"ГАРМОНИЯ" орталығы

Маркетологтар шебер қолданатын ойлау қателіктері

❄️Фрейминг әсері – шындықты қалыпқа салу

Кейде маңызды емес көрінетін сөз таңдау біздің қабылдауымызды түбегейлі өзгерте алады. Бұл әдісті тек маркетологтар ғана емес, саясаткерлер де сәтті пайдаланады.
Адам бір ақпаратты оң немесе теріс деп қабылдайды – бәрі оның қалай ұсынылғанына байланысты.
Мысалы, бір дәрінің 10% жағдайда жанама әсері бар делік. Бірақ оны екі түрлі етіп жеткізуге болады:
– «Бұл дәріні қабылдаған 100 адамның 90-ы оны жақсы көтереді» – осылай айтылса, дәрі қауіпсіз әрі тиімді болып көрінеді.
– «Бұл дәріні қабылдаған 100 адамның 10-ында жанама әсерлер байқалды» – бұл мәлімдеме дәрінің қауіптілігіне назар аудартады.
Ақпарат өзгерген жоқ, тек оның берілу формасы басқаша. Ал әсері – мүлде бөлек.

❄️Якорь әсері – санаға байланған баға

Адам миы алғаш қабылдаған сандық ақпаратқа «жабысып» қалады және кейінгі мәліметтерді соған сүйене отырып бағалайды.
Сатушылар осы құбылысты керемет меңгерген. Олардың айласы қарапайым, бірақ өте тиімді:
Бір қарасаңыз, қымбат сандармен жазылған баға сызылып, оның жанынан әлдеқайда төмен баға жарқырап тұр. «Бұрын 50 000 еді, қазір бар болғаны 25 000!»
Кейде тұтынушы бұл жеңілдік шынайы еместігін түсінеді, бірақ санасы бастапқы жоғары бағаны негізгі өлшем ретінде қабылдап қойған. Сол себепті жаңа баға оған әлдеқайда тиімді көрінеді, ал маркетологтың ойлағаны іске асады.

https://t.me/psy_consultt

🔹Өзін-өзі жүзеге асыратын болжам

Адам белгілі бір жағдайды алдын ала болжап, соған сәйкес әрекет етеді, нәтижесінде болжамы шындыққа айналады. Бірақ ол мұны саналы түрде жасамайды.
Бұл ойлау қателігі барлық адамдарда кездеседі, бірақ неврозы бар адамдарда, әсіресе вегетативті-қан тамырлық дистониясы (ВҚД) мен паникалық бұзылысы бар жандарда айқын байқалады.
Мысалы, адам өзін қазір жаман сезінетінін ойлайды. Осы ой оны алаңдатып, үрейлендіреді. Ал қорқыныш пен стресс физиологиялық реакцияларды тудырады – жүрек соғысы жиілейді, тыныс алуы өзгереді, денесі шиеленіседі. Осылайша, ол расында өзін нашар сезінеді, яғни бастапқы болжамы орындалады.

🔹Әділетті әлемге деген сенім

Көптеген адамдар өмірдің әділетті екеніне сенеді. Бірақ бұл сенім оларды күйзеліске ұшыратуы мүмкін, өйткені шынайы өмірде әділеттілік әрдайым орнай бермейді.
«Әділетті әлем» гипотезасының бір көрінісі – «азап пен қиындық міндетті түрде марапатқа әкеледі» деген сенім.
Бұл ойлау үлгісі эволюциялық емес, көбіне мәдениет арқылы қалыптасқан.
Тарихта адамдардың басым көпшілігі қиын жағдайда өмір сүрді. Сондықтан олар өздерін жұбату үшін «егер төзімді болып, көп еңбек етсең және шағымданбасаң, түбінде бақытқа жетесің» деген сенім қалыптастырған. Бұл идея көбіне болашаққа немесе келесі өмірге сілтеме жасайды, бірақ қазіргі шындықпен сәйкес келмеуі мүмкін.


https://t.me/psy_consultt

✅Нөлдік тәуекелді таңдау

Генерализация, гиперконтроль, теріс менталдық сүзгі және болашақты болжауға бейімді адамдар көбінесе «нөлдік тәуекелді таңдау» қателігіне ұрынады.
Бұл ойлау үлгісі адамның нәтижені алдын ала жаман деп бағалап, еш әрекет жасамауына әкеледі.
Мысалы, ол өмір бойы жалғыз қалуды жөн көреді, өйткені қарым-қатынасқа түссе, тастап кету қаупі бар. Осылайша, ол өзіне таныс, бірақ тұйық өмір салтын таңдағанымен, мүмкіндіктерден айырылады.

✅Статус-квоға бейімділік

Адам психикасы жаңа нәрселерді табиғи түрде сақтықпен қабылдайды, ал жас ұлғайған сайын бұл үрдіс күшейе түседі. Эволюциялық тұрғыдан бұл орынды, себебі бұрын нәтиже берген стратегияларды ұстану аман қалуға көмектескен.
Алайда, егер жаңа нәрселерді қабылдамау шектен тыс болса, адам өзгермелі ортаға бейімделе алмайды.
Статус-квоға бейімділік барлық адамдарда кездеседі, бірақ невротикалық сипаттағы тұлғаларда ол айқын көрінеді. Олар өзгерістерге қарсылық танытып қана қоймай, олар туралы ойлаудан да қашады.
Алайда, өзгерістер біз оны қалай қабылдасақ та, бәрібір орын алады. Сондықтан оларды мойындамау адамды тұрақты күйзеліске ұшыратады.

Бұл қателіктің өмірдегі мысалдары өте көп:
– «Бұл не деген көп функциялы пеш? Бұрын ондай болмаған! Қажеті де жоқ!»
– «Мені "әже" деп атама! Мен әже емеспін!»

https://t.me/psy_consultt

Сен өз жүзіңнің қалай өзгеретінін білсең ғой...

Сен өзің жақсы көретін жан туралы айтқанда жүзіңнің қалай өзгеретінін білсең ғой.

Балаңды, әжеңді, атаңды, анаңды, әкеңді, сүйіктіңді еске алғанда... Тіпті адал серігіңе айналған ит немесе мысығың туралы ойлағанда да. Сол сәтте бүкіл ауырлық жоғалып, маңдайыңдағы әжімдер тегістеліп, көзіңнен мейірім сәулесі төгіледі. Ал ерніңде – ескі мүсіндерден көрінетін жұмбақ, жылы жымиыс пайда болады.

Махаббаттың осы нәзік жарығы сені өзгертеді. Сол сәтте сен ерекше көркем, өзгеше жылы, аса мейірімді болып көрінесің.

Және бұл сәуле айналаңдағы адамдарға да таралады. Осындай сәттерде саған сүйсіне қарауға, тіпті портретіңді салуға болады. Бұл – өмірдің күйбеңі мен уайымы арасында ұшырасатын ең ғажап, ең нәзік сәттер.

Жақсы көретін жандарымызды жиі еске алып тұрайық. Бізге шын мәнінде жақын, жүрегімізді шуаққа бөлейтін адамдарды...

Сонда бәріміз көркемдене түсеміз. Жанымыз жұмсарады. Бір-бірімізге мейірімдірек қарай бастаймыз. Өйткені махаббат бізді жанашыр етеді.

Ал бұған бар болғаны – бір ғана нәрсе керек. Адамға өзі сүйетін жан туралы айтуға мүмкіндік беру. Сол кезде ол еске алады. Іші жылып, жүрегі шуаққа толады. Және бұл шуақ өзгелерге де тарайды.

🪶 Анна Кирьянова

https://t.me/psy_consultt

#арна_интеллектуалдар_үшін

Шексіз өз дұрыстығына сену

Адамға өзін әрдайым дұрыс сезіну тән. Егер бұлай болмаса, біз өмір сүріп, шешім қабылдай алмайтын едік, өйткені миымыз әр сәт сайын қандай да бір таңдауды жасайды. Егер ол бұл таңдауды дұрыс деп санамаса, тіпті бір үзім нан да жемес едік.

Сондықтан өз дұрыстығыңа сену – табиғи нәрсе. Бірақ бұл сезім шектен шығып, «міндеттілік» пен гипербақылау сияқты когнитивтік бұрмалаулармен ұштасқанда, мәселе туындайды.

Мұндай жағдайда біз өзімізге қателесуге мүмкіндік бермейміз және соның салдарынан созылмалы күйзеліске тап боламыз. Өйткені, адамдардың бәрі қателеседі.

Сонымен қатар, біз басқалардан да өзіміз дұрыс деп санайтын жалғыз ғана мінез-құлықты күтеміз. Бұл жанжалдарға әкеледі.

https://t.me/psy_consultt

#арна_интеллектуалдар_үшін

Жауапкершіліктен бас тарту

Гипербақылауға қарама-қарсы когнитивтік бұрмалау.
Бұл тез арада депрессияға әкелуі мүмкін.

"Менен ештеңе тәуелді емес"
Барлығы әлдеқашан шешіліп қойған – қайда екені маңызды емес: көктегі күштер ме, үкімет пе. Біз кішкентай адамдармыз, бізге қалай айтылса, солай өмір сүруіміз керек...

Жауапкершіліктен бас тарту көбінесе біздің ішкі жайлылығымыздың басқа адамдардың әрекеттеріне тәуелді екеніне деген иррационалды сеніммен көрінеді.

"Егер күйеуім опасыздық жасамағанда, мен бақытты болар едім."
Шынымен солай ма? Жер бетінде күйеуінің опасыздығы туралы білсе де, бақытты әрі тыныш өмір сүріп жатқан миллиондаған әйел бар. Ал күйеуі адал болғанымен, үнемі күйзеліс, мазасыздық пен қанағатсыздықта жүргендер одан да көп. Оның ішінде жеке өміріне риза емес әйелдер де бар.


https://t.me/psy_consultt

#арна_интеллектуалдар_үшін

Реттеу

Гипербақылаудың бір түрі, ол адамның өз ағзасындағы физиологиялық реакцияларды саналы түрде реттеуге тырысуымен сипатталады. Реттеу вегетативті жүйке дисфункциясы (ВСД), паникалық атака (бұзылысы) бар науқастарға тән, олар жүрек соғысын, тыныс алу ырғағын, ішек перистальтикасын және т.б. бақылауға үнемі ұмтылады. Алайда, мұндай бақылау мүмкін болмағандықтан, әрекеттер сәтсіздікке ұшырайды және адамның жағдайы нашарлайды.

Мен басқа адамдарды өзгерте аламын

Мұндай иррационалды ойлар кезінде адам егер біреуге көбірек қысым жасаса немесе керісінше, оны асыра мақтаса, ол адамды түбегейлі өзгерте аламын деп ойлайды. Бірақ біз тек басқа адамды белгілі бір жағдайларға қою арқылы оның біздің талаптарымызға бағынуына мәжбүрлей аламыз. Немесе айламен, жылы сөзбен бізге қажет әрекетті орындауға итермелеуіміз мүмкін. Бірақ оны шын мәнінде өзгерту мүмкін емес, дәл сол сияқты, оның ойын да оқи алмаймыз.


https://t.me/psy_consultt

Гиперконтроль

Гиперконтроль персонализация мен міндеттендірумен тығыз байланысты және нағыз психосоматикалық аурулардың, мысалы, гипертонияның дамуына себеп болуы мүмкін.

Гиперконтроль жағдайында адам үнемі нервоздық күйде болады. Себебі бір сәтке босаңсып қалса, бәрі бұзылады, барлық нәрсе құлап кетеді деп сезінеді.

Өмірімізде болып жатқан оқиғалар үшін жауапкершілік алу – маңызды және қажетті нәрсе. Бірақ әлемде біз болжай алмайтын және бақылау мүмкін емес кездейсоқтықтар әрқашан болады. Сондықтан жоспарлар құрғанда бұл шындықты ұмытпау керек.

Біз ешқашан басқа адамдардың эмоцияларын, тілектерін немесе іс-әрекеттерін толық бақылап, басқаруға қабілетті емеспіз.

«Мен жақсы үй иесі, әйел, ана және қызы болуым керек, сонда менің отбасым бақытты болады» деген оймен өмір сүру – бұл иллюзия. Тіпті ең жақсы (өз түсінігіңіз бойынша) үй иесі, әйел, ана және қызы бола отырып та, сіз өз жақындарыңыздың бақытын қамтамасыз ете алмайсыз. Себебі бақыт адамның өз психикасымен байланысты, ал оны бақылау сіздің қолыңыздан келмейді.


https://t.me/psy_consultt

Персонализация

Біздің психикамыздың құрылымы сондай, біз әлемнің айналасында біз бардай сезінеміз. Бірақ кейде бұл сезім соншалықты күшті болады, ол когнитивті бұрмалауға айналады, яғни біз өзімізге байланысты барлық оқиғаларды өзімізге қатыстыруды бастаймыз.

Біз барлық нәрсеге жауаптымыз. Немесе керісінше, бәрі тек бізге байланысты сияқты сезіледі.

Біреу біреуге бір нәрсе айтса, оны менің еститінімді ойлап айтты деп санаймыз...
Ол арнайы мені ренжіту үшін айтты деп есептейміз...


https://t.me/psy_consultt

Міндеттендіру -- долженствование

Альберт Эллис бұл ойлау қателігін барлық иррационалды көзқарастардың негізі деп санаған. Ол міндеттілік барлық невротикалық бұзылыстардың түпқазығы деп санайтын.

«Мен міндеттімін», «Ол міндетті», «Әлем міндетті...» – бірақ ешкім ешкімге ештеңе міндетті емес.

Бұл когнитивті бұрмалаудан құтылу үшін «міндетті» сөзін «қалауым» сөзімен алмастыруға тырысуға болады. Мұндай өзгеріс біздің талаптарымыздың абсурдтығын бірден байқатады.

Мысалы:
«Сен мені көбірек ойлауың керек, себебі мен сенің әйеліңмін»
және
«Мен сенен мені көбірек ойлауыңды қалаймын, себебі мен сенің әйеліңмін»
арасындағы айырмашылық айқын.

«Қалау» деген сөзді қолданған кезде, оны айтушыға да, ең бастысы оны ойлаған адамға да, бұл сөздің мағынасы түсінікті болады: «Қалауым орындалуы мүмкін, бірақ міндетті емес». Көп нәрсе мен адамдар қалағанымен, олар әрдайым орындала бермейді. Бұл қалыпты жағдай.

Ал «міндеттілік» басқа мәселе. Мұнда ешқандай еркіндік жоқ, бәрі солай болуы тиіс деп есептеледі. Бірақ бұл тек «міндетті» деп ойлаған адамның санасында ғана. Шын мәнінде өмірде бәрі әртүрлі болуы мүмкін. Егер адам осы өзгермелілікке бейімделуге дайын болмаса, ол өз-өзін теріс эмоциялармен (ашу, алаңдаушылық, қорқыныш және тағы басқа) толтырып, ақырында невроз бен депрессияға әкелуі мүмкін.


https://t.me/psy_consultt

Катастрофизация

Бұл когнитивті бұрмалау алаңдаушылықтан зардап шегетін адамдарда, әсіресе вегетативті-қантамырлық дистониясы, паникалық немесе жалпы алаңдаушылық бұзылыстары барларда айқын байқалады.

Катастрофизация кезінде адам жағымсыз нәтиженің ықтималдығын үнемі асыра бағалайды. Оған аса маңыздылық береді және бұл жағдайды ештеңе өзгерте алмайтынын ойлайды. Бұл когнитивті бұрмалау кез келген өмір саласында кездесуі мүмкін. Бірақ көбінесе денсаулыққа деген қорқынышпен байланысты, мысалы, ыстықтан қорқу.

Мысалы:
Қазір мен далаға шықсам, онда ауа ылғалды әрі ыстық болады. Маған жаман болар, мен құлап қаламын, ештеңе көмектеспейді…


Эмоцияны факт ретінде қабылдау (эмоционалды тұжырымдау)

Бұл когнитивті бұрмалаудың ең кең таралған түрі. Бірақ оның фактілігін қабылдау оңай емес. Себебі біз не сезінсек, соны шындық деп қабылдаймыз.

Біз бір нәрсені қорыққан кезде, онда ол қауіп бар деп ойлауымыз мүмкін. Немесе қызғаныш сезімін сезінгенде, сол үшін бір нәрсе болуы керек деп санаймыз.

Алайда, бұл әрқашан дұрыс емес. Біз не сезінсек, ол тек біздің ішкі әлемімізді ғана көрсетеді, сыртқы шындықты емес.

Біздің эмоцияларымыз шындықты дәл көрсетуі мүмкін, бірақ кейде олар тек ойларымыздың нәтижесі болып табылады.



https://t.me/psy_consultt

Жағымсыздыққа бейімділік, немесе негативті бұрмалау

Адамдар жағымды не бейтарап оқиғаларға қарағанда, жағымсыз жағдайларды жақсырақ есте сақтайды. Бұл – эволюциялық тұрғыдан негізделген құбылыс. Себебі табиғатта қауіптен құтылу ләззат алудан маңыздырақ.
Жыртқышқа жем болмау – тойғаннан да маңызды.

Алайда, қазіргі қоғамда бұл механизм жиі өз зиянын тигізеді: адам үнемі қауіп көріп, созылмалы мазасыздық пен депрессияға ұрынуы мүмкін.


"Ой оқи алу" иллюзиясы

Бұл когнитивтік бұрмалау көп адамға тән және одан құтылу қиын. Себебі бізге әрдайым әңгімелесушінің не ойлап тұрғанын білеміз деп көрінеді.

Кейбіреулер мұны шегіне жеткізеді:
Автобустағы әжейдің көзі түссе – «мені сынап тұр» деп ойлайды.
Кафедегі қыздар күліп жіберсе – «маған күліп отыр» деп шешеді.

Осындай қателіктерден арыла алмаса, адам ақырында әлеуметтік фобияға ұрынуы мүмкін.


Болашақты болжау иллюзиясы

Біз тек өз ойымызды ғана емес, болашақты да алдын ала көре алмаймыз. Бірақ кейде солай жасай аламыз деп сенеміз.

Ең қиыны – біздің болжағанымыз көбіне негативті болады.
Өзімізді осындай қара бұлтты ойлармен сендіріп, нәтижесінде депрессияға ұрынамыз.

Ал шын мәнінде, болашақ біз ойлағаннан әлдеқайда көп мүмкіндіктерді ұсынады.


https://t.me/psy_consultt

Негативті менталдық сүзгі

Адам айналасындағының бәрінен тек жамандық көреді.
Шыны – жартылай бос, су – тым суық, күн – тым ыстық…

Бұл ойлау бұрмалауы көбіне депрессиялық күйдегі адамдарға тән. Бірақ кейде мұндай көзқарас бала кезден қалыптасады, егер ата-анасы дәл осылай ойлап, өз көзқарастарын балаға сіңірсе.


Позитивті жоққа шығару

Бұл – «негативті менталдық сүзгінің» жалғасы, бірақ көбінесе адамның өзін қабылдауына қатысты.

Адам өз жетістіктерін, жеңістері мен табыстарын байқамайды. Егер байқаса да, олардың себебін өз еңбегінен емес, кездейсоқтықтан іздейді.

Мұндай ойлау қателері әсіресе психотерапияда анық көрінеді – адам қанша алға жылжыса да, өз прогресін мойындамайды. Бірақ бұл құбылыс күнделікті өмірде де жиі кездеседі.

Кейбір адамдар өзіне айтылған шынайы мақтауды жай ғана әдептілік, жағымпаздық немесе маңызы жоқ комплимент деп қабылдайды.
Ал егер олар бір нәрседе жеңіске жетсе, оны өз еңбегінің емес, тек сәттіліктің нәтижесі деп санайды.


https://t.me/psy_consultt