і, ешкім оған саусағының ұшын да тигізген жоқ. Бұл да – күдікті жағдай. Тағы бір күдікті жағдай – ол кезде бір қаладан екінші қалаға бару деген қатаң тергеумен жүргізілді, ал Зылиха еркін жүріп-тұрды-мыс. Сондай-ақ ол кісіден ағамыздың қолжазбаларын, өзіндегі мұрағатын сұрап еді, «білмеймін, не до этого было» деді де, қоя салды. Қалай ғана Мағжанның жары бола тұра, оның жазған дүниелерін сақтап қалуға тырыспаған? Мысалы, әлгінде айтқан Мандельштамның әйелі вокзалдарда скамейкалардың астына тығылып жүріп, ақын өлеңдерін, қолжазбаларын сақтап қалған, жанталасқан. Қазекемнің намыссыздығына күйінемін осы тұста, әлгіндей әйелді «Мағжанның сүйгені» дейді. Ал ақын аға шын мәнінде Санкт-Петербург университетін тамамдап, мұғалімдер семинариясында өзінің қол астында оқытушы болып жұмыс істеген Гүлсімді және Жәмиланы сүйді. Жәмиламен үйленгелі тұрған шағында басына түскен түрлі жағдайлар екеуін екі жаққа айырып жіберген ғой. Әттең, ағамыздың өз кіндігінен ешқандай ұрпақ қалған жоқ.
– Қолжазбалар қалай сақталды? Мағжан атамыздың өлеңдерін бүгінге жеткізген кім?
– Әмина Нұғыманова деген қазақ қызы Қытайдан келеді. Сол кісі Мағжанның 1923 жылы шыққан өлеңдерін «әйелі ғой» деп Зылихаға әкеліп берген. Ал оны Хамза Абдуллин атты Мағжан ағаның шәкірті бастырып, жарыққа шығаруға көп еңбек сіңірді. Хамзаның еңбегін қалай айтсақ та жарасады: өзі Колымадан жаңа келген, қолына қарап отырған шиеттей бала-шағасы бар, алатын зейнетақысы тым аз, соған қарамастан, ұстазының әлгіндей еңбегін тығып жүріп бастырып, Алматыдағы зиялы дегендердің бәріне таратып берді. Соның біреуін маған да берген.
Жетімдік тақсіреті Жұмабаеваға жуа да сатқызды...
– Сіздер Мағжанның жақын туыстары ретінде қуғындаландыңыздар ма?
– Жоқ, қуғындап, бізді айдаған жоқ. Бірақ үнемі «дәл қазір біреу алып кететіндей» сондай бір қорқыныш пен үрейде өмір сүрдік. Темір торға қамалмасақ та, «халық жауының» туысы деген ат жамылып, еркін өмір сүре алмадық. Жетімдіктің тауқыметін тарттық. Балалық шағым нағашыларымның қолында Омбыда өтті.
– Неге, әкеңіз қайда?
– Сол тұста өзі «халық жауының» туыстары не болатынын, не істеу керектерін білмей, жандалбасаға көшті ғой. Менің шешем де елден «халық жауларының әйел, бала-шағасы түгіл, туыс-тумаларын түгел қамап жатыр екен» деген сыбыс естіп, мені алып, біршама жұртпен бірге Ауғанстанға қашпақ болыпты. Әкеміз қарсы болып, ешқайда кетпеу керектігін айтқан. Содан екеуі келісе алмаған болуы керек, анам жолға шыққан да, әкем елде қалып қойған. Кейін өзінің тегін қайта-қайта ауыстырып жүріп, әйтеуір, Курскінің әскери қаржы институтын бітірді. Ал біз болсақ сол қашып бара жатқанда Душанбеден ары өткізбеген соң, қайтуға мәжбүр болыппыз, әйтеуір, нағашыларымызды паналаппыз ғой. Тұрмыс өте ауыр еді. Репрессия, содан көп өтпей соғыс басталды. Балалық шағымды еске алғанда, үнемі көз алдыма өзімнің вокзал маңында нан мен шай сатып отырған кейпім келеді. Ол Куломзина деген теміржол стансысы еді, сонда соғысқа аттанып бара жатқан солдаттарға азық болсын деп алып шығамыз ғой. Күнелтудің көзі жалғыз сол болатын ол тұста. Өзім онға толар-толмас жастамын. «Кішкентаймын, қолымнан келмейді» дейтін әңгіме болмайтын бізде, басқа түсті, біз көндік. Кейде тіпті өзіміз жеуге нан таппай қалған да кезіміз болды, ондайда нан табу үшін вагон аралап пияз сататынмын. Бірде пиязым өтпей, әбден қорландым, өзімнің жетімдігім мен тұрмыстың ауырлығын қатты сезініп, содан Ертіске кетіп өлгім келді де. Тіземе дейін суға кіріп, «неге менің өмірім осылай болды екен?!.» деп налып тұрған шақта, әйтеуір, жүрек түбінде бір үміт оты жылт етіп, алдымыздан жарық күннің туатынын құлағыма сыбыр еткендей болды. Сосын өлім жайлы қорқынышты ойдан бас тарттым да, ілби басып үйге қайттым.
Ақын өмірінің ақиқатынан кеңестің өтірігі қымбат болып тұрғандай...
– Апа, әлгіндей «Мағжанды көзбен көрдім, Колымада бірге отырдым» деген көзі тірі куәгер бар, олай болса, ендігіде ақынның өмірбаянына өзгеріс еніп, тарих қайта жазылатын шығар?
– Колымаға барып келген соң тиісті орындардың есігін қағып, «Мағжан атылған» деген деректі жоққа шығаруды, сол арқылы жалған тарихты лақтырып, шынайы дерекке жүгі