🇰🇿 FINANCE.kz ҚАЗАҚША

#БАЗАЛЫҚМӨЛШЕРЛЕМЕ. ОЛ НЕ НӘРСЕГЕ ӘСЕР ЕТЕДІ ЖӘНЕ ОҒАН ӘСЕР ЕТЕТІН НЕ


Базалық мөлшерлеме қаржы жүйесіндегі ақшаның құнын анықтайды. Ол неғұрлым жоғары болса, адамдар соғұрлым аз несие алады, сұраныс соғұрлым төмен болады, баға соғұрлым тез төмендейді. Оқулықта осылай жазылған. Қазақстандағы жағдай қандай?

— Базалық мөлшерлеме экономиканы несиелеу деңгейіне әсер ете ме? — деп сұрақ қойып, өз сұрағына өзі келесідей жауап береді Ұлттық банктің ақша-несие саясаты департаментінің бас маманы-талдаушысы Жібек Төлегенова. — Әсер етеді, бірақ көпшілік ойлағандай оның әсері үлкен емес. Неліктен? Бұл халықты тұтыну және ипотекалық несиелеу, сондай-ақ бизнесті несиелеу нарығының ерекшелігіне байланысты. Ипотекалық несиелеуді мемлекеттік қолдау бағдарламалары ынталандырады. Тұтынушылық несие алуға маркетингтік акциялар және банктер тарапынан түрлі бөліп төлеу туралы ұсыныстар ынталандырады. Бизнесті несиелендіруге мемлекеттік субсидиялар мен мемлекеттік қолдау бағдарламалары аясында бөлінген кепілдіктер айтарлықтай үлес қосады, сондықтан бұл жерде базалық мөлшерлеменің әсері шектеулі.

— Тұтынушылық кредиттерге сұраныс мөлшерлемеге сәйкес келмейді, — деді Ұлттық банк төрағасының орынбасары Ақылжан Баймағамбетов сенбідегі сарапшылармен кездесуде.

Бұл нені білдіреді? Бұл дегеніміз, базалық мөлшерлеме көтерілген кезде тұтынушылық несиелеу қысқармайды, өйткені ол бойынша мөлшерлеме базалық мөлшерлемеден едәуір жоғары болады. Мұны несие нарығының сандары да растайды. Ұлттық банктің өзі трансмиссиялық механизммен, яғни экономикаға тұтынушылық несиелеуге қатысты базалық мөлшерлеменің әсерін беретін тетікпен байланысты проблемаларды мойындайды, ол өз пікірі бойынша инфляцияға айтарлықтай өсім енгізеді.

Ал экономиканы несиелеу туралы не деуге болады? Бизнесті несиелендіруде кейбір сарапшылардың пікірінше, мемлекеттің үлесі шамамен 40-45% құрайды, яғни бұл несиелер базалық мөлшерлемеден тыс айналып өтіп, оның экономикада тиімді әсерін төмендетеді. Бұл базалық мөлшерлеменің механизмін одан әрі сұрақ тудырады. Айтпақшы, бұл туралы сенбіде де айтылды. Сарапшылардың бірі, ірі бейіндік қауымдастықтың басшысы, егер сізде несиелердің жартысы (және кейбір мәліметтер бойынша жартысынан көбі) базалық мөлшерлемені айналып өтсе — базалық мөлшерлеме несиелерге әсер етпейді, инфляцияны салқындатады, бірақ экономиканы баяулатады, өйткені несиелердің мемлекетке ауысуы үшін алғышарттар жасалады.

Экономиканы несиелеу туралы не деуге болады? Корпоративтік несиелеу ЖІӨ-ге пайыздық құлдырауды 11%-ға дейін, Ресейде — 55% - ға, Бразилияда — 50% - ға, Қытайда-166% - ға дейін жалғастырды. Нәтижесінде, бұл бюджеттік субсидияларға тәуелділіктің күрт өсуіне, банк жүйесінің уақытша өте жоғары тәуекелсіз кірістілігімен бюджет тапшылығының күрт өсуіне әкелді.

Қазіргі жағдай қандай? Базалық мөлшерлеменің механизмі және оның экономикаға әсері тұралап қалды. Соған қарамастан Ұлттық банктің кез келген басшы жанында бұл проблема маңызға ие болған емес және базалық мөлшерлеме мен шындық инфляцияны төмендетуге қабілетті деп санайды, тіпті осы жолда экономикалық өсу тұралап, мемлекет экономиканың монополистіне айналса да.

Ал депозиттер ше? Базалық мөлшерлеме депозиттерге де әсер етеді, иә. Олар қазір өте тиімді. Біз депозит иелерін шынымен жоғары базалық мөлшерлемемен қорғаймыз. Елде жеке тұлғалардың депозиттерінің рекордтық деңгейі және салымдарды долларландырудың тарихи ең төменгі деңгейі тіркелген. Бұл керемет жетістік, бірақ бізде 1 млн теңгеден астам депозиті бар адамдар саны 500 мыңнан сәл асады, сонда бұл ақша-кредит саясаты кімді қорғап отыр деген заңды сұрақ туады? Бар болғаны жарты миллион салымшы. Оның есесіне корпоративтік несиелеу тұншығуда.

@FINANCEkaz

👉 БАЗАЛЫҚ МӨЛШЕРЛЕМЕНІ КІМ, ҚАЛАЙ ЖӘНЕ ҚАШАН АНЫҚТАЙДЫ

Ұлттық банктің ақша-кредит саясаты жөніндегі комитеті тоқсанына екі рет базалық мөлшерлеме деңгейі бойынша шешім қабылдайды. Комитеттің құрамына тоғыз адам кіреді — Ұлттық банктің басшысы, оның ақша-кредит саясаты, монетарлық операциялар және қаржылық тұрақтылық мәселелері жөніндегі орынбасарлары, сондай-ақ тиісті департаменттердің директорлары. 2030 жылға дейінгі ақша-кредит саясатының стратегиясында орта мерзімді перспективада бұл Комитетке макроэкономика және монетарлық саясатта маманданған тәуелсіз сарапшылар, оның ішінде академиялық ортадан сарапшылар кіретіні жазылған. Бірақ осы уақытқа дейін бұл үрдісті байқамадық, бәлкім уақыты келмеген шығар әлі, 2030 жылға дейін әлі қайда.

Базалық мөлшерлеме бойынша шешім қабылдаудың бір жылдық кестесі жыл басында алдын ала анықталады. Биылғы жылы Ұлттық Банкте бірде-бір шешім қалмады, соңғысында ол базалық мөлшерлемені 100 базистік пунктке немесе 1 пайыздық пунктке көтерді. Сонымен қатар, экономикалық жағдай күрт өзгерген жағдайда, комитет кезектен тыс шешімдер қабылдауға құқылы — бұл 2020 жылдың наурызында мұнай дағдарысы кезінде және 2022 жылдың ақпанында, Ресейдің Украинаға әскери шапқыншылығы басталғаннан кейін болды.

Ақша-несие саясатындағы шешімдер экономикадағы ағымдағы жағдайды талдауға және эконометрикалық модельдер арқылы алынған макро көрсеткіштердің болжамдарына негізделген. Болжам жылына төрт рет жүзеге асырылады және статистикалық ақпараттың шығуына байланысты. Деректерді жаңарту және талдауды дайындау процесі болжамды раунд деп аталады. Жылына ставка бойынша шешімдер сегіз рет шығарылатынын ескерсек, олардың жартысы болжамды раундтың өткен деректеріне негізделген.

#БазалықСтавка @FINANCEkaz

БАЗАЛЫҚ МӨЛШЕРЛЕМЕ дегеніміз не?

Базалық мөлшерлеме – коммерциялық банктер қандай процентпен несие береді, бұл соны белгілейтін пайыздық мөлшерлеме. Елдің барлық банктері Екінші деңгейлі банктер деп аталатыны да бекер емес, өйткені бірінші деңгейлі банк Ұлттық банк болып саналады. Ол банктерден депозиттерді қабылдайды, өйткені банктер сіз бен бізден депозиттерді қабылдайды және қажет болған жағдайда оларға несие береді. Бұл мөлшерлеме негізгі, базалық немесе қайта қаржыландыру ставкасы деп аталады. Негізінде, бұл мөлшерлеме уақыттың әрбір нақты сәтіндегі ақшаның құнын анықтайды. Идея бойынша, елдегі бірде-бір несие осы тәуекелсіз мөлшерлемеден төмен бола алмайды.

Теория жүзінде бұл қалай жұмыс істейді. Орталық банк базалық мөлшерлемені көтергенде коммерциялық банктерге арналған несиелер де қымбаттайды және депозиттік мөлшерлемелер өседі. Нәтижесінде коммерциялық банктер бизнес пен халыққа арналған несиелер мен депозиттер бойынша мөлшерлемені көтереді. Бұл несиелерді қымбаттатады және адамдар несиеге аз жүгіне бастайды. Бұл өз кезегінде экономиканы баяулатады және депозиттен аз ақша алып, оны аз жұмсауға итермелейді. Орталық банк базалық мөлшерлемені төмендеткен кезде коммерциялық банктерге берілетін несиелер арзандайды, ал коммерциялық банктер бизнес пен халыққа берілетін несие мөлшерлемелерін төмендетеді. Депозиттік мөлшерлемелер де төмендейді, бұл жағдайда адамдар депозиттегі қаржысын шешіп алып, жұмсай бастайды немесе инвестиция салуға бет бұрады. Бұл экономикалық өсуді ынталандыру арқылы несиелерді қолжетімді етеді.
Осы тұста базалық мөлшерлеме экономикаға бірден емес, біртіндеп әсер ететінін есте сқтаған дұрыс. Мысалы, егер орталық банк базалық мөлшерлемені төмендетсе, бұл алдымен коммерциялық банктер үшін қарыз алу құнын төмендетеді. Содан кейін коммерциялық банктер өз клиенттеріне арзан несие ұсына бастайды. Нәтижесінде, бірнеше айдан кейін бизнес пен тұтынушылар экономикалық белсенділікті ынталандыратын көбірек несие ала бастайды. Толық әсер экономиканың жағдайына және басқа факторларға байланысты бір жыл немесе одан да ұзақ уақыттан кейін көрінуі мүмкін.

Базалық мөлшерлеменің әрекет ету уақытындағы осы кідірісті ескере отырып, оның деңгейі тек ағымдағы шарттарды ғана емес, болашақты да анықтайды.

НАҚТЫ БАЗАЛЫҚ МӨЛШЕРЛЕМЕ дегеніміз не?

Нақты базалық мөлшерлеме – бұл базалық мөлшерлеме мен инфляцияның қатынасы, қарапайым тілмен айтқанда – бұл базалық мөлшерлеме минус инфляция, мұндай мөлшерлеме елдегі ақша құнының нақты деңгейін көрсетеді, өйткені ол бағаның өсуін ескеруге мүмкіндік береді. Нақты мөлшерлеменің маңыздылығы оның нақты инвестицияларға, яғни ақшаның құнсыздануын ескере отырып, шекті пайда мөлшерлемесін көрсететіндігіне байланысты. Егер орталық банктің номиналды базалық мөлшерлемесі 13%, ал инфляция деңгейі 8% болса, онда нақты базалық мөлшерлеме 5% болады. Қарыз алу мен инвестицияның нақты құнын бағалау үшін нақты базалық мөлшерлеме маңызды.

Егер нақты мөлшерлеме оң болса, бұл қарыз алу құны инфляциядан жоғары екенін білдіреді, бұл қарыз алу мен экономикалық өсуді тежеуі мүмкін. Егер нақты мөлшерлеме теріс болса, қарыз алу тиімдірек болады, бұл экономикалық белсенділікті ынталандырады. Зерттеулер көрсетіп отырғандай, нақты базалық мөлшерлеме экономикалық белсенділікті реттеудің және бағаның тұрақтылығын сақтаудың негізгі құралы болып табылады. Әлемде бейтарап нақты мөлшерлеме 2-3% болып саналады – нақты базалық мөлшерлеменің бұл деңгейі инфляцияның өсу қаупінсіз экономикалық өсуді қолдауға мүмкіндік береді.

Қазақстанда нақты мөлшерлеме қазір 6,85% - ға тең. Бұл әлемдегі ең жоғары базалық ставкалардың бірі.

#БазалықСтавка @FINANCEkaz