Тимурдан Инфо | it&tech

ChatGPT > Deepseek

Иә, Дипсик - молодец!

Бірақ, сіздер жұртқа еріп, OpenAI-ды жерлей бермеңіздер. Қытайлықтарды мақтап, америкалықтарды жамандай бермеңіздер.

Қытайлықтар бар болғаны біреу қиын жүріп өткен жолды қайталады.

Соның өзінде, код жазу, ағылшынша бірдеңе сұрау деген сияқты шаруаны әрбір қазақ жасамайды.

Ал OpenAI ше?

Ол шыққан бойдан және шыққан соң көп ұзамай:

1) қазақша сұраққа сауатты жауап бере бастады (text)
2) қазақша суретті таниды (vision)
3) қазақша аудионы түсінеді (audio)
4) қазақша жауап бере алады (speech)

Дәл қазақ халқы үшін мұндай бай функционалды ешбір LLM беріп отырған жоқ.

Сондықтан, өзіміз қайырын көріп отырған ағаштың бұтағын кеспелік;))

RPA

Генератив ЖИ дамымай тұрып, RPA деген кең көлемде тарады. Ол - робот (яғни код) арқылы компьютерді автомат басқару тәсілі. Біреулер Python арқылы, біреулер Selenium арқылы жасады.

Енді мына генератив ЖИ келіп, оны API арқылы жасап жатыр. Бар болғаны, компьютеріңді, браузеріңді басқаруға рұқсат берсең болғаны.

Бұлардың озып кеткен себебі, GTP Operator сияқты функциялары шықса да оларға пайда. Неліктен? Өйткені, ресторанға букиң жасауға openable сияқты, ұшақ билетін букиң жасауға Expedia, Kayak сияқты сервистері бар. Рахат.

Ал бізде ше? Operator-ға ақша төлесең де америкалықтар, еуропалықтар сияқты барлығын автоматтандыра алмайсың.

Неліктен?

Өйткені, не Магнумның, не ЭйрАстананың, не ресторандардың ашық API шлюзі жоқ. Барлығы да “айдалада ақ отау, аузы мұрны жоқ отау” - жұмыртқа сияқты.

Ең қызығы, олар генератив ЖИ арқылы клиентін 1000х көбейтетін жолы бола тұра, қолдан кедергі жасап отыр.

Айналғанда, қонақ үйге Booking арқылы, ұшаққа Aviasales арқылы ғана аутоматтандыра аласың.

Нәтижесінде?

Нәтижесінде тағы да сол шетелдік стартаптар мен компаниялар дамиды. Транзакция АҚШ доллары арқылы жүреді. Қазақтың ақшасы тағы шетелге кетеді.

ЖИ туралы ақпаратты қайдан оқуға болады?

Бұл - дұрыс сұрақ.

Оны Threads, X (Twitter), reddit, Youtube, TikTok, Medium сияқты әлеуметтік платформалардан оқисыз. Қалай табам? Өзіңізге қыз керек болса, қалай іздейсіз, солай іздейсіз. Хэштег арқылы. Бір-екі жасанды интеллект туралы постқа лайк бассаңыз болғаны, ары қарай өзі құйылады.

Сосын Linkedin сияқты әлеуметтік желіге тіркеліңіз. Сол жерде де іздеу жүйесіне жасанды интеллект деп жазсаңыз, барлық постар шығады. Барлығын оқыңыз. Барлығына фоллоу жасап шығыңыз.

Сосын, Ювал Харрари сияқты шарлатан/футуристерді оқып қажеті жоқ. Ол да менен асып бара жатқаны шамалы, әлеуметтік желіден не оқыса, соны қайталап айтып беретін адам. Қайта менің ІТ саласында дипломым бар, инженер-программист атағым бар. Ол жай ғана жазушы.

Одан да Метаның ЖИ басшысы: Ян Лекун, ЖИ өкіл әкесі Джефри Хинтон сияқты кісілерді оқыңыздар. Андрей Карпаты, Илья Суцкевер, Демис Хассабис, Войцех Заремба, Джон Шульман, Эндрю Ың сияқты осы заманның генийлерін оқыңыздар. Нағыз ғалымдар. Әлемдік тұлғалар.

Илон Маск сияқты шарлатан/футуристерді де оқып қажеті жоқ. Қызық үшін, не деп жатқанын біліп отыру үшін, мүмкін. Бірақ, оның сөзінің не ғылыми, не фундаменталдық негізі болмайды. Кәсіпкер, бизнесмен ретінде әлемнің ақпараты уысында болған соң, аннан-мыннан естігенін айта береді. Алайда, білім алатын адам емес.

Кай Фу Ли және Фей Фей Ли деген қытайлықтарды оқыңыздар.

Қайдан оқимыз? Ақымақ сұрақ. Әрине, гуглдету керек. Берген сұқбаттарын, әлеуметтік желілердегі парақшаларын, кейбірінің ютубтегі жеке каналдарын қарау арқылы.

Сосын, Harvard Business Review, MIT Review деген әлемдік университеттердің баспасынан шыққан журналдар мен кітаптарды, мақалаларды оқу керек.

Сосын, TechCrunch, Wired, CNet, ZDnet сияқты технологиялық сайттарды оқыңыздар.

Сосын Boston Consulting Group, McKinsey, Accenture, Stanford University сияқты әлемдік зерттеу институттарының арнайы репорттары бар. Соларды оқу керек.

Сосын a16z, yCombinator сияқты инвестициялық фондтар мен стартап акселераторлар бар. Солардың блогтарын оқу керек.

Сосын Meta, OpenAI, TikTok, Anthropic, Amazon, Microsoft, Google, IBM сияқты технокомпаниялардың блогтарын оқу керек.

Сосын Meta, OpenAI, TikTok, Anthropic, Amazon, Microsoft, Google, IBM, TikTok, Perplexity, Apple сияқты компаниялардың басшылары мен олардың белді қызметкерлерінің жеке блогтарын оқу керек. Сұқбаттарын тыңдау керек.

Сосын Coursera платфрмасына барыңыз, теп-тегін курстарды оқыңыз.

Осыдан кейін сізде біреуге бірдеңе айту, осы оқығаныңыздың барлыңын күн сайын қазақшалап жеткізу, жұрттың барлығына үйрету, түсіндіру дегенге энергия қалса, онда молодессіз.
Осыдан кейін сізде "Жасанды интеллекті қалай үйренсе болады?" деген сұрақ қалса... Онда молодец емессіз.

Мысалы, сіздің орныңызға ешкім Гуглды ашып "Жасанды интеллект деген не? Оны қалай үйренуге болады?" деп жазбайды. Өзіңіз жазасыз. Оны ешкім оқып бермейді. Өзіңіз оқисыз.

Ал егер нақты "Мен мұғаліммін. Мысалы, мен оқушыларға тапсырма беремін. Сосын олардың жауабын қарап, олардың жауабын дұрыс жауаппен салыстырып, сосын барып баға қоюға өте көп уақытым кетеді. Уақыт ештеңе емес, шаршатады, жалықтырады. Мен жасанды интеллектіні осы үшін үйренгім келеді. Бұл сұрақты сізге қоймас бұрын интернеттен қарадым. Осындай жауап берді. Ютубтан қарадым. Осылай деді. Оларды қарап көрдім. Бірақ маған келмеді. Шықпады. Жалпы өзім Google Docs, Google Sheets, API-мен жұмыс істеу деген сияқтылардың шет жағасын білемін. Интернет пен компьютерді жақсы меңгергем" деген сұрақ қойсаңыз, онда қуана-қуана жауап беруге болады.

Білесіздер ме? Адамдар АҚШ-қа барғысы келеді. Бірақ, шетелге шығатын паспортын да алмаған. Паспорты болса, АҚШ-қа виза алуға тапсырыс бермеген. Виза алуға тапсырыс берсе, оған бармай қалған. Барып, виза алса, АҚШ-қа баратын қалта ақшасын жинамаған. Оқуға барғысы келсе, қайда оқуға түсетінін айқындамаған. Тағы сол сияқты кете береді.

Мұның барлығын америкалықтар homework дейді. Иә, кәдімгі үй тапсырмасы. Ал үй тапсырмасын жасамаған адамға, құр сұрай беретін адамға не айтасың? Мысалы, барлығыңыз мектепте оқыдыңыздар. Үздік оқушы бар. Нашар оқушы бар. Сол нашар оқушы үздік оқушыдан жылдың соңында "Сен қалай үздік шықтың? Маған құпиясын айтшы? Сен халқыңды ойламайсың, өзімшілсің, бізге айтпайсың" демейді ғой? Ол нашар оқушы жыл бойы сабақ оқымағанын, тапсырманың барлығы оқулықтағы материалдан шыққанын, ол оқулықтағыны үйрену үшін өзі кезінде уақыт бөлмегенін, үй тапсырмасын неше түріл сылтау айтып жасамағанын, реті келсе сабақтан қашып кетуді ойлап тұрғанын, жаман әдетпен әуес боғланын, жаман ортаны жақсы көргенін іштен біліп тұрады ғой? Үйрену, білім алу, оқу деген осы. Басыңа бірдеңе жеткенше, оқисың. Күш, жігер, энергия, уақыт бөлесің.

Бізде де осындай жағдай. Сұрақ қойыңыздар. Бірақ сұрақ қояр алдын үй тапсырмасын жасадыңыз ба, соған мән беріңіздер.

Жасанды интеллекті қалай үйренсем болады?

Қазіргі таңда маған ең жиі қойылатын сұрақ.

Жауап беру - мен үшін қиын. Неліктен? Өйткені, логикам сынып кетеді. Бұл сұрақ маған "Қалай кітап оқып үйренсе болады?" деген сияқты қабылданады. Тиісінше, қалай жауап берерімді білмеймін.

Адам кітап оқуды қалай үйренеді өзі?

1) Ең бірінші талап қандай? Кітап оқу.
2) Не үшін?
a) "Білмеймін, жұрт оқып жатқандықтан". Онда жағдайың қиын. Оқымай-ақ қой. Басқа шаруамен айналыс. Мысалы, мал бағумен, егін егумен.
б) "Білмеймін. Бірақ оқығым келеді". Онда жағдайың орташа. Өзіңе қызық бағытты таңда: тарих, саясат, әдебиет, ертегі, фантастика, детектив, т.с.с.
c) "Білемін. Қосымша ақпарат алу үшін. Білімімді толықтыру үшін. Маған технология қызық, тарих қызық". Онда жағдайың жақсы. Ал да оқы.

3) Сен кімсің? Ауылда тұрасың ба? Онда ауыл кітапханасына бар. Қалаға барғанда сатып ал. Танысыңнан сұрап ал. Интернеттен жүктеп ал. Әйтеуір, табылғанды оқы.
a) Қалада тұрасың ба? Онда қаладағы барлық мүмкіндікті пайдалан. Қала, облыс кітапханасына бар. Кітап дүкендеріне бар. Кітабы бар кофеханаларға бар. Өзің сатып ал. Интернеттен оқы.

4) Кітап оқудың бірнеше жолы бар.
a) Мен сияқты бас-көзге қарамай, қолға түскенді оқи бер. Оның кемшілігі, уақыт көп бөлуің керек. Ол үшін ерте жастан бастау керек. Миың шіріп кетеді.
б) Жұрт керемет деп мақтаған кітаптарды оқу.
c) Өзің қызығатын саладағы ең үздік кітаптар тізімін жасап алып оқу. Өзің ұнататын авторлар мен өзің қызығатын саладағы эксперттерді оқу.

Бұл жерде "Жұрттан сұра" деген ақыл жоқ. Яғни, басты объект ол - кітап. Демек, кітапты іздеу керек. Кітаппен ауыру керек. Кітапты оқы керек. Кітапты қорыту керек.

Жасанды интеллект деген де сондай бір қабілет. Ол "Қалай үйренсем болады?" деген сұрақты ұқпайтыным сондықтан.

Жалпы, үйрену деген өзіндік етістік. Яғни, адам өзі үйренеді. Ал үйрену үшін адам не істейді? Іздеу керек. Кім? Өзі!

Мына заманда адам қайдан іздейді? Интернеттен. Интернет дегеніміз осы күні не? Ол - іздеу жүйесі. Іздеу жүйесі деген не? Ол - гугл.

Ендеше, неге Гуглден іздемейсіздер? Мен де, ол да, анау да, мынау да, барлығымыз да гуглден іздейміз ғой.

"Бәлсінбей айта салсаң нең кетеді?" дейсіздер ғой. Айтайын, өмірімнің соңғы 15 жылын технологияны қазақша түсіндіруге жіберген мен бәлсінген олсам, онда басқаларды не деп атайтындарыңды білмедім. Бәлсіну емес, ұқпау.

Нені ұқпаймын?

Сіздің кім екеніңізді ұқпаймын. Мен сізге жасанды интеллекті статистикадан бастап үйренуді айтайын ба, әлде машинаны үйрету арқылы модель жасаудан бастап айтайын ба, әлде ықтимвлдық теориясынан бастап үйрен деп айтайын ба, әлде AppStore-ға барып ChatGPT қондырып ал дейін бе, білмеймін. Өйткені, мен сізді танымаймын, өмірде көрмегем. Сіздің телеграмдағы "✊😎" деп тұрған атыңыз маған ешқандай ақпарат бермейді.

Сіз жасанды интеллекті қандай мақсатта үйренгіңіз келеді? Кәсіби тұрғыда ма, ғылыми тұрғыда ма, бизнес мәселе шешу үшін бе, үй тапсырмасын шығарып алу үшін бе, медициналық мақсатта ма, заңдарға анализ жасау үшін бе, журналистік мақсатта ма, тіл зерттеу үшін, тіл үйрену үшін бе, мен білмеймін. Сондықтан, "осылай үйренесің" деп жауап айту қиын.

Ал "Жалпы үйрену үшін ше?" деген сұраққа жауап іздеп қажеті де жоқ. Өйткені, жалпы үйрену - кез-келген нәрсені үйренумен бірдей.

Мысалы, сіз көлік жөндеуді менен артық білесіз. Қайдан үйрендіңіз? Ютубтан қарадыңыз, өзіңіз үйрендіңіз. Кафель жабыстыруды білесіз, қайдан үйрендіңіз? Ютубтан. Қателестіңіз. Бірде шықты, бірде шықпады. Ендеше, жасанды интеллекті үйренудің одан қандай айырмашылығы бар? Ол да дәл солай. Өзіңіздің деңгейіңізде, өзіңіздің қажеттілігіңізге қарай, өзіңіз түсінетін бір ортада (ютуб, тикток, гугл, т.с.с.) үйренесіз. Уақыт бөлесіз. Түсінбейсіз. Қайта қарайсыз. Басқасын қарайсыз. Оқисыз. Қателесіз. Лақтырып тастайсыз, қайта бастайсыз. Сөйтіп үйренесіз.

Жалпы, үйренуді үйреніңіздер. Өз бетімен оқуды үйреніңіздер. Өзіңізге не керек екенін білуді үйреніңіздер. Ақпарат жинауды үйреніңіздер. Бұл қабілетті жұрттан сұрап алу мүмкін емес. Адам өзі жетеді.