Shalkar Nurseit Report

Бүгін Қазақстан Республика күнін тойлап жатыр.

1992 жылдан 2009 жылға дейін 25 қазан Қазақ КСР-інің егемендігі туралы Декларация қабылданған күн ретінде тойланып келді. 2009 жылдың сәуірінде Н.Назарбаев мерекені алып тастады. Осылайша, бір адамның шешімімен Республика күні Қаңтар қырғыны болған 2022 жылға дейін тойланбады.

Қаңтардан кейін президент Тоқаев «Жаңа Қазақстан» науқанын бастады. Сол арқылы ол қазақ халқын популистік күн тәртібі арқылы тыныштандыруға және өзін Назарбаевтан тәуелсіз президент ретінде көрсетуге тырысты. Мәселен, 2022 жылдың мамырында Тоқаев Д.Қонаевтың құрметіне Қапшағай қаласының атын «Қонаев» деп өзгертті. 2022 жылдың қыркүйегінде ол Нұр-Сұлтан қаласының атын Астана деп қайта өзгертті. 2022 жылдың маусымында Ұлттық құрылтайдағы сөзінде Тоқаев Республика күнін маңызды дата екенін атап өтті. Сол жылы қыркүйектің соңында Республика күнін жалғыз ұлттық мереке деп танитын заңға қол қойды.

Жыл сайын Республика күні қарсаңында мыңдаған адамға медаль және алғыс хат таратылады. Ал Қазақстан құруға ұмтылатын республика қандай болуы керек деген қоғамдық талқылау жоқтың қасы. Назарбаев дәуіріндегідей Тоқаевтың “Екінші республикасында” шынайы оппозиция сайлаудан шеттетіледі, сөз бостандығына үнемі шабуыл жасалады, ал бейбіт жиналыстар өткізу құқығы қағаз жүзінде ғана бар.

Осылайша, Республика күні тойланса да Қазақстан ұлт ретінде “республиканың” шынайы мәніне жақындай алған жоқ. Қазақстанда инклюзивті саяси институттарды құру үшін әлі көп тер төгу керек. Тәуелсіздік кезеңде туылған біздің ұрпақ аға ұрпақ құра алмаған институттардың негізін қалауға ат салыса алады деп ойлаймын. Экономика бойынша Нобель сыйлығының биылғы лауреаттары Дарон Асемоглу, Саймон Джонсон және Джеймс Робинсон дәлелдегендей, институттарсыз бай, қуатты әрі азаматтары еркін мемлекет құру мүмкін емес.

Біз, қазақстандықтар, шынайы институттардың қаншалықты маңызды екенін авторитарлы республикамыздың 33 жылдық тарихынан жақсы білеміз. Ең бастысы, қазір сабақ шығаруымыз керек. Сонда ғана біз еркін және әділ сайлау арқылы сайланған, қазақ азаматтарының нағыз өкілдері басқаратын шынайы республика құра аламыз.

Поджог дома родителей Шерзата Болата провластные политологи и блогеры-эксперты по всем вопросам называют “вызовом государству, силовикам и обществу”. Тем самым они ставят авторитарный режим и его силовые структуры в позицию жертвы наряду с семьей Шерзата и казахстанским обществом. Это в массовой коммуникации называется фреймингом.

На самом деле трагедия в Талгаре — это последствия бесконечной имитации реформы правоохранительной системы. Как известно, активное обсуждение необходимости реформы полиции и других силовых структур началось после убийства Дениса Тена в июле 2018 года. К сожалению, тогда силовики перехватили повестку у общественников и провели реформу по-своему, что закончилось лишь красивыми презентациями и обновлением униформы полицейских.

В Казахстане, как и во многих авторитарных государствах, коммуникация власти с гражданами и ее критиками строится через позицию силы. Мы наблюдали это в Жанаозене в декабре 2011 года и в январе 2022 года. Это также проявилось в кейсе Шерзата Болата, когда аким Талгарского района не смог вспомнить его имя и хотел увезти отца Шерзата, Каржаубая, на встречу с акимом Алматинской области. Мы видим это каждый раз, когда задерживают гражданских и политических активистов за стремление реализовать свои конституционные права, когда независимые журналисты и правозащитники преследуются за свою профессиональную деятельность, и когда простые граждане требуют справедливости, как это делает семья Шерзата.

Выстраивание коммуникации с гражданами через позицию силы является основным препятствием для реформирования политической и правоохранительной системы Казахстана. Если мы, как нация, действительно хотим вынести уроки из многочисленных трагедий и изменить авторитарно-олигархическую систему, то власть имущим в первую очередь нужно перестать прикрываться этатизмом, отказаться от имитации реформ во всех сферах жизнедеятельности государства и преследования своих оппонентов. Также так называемые инфлюенсеры должны осознанно отказаться от прислуживания режиму. Только после этого можно будет говорить о том, что лед тронулся.

Қара аспанды төндіргім келмейді. Бірақ күн санап Қазақстанда сөз және баспасөз бостандығы ушығып бара жатыр. Ал өзін журналист, медиа менеджер санайтын кісілер авторитар режимнің репрессив саясатына қарсы тұруды ойластырудың орнына “той тойлап” (форум өткізіп), биліктің таратқан марапатына сүйінші сұрап, “АЭС-сіз күніміз қараң” деп мемлекеттік пропаганданың шашбауын көтеріп жүр. Соған қарағанда біздің журналистер қауымы проблемасы шаш етектен келетін авторитарлы Қазақстанда емес, Тоқаев әкімшілігімен бірге жасап алған “Жаңа Қазақстан” әлемінде тұратын сияқты.

Екі күн бұрын журналист Қарлығаш Еженованың бізге “либеральный авторитаризм” керек деген сұхбатын көріп, түңіліп кете жаздадым. Авторитаризмнен елге зияннан басқа ештеңе жоқ екенін журналистеріміз ұқпаса, онда басқа азаматтарға өкпелеудің жөні жоқ шығар… Сонда да саясаттанудағы аксиоманы қайталағым келеді: сөз бостандығы өлген елде демократия тумай жатып өледі.

Болашағы бұлыңғыр АЭС-ты қолдау патриотизмнің көрсеткіші, Қайрат Нұртас пен Ринат Зайытов “атомтанушы-насихатшы” болса, онда жетіскен екенбіз.

Бұл прожект түбінде не “ЛРТ-2”, не “Чернобыль-2”-ге айналмасына конъюнктурщиктер кепіл бола алмайды.

Сондықтан мен қазіргі авторитар-олигархиялық режим тұсында АЭС салуға қарсымын.