ЖЕТІСТІККЕ ЖЕТУ ФОРМУЛАСЫ (5 бөлім)
"Адам – бір боқ көтерген боқтың қабы,
Боқтан сасық боласың өлсең тағы.
Менімен сен тең бе деп мақтанасың,
Білімсіздік белгісі – ол баяғы", -дейді ұлы Абай.
Иә, білімді болсаң, есті болсаң, өзіңнен ғана талап ет, тіршілігіңде жиіркенішті күйге түспе дейді. Біз ше? Бүгін кімбіз, ертең кім боламыз? Болжай аламыз ба?
"Өзім қанша мықтыны мойындасам,
Енді өзімді оларға мойындатам", -дейтін ақын Мұхтардың өрлігі шыға ма?
"Суда жүзген кеменің ізі қалмайды,
Қалса да, лездік толқындар легі жалмайды.
Басылса егер тарих бетіне ізгі ізің,
Дауыл, толқын мәңгі өшіре алмайды,
Ізсіз қалу – адамзат үшін жан қайғы", - дейді біздің қазақ.
Істеген ісімізден өзгеге өнеге бар ма, ертеңге тиер пайдасы бар ма, қаттырақ айтсақ, артымызда із қалдырып жатырмыз ба? Өзіңнен есеп алу осындай тым ауыр һәм мұңлы.
Себебін тағы да, Абайдан іздеп көрелік.
"Біреулер құдайдан бала тілейді. Ол баланы не қылады? Өлсем орнымды бассын дейді, артымнан құран оқысын дейді, қартайған күнімде асырасын дейді. Осыдан басқасы бар ма?
Балам орнымды бассын демек не сөз? Өзіңнен қалған дүние иесіз қалар дейсің бе? Қалған дүниенің қамын сен жемек пе едің? Өліп бара жатқанда өзгеден қызғанып айтқаның ба? Өзгеге қимайтұғын сенің не қылған артықша орның бар еді?
Артымнан балам құран оқысын десең, тірлікте өзіңнің жақсылық қылған кісің көп болса, кім құран оқымайды? Егер жаманшылықты көп қылған болсаң, балаңның оқыған құраны сені неге жеткізеді?
Қартайғанда асырасын десең, о да – бір бос сөз. Әуелі, өзің қаруың қайтарлық қартаюға жетемісің, жоқ па? Екінші, балаң мейірімді болып, асырарлық болып туа ма, жоқ па? Үшінші, малың болса, кім асырамайды? Малың жоқ болса, қай асырау толымды болады? Баланың мал табарлық болары, мал шашарлық болары – ол да екіталай", - демей ме оныншы қара сөзінде.
Иә, істеген ісің мен елге жасаған жақсылығың болмаса, басқа іс қалдырдым дегенің бос сөз, ұрпақ жалғастыру төрт аяқтылардың да қолынан келетін іс емес пе еді?!
Қазақ мұндайда "Жақсының аты өлмейді, ғалымның хаты өлмейді" дейді. Менің атым ертең кімнің есінде қалар деп ойланар болсақ, Абай айтқан естілер санатында болар ма едік. "Ессізсің" десе әрине, есіміз шыға жынданамыз.
Есеп аларда 26 жыл ғана ғұмыр кешкен Сұлтанмахмұт та, 30-ға жетпей опат болған Шоқан Уәлиханов та тарихта атын бедерлеп кетті. Артындағы ұрпаққа ұшан теңіз еңбегін тастап кетті. Көп ғұмыр сүру де, аз ғұмыр сүру де маңызды емес, маңыздысы мәнді ғұмыр сүру екенін еске алсақ ше?
"Дүние қарап тұрсам, шолақ екен,
Адамдар бiр-бiрiне қонақ екен.
Барында оралыңның ойна да күл,
Қызығы бұл өмірдің сол-ақ екен", -дейді тағы халық әнінде. Ал, ойсыздық кімге опа берген-ді?
Ойлана жүрген өзімізге тиімді. Мен өзімнен үнемі есеп аламын, бірі анда-санда кешке бір ұйқысыз жатқан шақтарда «мен не істеп жүрмін?» деп ойланасың, кейде өзіңнен қорқасың, кейде өзіңе риза боласың. Қорқар шағыңнан риза болар шағың көп болғаны, әрине табысқа жеткізсе керек-ті.
Екіншісі, жылына бір рет келетін өмір есігін ашқан күнің. Жұрт тойлайтын шығар, мен тойлай алмадым сол күнді, бір жасқа қартайғаныңды тойлау күлкілі сезіледі, тіпті. Ал сол күні «осы жасқа немен жеттім, не бітірдім?» деп ойланасың. Бітірген, тым құрыса бітіріп жатқан ісің болса, қуаныштысың әрине. Себебі, "екі дүниенің бақытын бер" деп сұрамайтын ба еді атам қазақ? Бұ дүниенің бақыты қалдырған ізің болса керек.
Ал сіз ше, жасыңыз нешеде, бүгінге дейін не бітірдіңіз? Көз алдыңыздан ғұмырыңызды бір сыдыртып өткізіңізші…
"Адам – бір боқ көтерген боқтың қабы,
Боқтан сасық боласың өлсең тағы.
Менімен сен тең бе деп мақтанасың,
Білімсіздік белгісі – ол баяғы", -дейді ұлы Абай.
Иә, білімді болсаң, есті болсаң, өзіңнен ғана талап ет, тіршілігіңде жиіркенішті күйге түспе дейді. Біз ше? Бүгін кімбіз, ертең кім боламыз? Болжай аламыз ба?
"Өзім қанша мықтыны мойындасам,
Енді өзімді оларға мойындатам", -дейтін ақын Мұхтардың өрлігі шыға ма?
"Суда жүзген кеменің ізі қалмайды,
Қалса да, лездік толқындар легі жалмайды.
Басылса егер тарих бетіне ізгі ізің,
Дауыл, толқын мәңгі өшіре алмайды,
Ізсіз қалу – адамзат үшін жан қайғы", - дейді біздің қазақ.
Істеген ісімізден өзгеге өнеге бар ма, ертеңге тиер пайдасы бар ма, қаттырақ айтсақ, артымызда із қалдырып жатырмыз ба? Өзіңнен есеп алу осындай тым ауыр һәм мұңлы.
Себебін тағы да, Абайдан іздеп көрелік.
"Біреулер құдайдан бала тілейді. Ол баланы не қылады? Өлсем орнымды бассын дейді, артымнан құран оқысын дейді, қартайған күнімде асырасын дейді. Осыдан басқасы бар ма?
Балам орнымды бассын демек не сөз? Өзіңнен қалған дүние иесіз қалар дейсің бе? Қалған дүниенің қамын сен жемек пе едің? Өліп бара жатқанда өзгеден қызғанып айтқаның ба? Өзгеге қимайтұғын сенің не қылған артықша орның бар еді?
Артымнан балам құран оқысын десең, тірлікте өзіңнің жақсылық қылған кісің көп болса, кім құран оқымайды? Егер жаманшылықты көп қылған болсаң, балаңның оқыған құраны сені неге жеткізеді?
Қартайғанда асырасын десең, о да – бір бос сөз. Әуелі, өзің қаруың қайтарлық қартаюға жетемісің, жоқ па? Екінші, балаң мейірімді болып, асырарлық болып туа ма, жоқ па? Үшінші, малың болса, кім асырамайды? Малың жоқ болса, қай асырау толымды болады? Баланың мал табарлық болары, мал шашарлық болары – ол да екіталай", - демей ме оныншы қара сөзінде.
Иә, істеген ісің мен елге жасаған жақсылығың болмаса, басқа іс қалдырдым дегенің бос сөз, ұрпақ жалғастыру төрт аяқтылардың да қолынан келетін іс емес пе еді?!
Қазақ мұндайда "Жақсының аты өлмейді, ғалымның хаты өлмейді" дейді. Менің атым ертең кімнің есінде қалар деп ойланар болсақ, Абай айтқан естілер санатында болар ма едік. "Ессізсің" десе әрине, есіміз шыға жынданамыз.
Есеп аларда 26 жыл ғана ғұмыр кешкен Сұлтанмахмұт та, 30-ға жетпей опат болған Шоқан Уәлиханов та тарихта атын бедерлеп кетті. Артындағы ұрпаққа ұшан теңіз еңбегін тастап кетті. Көп ғұмыр сүру де, аз ғұмыр сүру де маңызды емес, маңыздысы мәнді ғұмыр сүру екенін еске алсақ ше?
"Дүние қарап тұрсам, шолақ екен,
Адамдар бiр-бiрiне қонақ екен.
Барында оралыңның ойна да күл,
Қызығы бұл өмірдің сол-ақ екен", -дейді тағы халық әнінде. Ал, ойсыздық кімге опа берген-ді?
Ойлана жүрген өзімізге тиімді. Мен өзімнен үнемі есеп аламын, бірі анда-санда кешке бір ұйқысыз жатқан шақтарда «мен не істеп жүрмін?» деп ойланасың, кейде өзіңнен қорқасың, кейде өзіңе риза боласың. Қорқар шағыңнан риза болар шағың көп болғаны, әрине табысқа жеткізсе керек-ті.
Екіншісі, жылына бір рет келетін өмір есігін ашқан күнің. Жұрт тойлайтын шығар, мен тойлай алмадым сол күнді, бір жасқа қартайғаныңды тойлау күлкілі сезіледі, тіпті. Ал сол күні «осы жасқа немен жеттім, не бітірдім?» деп ойланасың. Бітірген, тым құрыса бітіріп жатқан ісің болса, қуаныштысың әрине. Себебі, "екі дүниенің бақытын бер" деп сұрамайтын ба еді атам қазақ? Бұ дүниенің бақыты қалдырған ізің болса керек.
Ал сіз ше, жасыңыз нешеде, бүгінге дейін не бітірдіңіз? Көз алдыңыздан ғұмырыңызды бір сыдыртып өткізіңізші…