың ақпараттық-коммуникациялық технологияларға қол жетімділігі мен қолданылуын кеңейтуге ықпал етеді.

2018 жылдың наурыз айынан бастап WikiGap күш-жігерінің нәтижесінде жобаның алты жылында 100 мыңнан астам жаңа мақалалар жасалды.

WikiGap туралы толық мақаланы мына жерден оқи аласыз: drfl.kz/kk/wikipedia-kazakhstan/

Персональные данные ребенка: общедоступные и ограниченные

В прошлом материале мы узнали, что такое персональные данные (ПД) в целом и определили, что если права ребенка равны правам взрослого, то и защита ровно такая же.

Сейчас же, разберемся с тем, что представляют собой персональные данные общего доступа и ограниченного доступа.

🔹 Общедоступные ПД – это те данные, на которые, в соответствии с законами РК, не распространяются требования конфиденциальности.

Например, некоторые, данные прописанные в вашем резюме или размещенные на страницах соцсетей – это общедоступные персональные данные. Зачастую к ним относятся ФИО, номер телефона и дата рождения, так как, именно эту информацию мы сами публикуем и даем согласие на их распространение.

🔹 Данные ограниченного доступа, например, номер удостоверения личности или адрес проживания, являются конфиденциальными и защищены законом.

Доступ к ним регулируется законодательством, чтобы предотвратить возможные вредные последствия для субъекта.

Права несовершеннолетних по сбору и обработке персональных данных в Казахстане

📖 По закону, несовершеннолетние, наравне со взрослыми, имеют право на изменение, дополнение и обезличивание своих персональных данных.

Также, дети имеют право требовать блокировки или уничтожения ПД, если были выявлены нарушения в их сборе или хранении, например, в школе.

Родители или опекуны могут запросить блокировку данных, а в случае подтверждения нарушений, данные должны быть уничтожены.

Вывод

📌 Персональные данные несовершеннолетнего – это те же самые данные, что и у совершеннолетнего.

📌 Персональные данные ребенка также делятся на общедоступные персональные данные (ФИО, дата рождения) и на данные ограниченного доступа (к примеру, состав семьи, справка об инвалидности, данные об усыновлении/удочерении и так далее).

📌 Персональные данные ребенка тоже охраняются и защищаются Законом «О персональных данных и их защите».

Читайте подробный материал по теме на сайте проекта: https://drfl.kz/ru/childs-personal-data/

- - -

Баланың жеке деректері: жалпыға қол жетімді және шектеулі

Өткен материалда біз дербес деректердің (ДД) не екенін білдік және егер баланың құқықтары ересек адамның құқықтарына тең болса, онда қорғау дәл солай болатынын анықтадық.

Енді жалпыға қол жетімділік пен шектеулі қол жетімділіктің жеке деректері қандай екенін түсінейік.

🔹 Жалпыға қолжетімді ДД – бұл ҚР заңдарына сәйкес құпиялылық талаптары қолданылмайтын деректер.

Мысалы, түйіндемеңізде жазылған немесе әлеуметтік желі беттерінде жарияланған кейбір деректер жалпыға ортақ жеке деректер болып табылады. Көбінесе оларға аты-жөні, телефон нөмірі және туған күні кіреді, өйткені дәл осы ақпаратты біз өзіміз жариялаймыз және оларды таратуға келісім береміз.

🔹 Жеке куәлік нөмірі немесе тұрғылықты мекен-жайы сияқты шектеулі қол жетімділік деректері құпия болып табылады және заңмен қорғалған.

Оларға қол жеткізу субъект үшін ықтимал зиянды салдардың алдын алу үшін заңнамамен реттеледі.

Қазақстанда дербес деректерді жинау және өңдеу жөніндегі кәмелетке толмағандардың құқықтары

📖 Заң бойынша, кәмелетке толмағандар ересектермен бірге өздерінің жеке деректерін өзгертуге, толықтыруға және иесіздендіруге құқылы.

Сондай-ақ, балалар, егер оларды жинауда немесе сақтауда, мысалы, мектепте бұзушылықтар анықталса, ДД-ді бұғаттауды немесе жоюды талап етуге құқылы.

Ата-аналар немесе қамқоршылар деректерді бұғаттауды сұрай алады және бұзушылықтар расталған жағдайда деректер жойылуы керек.

Қорытынды

📌 Кәмелетке толмағанның жеке деректері – бұл кәмелетке толған адаммен бірдей деректер.

📌 Баланың дербес деректері сондай-ақ жалпыға қолжетімді дербес деректерге (аты-жөні, туған күні) және қолжетімділігі шектеулі деректерге (мысалы, отбасы құрамы, мүгедектік туралы анықтама, бала асырап алу туралы деректер және т.б.) бөлінеді.

📌 Баланың дербес деректері де «Дербес деректер және оларды қорғау туралы» заңмен қорғалады.

Жоба сайтында тақырып бойынша толық материалды оқыңыз: https://drfl.kz/kk/childs-personal-data/

«Черное зеркало»: отражение проблем современного общества (Часть 2/2)

Продолжение разбора эпизода сериала «Черное зеркало» с точки зрения казахстанского законодательства для образовательно-развлекательного раздела нашего сайта «Осторожно, спойлеры!».

Суицидальные мысли

Далее по сюжету к главному герою присоединяется человек по имени Гектор, к которому также поступают задания совершать преступления, как и к Кенни. Однако у Гектора уже появились суицидальные мысли.

📖 Что можно отнести к статье 105 Уголовного кодекса РК «Доведение до самоубийства».

Грабеж

К Гектору на смартфон пришло сообщение о том, что ему необходимо осуществить вооруженное ограбление банка.

📖 Это деяние уже квалифицируется как статья 191 Уголовного Кодекса РК – Грабеж.

Убийство

Далее по сюжету идет задание: отнести сумку с призовыми деньгами в лес и устроить бой с таким же несчастным человеком, за которым следят хакеры.

В сообщениях, присланных двум героям, был отдан приказ – биться на смерть, победитель забирает все деньги.

В следующем кадре показан избитый и окровавленный Кенни, идущий по дороге с этой сумкой, подразумевая, что Кенни убил своего противника.

📖 Статья 99 Уголовного Кодекса РК - Убийство.

Таким образом, мы увидели, как неосторожные действия в сети и несанкционированная слежка злоумышленников привели к необратимым последствиям.

🔸 Ведь в виртуальном пространстве всегда необходимо соблюдать бдительность, а также проверять свои устройства на предмет возможного взлома.

Материал подготовлен Жекшеновой Нурайым, магистром права Maqsut Narikbayev University.

Ознакомьтесь с полным разбором эпизода «Черного зеркала» на сайте проекта: https://drfl.kz/ru/black-mirror/

- - -

«Қара айна»: қазіргі қоғам проблемаларының көрінісі (2/2 бөлім)

Біздің сайттың білім беру-ойын-сауық бөлімі үшін қазақстандық заңнама тұрғысынан «Қара айна» сериясының эпизодын талдауды жалғастыру «Абайлаңыз, спойлерлер!».

Суицидтік ойлар

Әрі қарай, сюжетте басты кейіпкерге Гектор есімді адам қосылады, оған Кенниге келген сияқты қылмыс жасау міндеттері де түседі. Алайда, Гекторда суицидтік ойлар пайда болды.

📖 ҚР Қылмыстық кодексінің 105-бабына не жатқызуға болады «Суицидке жеткізу».

Тонау

Гекторға смартфонға банкті қарулы тонауды жүзеге асыру қажет екендігі туралы хабарлама келді.

📖 Бұл әрекет қазірдің өзінде ҚР Қылмыстық кодексінің 191-бабы – Тонау болып табылады.

Кісі өлтіру

Әрі қарай, сюжет бойынша тапсырма бар: жүлделі ақшасы бар сөмкені орманға апарып, хакерлер бақылап отырған бақытсыз адаммен шайқас ұйымдастыру.

Екі кейіпкерлерге жіберілген хабарламаларда өліммен күресу туралы бұйрық берілді, жеңімпаз барлық ақшаны алады.

Келесі кадрда соққыға жығылған және қанды Кеннидің осы сөмкемен жолда келе жатқанын көрсетеді, бұл Кеннидің қарсыласын өлтіргенін білдіреді.

📖 ҚР Қылмыстық кодексінің 99-бабы – Кісі өлтіру.

Осылайша, біз желідегі абайсыз әрекеттер мен зиянкестерді рұқсатсыз бақылау қайтымсыз салдарға әкелгенін көрдік.

🔸 Шынында да, виртуалды кеңістікте сіз әрқашан қырағылықты сақтауыңыз керек, сонымен қатар құрылғыларыңызды ықтимал бұзушылықтар үшін тексеріп отыруыңыз керек.

Материалды Maqsut Narikbayev University құқық магистрі Жекшенова Нұрайым дайындады.

Жобаның веб-сайтындағы «Қара айна» эпизодының толық талдауын қараңыз: https://drfl.kz/kk/black-mirror/