Данияр Кенжеұлы (екінші парақша)

Әйелдің бәрі айқайлап кетпейді. Кейбірі үндемей кетеді. Жай ғана заттарын жинап, артына қарамай жүріп кетеді. Бірақ бұл үнсіз шешімге ол бір күнде келген жоқ. Бұны көп күткен үміттің сөнгені, көп кешірген жүректің шаршағаны деп біл!

Әйел үндемей қалса нағыз қауіп сол кезде басталатынын көп еркектер білмейді, түсінбейді. Бұл – ішкі әлемінің жабылғаны, үміттің үзіліп, сезімнің өшкені. Мұндай сәтте оны тоқтату – кеш болуы мүмкін.

Шариғатта ер адамның мойнына жүктелген ең ауыр аманат – әйелі. Пайғамбарымыз: “Сендердің ең жақсыларың – әйелдеріңе ең жақсы қарағандарың” – деген. Өкінішке қарай, көп еркектер әйелдің жан айқайын емес, үйдегі тыныштықты ғана маңызды көреді. Сол тыныштықтың астында не жатқанын білгіміз де келмейді…

Үндемей кеткен әйел — жай ғана кетіп қалды деп ойлама. Ол сенің жаныңнан емес, жүрегіңнен алыстап кеткен. Ал жүрек кетсе – қайта оралмайды. Себебі жүрек — Алланың назары түсетін жер. Ал егер сол назары бір кетсе, орнына пенденің жалынышы да, көз жасы да қайтара алмайды. Қалғаны — бос кеуде мен қуыс өкініш…

Қате неке — қасірет емес. Оны танымай өту — қасірет. Жақсы көру деген — сезім ғана емес, бір-біріңді естуге, егілуге, кешіруге дайын болу.

Жан үндеспесе, тәннің қосылғанынан не пайда? Бірінің көзі Алланың разылығына қарап тұрса, екіншісінікі дүние мен ләззатқа қадалған. Бірі түнде сәждеге бас қойса, екіншісі сериал көріп ұйықтайды. Осыдан кейін жүрек бір ырғақта соға ма? Рухани үндеспеген екі жүрек – бір үйде болса да, бір ғаламда өмір сүрмейді. Олар – бір-біріне жат жандар. Екеуінің арасында «көз» ғана сөйлескен, «жан» үндеспеген…

Уа, нәпсі… Мәңгілік жәннаттың бағына апарар жол саған ашық тұрғанда, бұл жалғанның харамымен былғанған, кір-лас, баянсыз дүниесіне неге алданып жүрсің? Саған мойынсұну арқылы таусылмас нығметке жету мүмкіндігі берілген. Ендеше неге жүрегің төмен, еркің солғын, мақсатың ұсақ? Өзіңді ақиқатқа жетелейтін асқақ ниетке емес, құнсыз қалауға байлап қойғаның қалай? Биік рухтан қорықпа. Құлшылық — қор болудың емес, армен көтерілудің жолы.

(Имам Әбу Хамид әл-Ғазали, Минһәжул ғабидин)

الإنسان لا ينفك عن خسر

Адам — үнемі зиян шеңберінде өмір сүреді.

لأن الخسر هو تضييع رأس المال، ورأس ماله هو عمره، وهو قلما ينفك عن تضييع عمره

Зиян дегеніміз — негізгі байлығыңнан айырылу. Ал адамның ең үлкен байлығы — уақыты, яғни өмірі. Бірақ ол өмірді зая етпей өткізу – өте сирек нәрсе.

وذلك لأن كل ساعة تمر بالإنسان

Күн өткен сайын адам өз капиталын жоғалтып барады. Қара:

فإن كانت مصروفة إلى المعصية فلا شك في الخسران

– Егер сол уақыт күнәға кетсе — бұл ашық зиян.

وإن كانت مشغولة بالمباحات فالخسران أيضا حاصل، لأنه كما ذهب لم يبق منه أثر، مع أنه كان متمكنا من أن يعمل فيه عملا يبقى أثره دائما

– Егер ол тек мүбаһ істермен өтсе — бұл да зиян. Себебі уақыт кетті, ал із қалмады. Ал ол сәтте сауап жаза алатын амал жасауға толық мүмкіндік бар еді.

وإن كانت مشغولة بالطاعات فلا طاعة إلا ويمكن الإتيان بها، أو بغيرها على وجه أحسن من ذلك، لأن مراتب الخضوع والخشوع لله غير متناهية

– Ал егер уақыт құлшылықпен өтсе де — бұл құлшылықты одан да жақсы, одан да ықыласты, одан да терең орындауға болар еді. Себебі Алланың ұлылығы шексіз, Оған деген құрметтің де шегі жоқ.

وكلما كان علم الإنسان بها أكثر كان خوفه منه تعالى أكثر، فكان تعظيمه عند الإتيان بالطاعات أتم وأكمل، وترك الأعلى والاقتصار بالأدنى نوع خسران، فثبت أن الإنسان لا ينفك البتة عن نوع خسران.

Сондықтан, тіпті сауапты істің өзін де одан да жақсысына алмастырмаған әрбір сәт — бір түрдегі зиян.

Осылайша, адам ешқашан толығымен зияннан құтыла алмайды. Ол үнемі жоғалтуда. Тек бағытын ақыретке бұрғандар ғана — бұдан аман.

(Фахруддин Рази)

الغنى الأعلى الغنى عن الشيء لا به.

«Нағыз байлық — бір нәрсеге ие болуда емес, оған мұқтаж болмауда».

Имам Рази

Кім бұл өмірде жай ғана жанымен өмір сүрсе — рухы шыққанда бәрі бітеді.
Ал кім Раббысымен өмір сүрсе — ол пенделік тіршіліктен шынайы өмірге көшеді. Өйткені нағыз тіршілік — Алламен байланыста ғана бар.

Имам Жунайд (р.а.)
«Рухул-маани» — әл-Әлусидің тәпсірі.

Адам кейде мына дүниеден орын таба алмай, бір үміттен екінші үмітке көшіп, шаршап-шалдыққан рухпен сенделіп жүреді. Бірақ мәселе — өмірден шаршауда емес, бағытын қате таңдауда. Себебі жаратылыстан жаратылысқа өтумен жан тыныштық таппайды. Шын тыныштық — Жаратылыстардан Жаратушыға бет бұрғанда ғана келеді.

Ибн Атауллаһ әс-Сакандари, әл-Хикам әл-‘Атаия.

Субһан Алла! Алланың құдыретін қарашы!

Имам әр-Рази былай дейді:

Риуаяттарға қарағанда, Адам баласы – жындардың оннан бірі ғана. Ал жындар мен адамдар қосылып, жер бетіндегі барлық жануарлардың оннан бірін ғана құрайды. Бұл барлығы – құстар әлемінің оннан бірі. Құстар мен өзге тіршілік иелері – теңіз жануарларының оннан біріне де жетпейді.

Осы жаратылыстардың барлығы – жер бетін басқарумен айналысатын періштелердің оннан бір бөлігі ғана. Ал бұл жерлік періштелер – көктің бірінші қабатындағы періштелердің оннан бірі. Бұл жүйе осылай әрбір аспан қабатына жалғасады. Әр деңгейдегілер келесі бір сатының оннан бірін ғана құрайды.

Сөйтіп, жетінші аспан періштелеріне жеткенде де бұл тізбек тоқтамайды. Өйткені осының бәрі – Күрсиді қоршаған періштелердің жанында өте аз, мардымсыз ғана көрінеді.

Күрсидің айналасында 600 мың перделі кеңістік бар. Әр кеңістіктің ұзындығы, ені және қалыңдығы соншалық, олармен салыстырғанда бүкіл аспандар мен жер, олардың ішіндегісі мен арасындағы нәрселер — түкке тұрғысыз, болмашы ғана дүние болып қалады.

Бұл перделі кеңістіктердің әрбірінің табан тірер тұсында бір періште бар — бірі сәждеде, бірі рүкүғте, бірі тік тұрып құлшылық етуде. Олардың әрқайсысы Алланы зікір етіп, пәктеп, күндіз-түні тоқтаусыз ғибадат етеді.

Алайда осының барлығы — Аршыны айнала қоршаған періштелермен салыстырғанда, теңізге түскен бір тамшыдай ғана. Бұл періштелердің нақты санын тек Алла ғана біледі.

Имам әр-Рази сөзін былай толықтырады:

Кейбір ескертпе кітаптарында былай делінеді: Пайғамбарымыз (ﷺ) Миғраж түні көкке көтерілгенде, бір кең әрі нұрлы мекенге тап болады. Онда базардағыдай, періштелер сап түзеп, бір-біріне қарсы жүріп жатты.

Пайғамбарымыз:

— Бұлар қайда кетіп барады? – деп сұрайды.

Жәбірейіл (ғ.с.):

— Білмеймін. Мен жаратылғалы бері осыларды көрудемін, бірақ олардың ешқайсысын бұрын көрген емеспін, – дейді.

Сосын бір періштеден сұрағанда, ол былай дейді:

— Қашан жаратылғанымды нақты білмеймін. Бірақ Алла Тағала әр

400 мың жылда бір жұлдыз жаратады

, және мен жаратылғалы бері сондай жұлдыздан

400 мың рет

жаратты.

Сонда Фахр әр-Рази:
«Субханаллаһ! Қандай Ұлы Ие! Қандай шексіз Құдірет!» – деп сөзін аяқтайды.

«әт-Тафсир әл-Кәбир», Мүддәссир сүресі, 31-аяттың тәпсірі.

«Шынайы тәубенің қабыл болуына кепіл бар ма?» — деген сұраққа Ибн Рәжәб әл-Ханбали «Жәмиғу әл-улум уәл-хикам» атты еңбегінде былай деп жауап береді:

«Кісі шын жүректен, барлық шарттарын орындап тәубе етсе, оның қабыл болатынына күмән жоқ. Бұл – ғалымдардың көпшілігінің пікірі.

Ал кейбір ғалымдар: «Қабыл болуы үміт етіледі, бірақ нақты кесіп айту қиын», – деп санайды. Бұл ғалымдар:

«Алла Тағала Өзіне серік қосуды кешірмейді, ал одан басқасын қалаған құлына кешіреді» деген аятқа сүйенеді.

Сондай-ақ Құранда:

«…шынайы тәубе етіңдер, бәлкім, Раббыларың күнәларыңды кешірер…»

деген секілді «бәлкім» (عسى) сөзі қолданылған аяттарды дәлел ретінде келтіреді.

Алайда ғалымдар бұл жайында:
«Құранда Алла Тағала “бәлкім” десе, ол — үміт емес, уәде мағынасында» – деп түсіндіреді. Яғни шынайы тәубе еткен адам, тәубесінің қабы болуына сену керек.

Адам деп кімді айтамыз? Жүрек соғып тұрса – тірі, дем алып тұрса – тірі. Бірақ оның ішінде адам бар ма? Әлде бос дене ғана ма?

Хайуанға өткен мен болашақтың керегі жоқ. Ол тек табиғаттың заңымен жүреді. Аш болса – тамақ іздейді, нәпсісі қозса – қанағаттандырады, шаршаса – ұйықтайды. Оның ақылы жоқ емес, бар. Бірақ ол ақылды өмірдің мағынасын іздеуге емес, тіршілік етуге ғана жұмсайды.

Ал адамға фытрат берілген. Фытрат – оны хайуаннан айырып тұрған жалғыз белгі. Ол өткеннен сабақ алуға, болашақты жоспарлауға, әділет үшін күресуге, өзін тәртіпке салуға, өзгеге жанашыр болуға мүмкіндік береді. Фытрат – адамның ар-ұяты, ішкі таразысы.

Бірақ кейбіреулер бұл қасиетті кері теуіп, хайуандық деңгейге түсіп кетеді. Жейді, ұйықтайды, көбейеді. Санасы қарын мен нәпсіден аспайды. Өткенді ұмытады, болашаққа бас қатырмайды. Өзінен басқаны ойлауға миы жетпейді.

Олар бар. Көп. Көшеде, кеңседе, мінберде отыр. Министр боп жүр, кәсіпкер боп жүр, ұстаз, имам, тіпті ақсақал атанғандары да бар. Бірақ олардың ешқайсысы адам емес.

Адам болу – тек дем алу емес. Адам болу – жүректің тірі болуы. Өзгені ойлау, әділет үшін күресу, ұят пен арды сақтау, өмірден мағына іздеу – міне, осы қасиеттер адамды хайуаннан айырады.

Табиғат хайуанға тән.
Фытрат адамға тән.
Бірақ табиғатқа бас ұрып, фытратынан безгендер қай санатқа жатады?

Бір сәт айнаға қара…
Сен кімсің?
Адам ба? Әлде адам кейпіндегі хайуан ба?

Пайғамбар (ﷺ): «Мен үшін біреудің басына темір шанышқы қадалғаны – маған тиесілі болмаған әйелге қол тигізгеннен жақсырақ.», деген. (Табарани)

Күйеуіңнен ажырасып, “тәуелділіктің” бұғауын шешкенмен, өмірдің жауапкершілік жүгінен босай алмайсың.

Кей адамдарды алақанда ұстағың келеді. Саусақтарыңды мықтап жұмып, ешқайда жібергің келмейді. Бірақ құм секілді, неғұрлым қатты қысып ұстасаң, солғұрлым тез сырғып түседі.

Желді құшақтауға бола ма? Бүгін бетіңді сипаған жылы самал ертең басқа жаққа соғады. Көктемнің алғашқы бүрін күзге дейін сақтауға бола ма? Уақыты келгенде гүл де солады, жапырақ та түседі. Өмірдің заңы сол, кей нәрселер тек өз уақытымен келеді және өз уақытымен кетеді.

Сен оларды ұстап қалуға барынша тырысасың. Кінәлі өзің шығар деп, өзгеруге тырысасың. Бірақ кей адамдардың кетуі – қателіктің емес, тағдырдың шешімі. Бар болғаны сен олардың сапарында уақытша аялдама болғансың.

Сондықтан кейде ең үлкен ерлік – қолыңды жұмып ұстау емес, ашып жіберу. Себебі шын мәнінде сенікі болған нәрсе, өз жолын тауып, бәрібір қайта оралады. Ал егер қайтпаса, ол ешқашан сенікі болмаған.

Алтыннан ауыр сөздер ме, әлде бағасы биік бедел ме?

Бір кездері дін жолындағы ұстаздар мен имамдар халықтың жүрегіне жол тауып, Алланың разылығы үшін насихат айтатын еді. Қазір заман өзгерді. Қазіргі кейбір уағызшылар мен имамдар әншілер секілді ставка қойып, тек VIP қонақ үй, бизнес-класспен ұшуды талап ететін дәрежеге жетті. Жылт еткен көрініс – бірден ақшалай бағаланады. Әрқайсысының жанында жеке менеджерлері бар, уағызды бастамас бұрын, әуелі «шарттарын» талқылап алады.

Мешіт ашылып жатыр ма, әлде бір рухани шара ма — мейлі. Әуелгі сұрақ: кейбір имам не уағызшы бұл қызмет үшін қанша сұрайды? Енді олар үшін ақиқат сөзді жеткізу тек рухани парыз емес, материалдық табыс көзіне айналып отыр. Бұрынғыдай шынайы ниетпен айтылатын насихаттың орнына, енді құн төлеп барып қана тыңдайтын уағызға жеттік.

Әрине, бұл да заманның талабына бейімделу шығар. Тегін уағызға ешкім сенбейді, ал ақша төлеп тыңдасаңыз, сөздің салмағы да артады деген көзқарас па екен? Құны жоқ нәрсе жүрекке де жетпейді ғой, сол себепті кейбір уағызшылар насихаттың "бағасын" өсіруді жөн көретіндей.

Кейбіреулер бұған таң қалуы мүмкін, бірақ шындық сол – кейбір имамдар мен уағызшылардың дәрежесі енді олардың айтқан сөзімен емес, қойған ставкасымен өлшенетіндей. Уағызға төленген қаражат – жүрегіңізге жеткен сөздің кепілі ме? Әлде біз дін мен руханиятты саудаға салған заманға келдік пе?

Бәлкім, жақын болашақта "уағыз жеңілдіктері" пайда болатын шығар: "Апта соңында уағызға арнайы 30% жеңілдік!" деген жарнамалар көру де ғажап емес. Осылай жалғаса берсе, рухани тереңдік пен шынайы ниетті іздеп таппай қалуымыз да бек мүмкін...

Сен үшін қымбат болған адамнан айрылғаннан қарағанда, оған деген үміттен айрылу қиынрақ. Көңіл көңілге ессіз байланғанда көз соқыр, құлақ бітеу болады.

Сол үшін көңіл ең алдымен мәңгі тірі Аллаға байлануы тиіс. Сонда қайғыны сейілту оңай әрі тез болады…

Сенің ыңғайыңа сай керемет қыз болмайды. Өйткені адам мінсіз болу үшін емес, мінсіздікті бірге құру үшін жаралған.

Керемет әйел – некеден кейін сенің мейіріміңмен, сабырыңмен, түсінігіңмен қалыптасады. Бұл – екі жақтың бір-бірін толықтырып, өмірлік серік болуға жасаған ортақ еңбегі.

Егер сен өмірден тек дайын идеалды адамды күтсең, өзіңнің кемшілігіңді түзеп, қарым-қатынасты жақсартуға күш салмай, қолыңдағы мүмкіндікті жоғалтуың мүмкін. Керемет жар өзара құрмет пен махаббаттан, қиындықты бірге еңсеруден туады. Сол үшін адам некеде ең алдымен өзін де өзгертіп, жақсартуға тырысуы керек.