Кітап үзіндісі:
...түйенің иесі — Ойсылқара, жылқының иесі — Қамбар ата, сиырдың иесі — Зеңгі баба,
қойдікі — Шопан ата,
ешкінікі — Шекшек ата.

Матайқызы Ділдә Тасмағамбеткеліні
"Айналайындарым менің..."

АЙНАЛАЙЫН, халқымызбен бірге ежелден жасасып келе жатқан, санасына жазылып қалған тыйым заңдары бар. Ол жасқа да, жасамысқа да ортақ. Адамаралық қарым—қатынастан, табиғат пен оның тылсым құпияларының сырына үңілуден туған бұл шектеу — даналықтардың ұлы мәдениетінің бір көрінісі. Әрі—беріден соң бұл әдеп, иба, тәртіп. Мұны қазіргі көзқараспен айтсақ, ТАБУ деп қабылдаған жөн.
Кейінгі жастарға үлгі—өнеге болсын, сол тыйым заңдарының бірсыпырасын себеп—салдарымен қоса айтып өтейін.
Үйге атпен шаппа — бұл жау таяп қалғанда не өлімді хабарлағанда ғана болатын жағдай.
Жасы үлкеннің алдын кеспе, сөзін бөлме бұл — құрмет.
Бас киіммен ойнама, біреуге сыйлама қонған бақтан айрыласың, басың бірікпейді.
Ошаққа су құйма — өз отыңды өзің өшірме. Бос бесікті тербетпе — ұрпақсыз қаласың.
Жылқының құйрық, жалын күземе — тұл қалғанның белгісі.
Малды басқа ұрма, теппе — ырысыңнан айрыласың.
Кешқұрым ұйықтама — жын—пері көшетін кез. Айға қолыңды шошайтпа — қасиетті.
Жерге түкірме — Жер—Ана, анасының бетіне ешкім түкірмейді.
Нанды баспа — киесі ұрады. Түнде суға барма — суперісі қағуы ықтимал. Екі бүйіріңді таянба — қайғы, қасірет белгісі.
Бөгде адамнан қайда барасың? — деп сұрама — көргенсіздік.
Сорпа, шайды үрлеп ішпе — дегбірсіздік. Жай отырып уһілеме — уайым, қайғы шақыру. Қолыңды төбеңе қойма — дүниеден безіну. Табаныңды тартпа — бейнет шақыру. Таңдайыңды тақылдатпа — жаман ырым.
Өтірік жылама — құдай шын жылатайын десе қиын емес.
Жерді таянба — торығу. Босағаны керме — жазаланудың белгісі.
Табалдырықта тұрма — суыт хабар жеткізгеннің белгісі, төр киеті, табалдырық ұнамсыздау орын.
Кісіге қарап есінеме — әдепсіздік.
Кісінің басынан кертұқыл алма — басынан тоқпақ кетпейді.
Күйеубала қайын жұртына барғанда бас ұстамаған, дастарханға бата бермеген, сүйекке түспеген.
Келін атасымен, қайнағаларымен қол алысып амандаспаған — әдепсіздік саналған.
Әр тыйым заңының астарында халқымыздың өмірлік пәлсапасы жатқан жоқ па?...

Матайқызы Ділдә Тасмағамбеткеліні
"Айналайындарым менің..."

АЙНАЛАЙЫН, тіршіліктің алуан сырын оймен өлшеп, көңілмен таразылап отыратын ата—бабамыздың енді үш аша пәлсапасына зейін қойшы.

Үш қадірлі — ырыс, бақ, дәулет;

үш қадірсіз — жастық шақ, денсаулық, жақсы әйел;

үш үміт — сауығамын деген аурудың үміті, байимын деген кедейдің үміті, кетемін деген қыздың үміті;

үш қазына: ер қазынасы — жүрген із, ет қазынасы — көнекөз, тіл қазынасы — ескі сөз;

үш мұрат: сауда мұраты — ұту, жол мұраты — жету, дау мұраты — біту;

үш байлық — денсаулық, ақ жаулық, он саулық;

үш ана: бұлақ — су анасы, тұяқ — жол анасы, құлақ — сөз анасы;

үш дауасыз: тумақ дауасыз, кәрілік дауасыз, өлмек дауасыз;

үш тұт: қайратсыз — ау тұз, тұрлаусыз — ғашық тұл, шәкіртсіз — ғалым тұл;

үш арсыз — күлкі, ұйқы, тамақ;

үш алыс — көк пен жер арасы, жас пен кәрі арасы, жақсы мен жаман арасы;

үш ғайып — дидар ғайып, нәпсі ғайып, несіп ғайып;

үш қасиет: өліде — аруақ, тіріде — кие, аста — кепиет;

үш тоқтам — ой, ақыл, шешім;

үш кемшілік — атың жаман болса — жазғанның азабы, алғаның жаман болса — дүниенің тозағы, балаң жаман болса — көрінгеннің мазағы.

Матайқызы Ділдә Тасмағамбеткеліні
"Айналайындарым менің..."