tagylym

Ғибадат уақыттарының ай қозғалысына негізделу хикметі

Мұсылмандар ретінде біз ғибадат уақыттарын анықтауда айдың қозғалысын негізге аламыз. Рамазан айының оразасын бастағанда, Рамазан және Құрбан айт мейрамдарын тойлағанда, Арафат тауында тұрған кезде, Мұздалифада болғанда, шайтанға тас лақтырғанда… қысқасы, көптеген ғибадаттарымызды орындау барысында айды бақылауға мәжбүрміз. Бұл жағдай тікелей Алла Тағала тарапынан бекітілгені сияқты, Пайғамбарымыз (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) да өз іс-әрекеттерімен бұл мәселеде бізге жол көрсеткен.

Ғибадаттарымызда осылайша ай күнтізбесін (қамари) негізге алудың бірқатар хикметтері бар:
1. Қамари жыл күнтізбесі күн жылымен салыстырғанда шамамен 11 күнге қысқа. Осыған байланысты әр жыл сайын ғибадаттар 11 күн ерте орындалады. Алла Тағала осылайша адамдарға ғибадаттарын әртүрлі мезгілдерде орындау мүмкіндігін берген. Егер күн күнтізбесі негізге алынса және Рамазан айы қаңтар айына бекітілген болса, онда ораза әрдайым қысқы қысқа күндерде жеңіл өтетін еді. Осылайша жаздың ыстық және ұзақ күндерінде ораза ұстап, оның негізгі мақсаты саналатын тақуа деңгейіне жету мүмкіндігінен айырылар едік. Сонымен қатар, медицина тұрғысынан, егер жыл сайын тек белгілі бір маусымда ораза ұстасақ, онда ағзамызға әртүрлі мезгілдерде қажетті тазарту жасалмас еді. Алла Тағала мұсылмандардың жазда, қыста, көктемде, күзде, яғни әртүрлі уақытта және әртүрлі жағдайларда ораза ұстауын қалаған.
2. Ораза мен қажылық секілді ғибадаттар орындалған уақыт аралығына ерекше құндылық береді. Алла Тағала дәл осы уақыттарда Өзінің мейірімін молынан төгеді. Қамари айларына тән бұл береке мен жақсылықты күн күнтізбесіндегі маусымдар мен климаттардың да сезінуі үшін Алла Тағала ғибадаттардың уақытын ай күнтізбесіне бекіткен, бірақ олардың күн күнтізбесіндегі әртүрлі маусымдарда жалғасуын қалаған. Осындай айналымның болуы арқылы өмірдің әрбір күні Рамазанға, Құрбан айтқа немесе Қадір түніне сәйкес келуі мүмкін.
3. Бұл жағдай кедей адамдар үшін де үлкен пайда әкеледі. Өйткені зекет, садақа, пітір секілді материалдық көмектер әр 36 жылда бір жылға артық беріледі. Осылайша, күн күнтізбесіне сәйкес 36 жыл өмір сүрген бір кедей адам қамари күнтізбесі бойынша 37 рет зекет ала алады.
Осындай сансыз даналықтарға байланысты біздің ғибадаттарымыздың уақытын анықтауда қамари күнтізбе негізге алынған.

Хақ достары оразаны үш түрге бөлген:

    Ауамның оразасы: Бұл – тек асқазанына ғана ораза ұстатып, сырттай оразаны бұзатын әрекеттерден тыйылатын қарапайым адамдардың ұстанған оразасы. Мұнда тек жеу, ішу және жыныстық қатынастан алшақ болу жеткілікті деп есептеледі.

    Хауастың оразасы: Бұл – тек асқазанына ғана емес, сонымен қатар қол, тіл, көз және құлақ сияқты мүшелерін де жаман істерден сақтап, оразаның берекеті мен рухани ләззатын сезінуге тырысатын таңдаулы құлдардың оразасы. Мұндай адамдар өзін ұрғанға қол жұмсамайды, тіл тигізгенге сөз қайтармайды. Олардың сөздері әрдайым Алланың разылығы шеңберінде жүреді. Құлақтары жаман сөздерді естуге жабық, көздері де харам нәрселерге назар салмайды.

    Хауасул-хауастың оразасы: Бұл – хас адамдардың оразасына қоса, жүрек, ой-қиял және саналарын да Аллаға ұнамсыз бөтен нәрселерден толық тазартып, Алланың ерекше сүйген құлдары қатарына кіретін тақуа жандардың оразасы. Мұндай оразада жүректі Алладан өзге нәрселерден толық тазарту негіз етіледі. Алла разылығына сай келмейтін кез келген дүнияуи ойлар бұл оразаны рухани тұрғыдан бұзады.

имам Ғазали, Ихия улумид-дин

Ораза – дененің зекеті

Хазреті Әбу Һурәйрадан (радияллаһу анһ) риуаят етілген бір хадисте Алла елшісі (ﷺ) былай дейді:

"ُلِكُلِّ شَيْءٍ زَكَاةٌ، وَزَكَاةُ الْجَسَدِ الصَّوْمُ، الصَّوْمُ نِصْفُ الصَّبْرِ"

“Әр нәрсенің өз зекеті бар. Дененің зекеті – ораза. Ораза – сабырдың жартысы.”
(Бухари, саум 22; Муслим, сиям 160)

Зекет сөзі “тазару, арту, берекелі болу” деген мағыналарға келеді. Мүмін зекетін беру арқылы дүние-мүлкін күнә кірлерінен тазартады. Басқа қырынан алғанда, адам бойындағы сараңдық сияқты жағымсыз қасиеттер немесе қоғамдағы бай мен кедей арасындағы әлеуметтік теңсіздіктер зекет арқылы жойылады.

Пайғамбарымыз (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) әр нәрсенің өзін кір-қоқыстан тазартатын бір “зекеті” бар екенін айтады. Ал денені тазартатын нәрсе – ораза. Ораза, бір жағынан, денені физикалық тұрғыдан зиянды нәрселерден тазартып сауықтырса, екінші жағынан, рухани тұрғыдан, күнәлардан арылту арқылы адамды тозақ азабынан құтқарады. Яғни, мал үшін зекет қандай маңызға ие болса, дене үшін ораза да дәл сондай мәнге ие.

Хадистің келесі бөлігінде:
“Ораза – сабырдың жартысы” делінген. Алланың жүктеген құлшылық міндеттерін мойындап, оларды орындауға сабыр ету, Оның қалауымен келген нәрселерге мойынсұну, қиындықтарға төтеп беру, Оның есігінен алыстамау, күнәлардан сақтанып, нәпсіге қарсы тұру – осылардың барлығы діннің жартысын құрайды.

«Ораза – сабырдың жартысы». Өйткені сабырдың қалған жартысы басқа жағдайларда көрініс табады. Оразада бір жағынан нәпсінің қалауларын тежеу бар болғандықтан, бұл күнәлардан сақтану сабырына жатады. Ал екінші жағынан, әсіресе ыстық күндерде аштық пен шөлге төтеп беру арқылы құлшылықта табандылық көрсету сабыры да бар. Осылайша ораза діннің төрттен бір бөлігін құрайды. Сонымен қатар, оразада жоғарыда айтқанымыздай, әрі ғибадатқа беріктік, әрі адамға тән сезімдер мен нәпсілік қалауларды ауыздықтау бар.

Оразаның жеке тұлғаға беретін пайдалары:

1. Сабырды үйретеді
2. Нәпсіні тәрбиелейді
3. Күнәлардан қорғайтын қалқан
4. Рухты кемелдендіреді
5. Адамды періштелік дәрежесіне көтереді
6. Нығметтердің құндылығын үйретеді
7. Алламен байланысты күшейтеді
8. Аллаға қауышуды еске салады
9. Денсаулыққа пайдалы
10. Үнемшілдікке үйретеді
11. Мәңгілік нығметтерге лайық етеді
12. Аманатқа адалдықты үйретеді
13. Садақат (Адалдық) пен Опаны үйретеді
14. Қанағатшылдыққа (Алладан басқаға мұқтаж болмауға) үйретеді
15. Самадият сырын үйретеді
16. Тәртіпке үйретеді

Оразаның қоғамға беретін пайдалары:

1. Бірлік пен ынтымақты күшейтеді
2. Кедейдің хәлін еске салады
3. Қайыршылықтың алдын алады

Пайғамбарымыз ﷺ бір сөзінде былай деген:

"Бұл айда төрт нәрсені көп істеңдер. Оның алғаш екеуі – Раббыларыңның ризашылығын алуға себеп, ал қалған екеуіне сендер өздерің мұқтажсыңдар. Раббыларыңның ризашылығын алатын екі амал – “Лә иләһә илләллаһ” деп көп айту және истиғфар (Алладан кешірім тілеу). Ал мұқтаж болатын екі амал – Алладан Жәннатты сұрау және Тозақтан сақтауды тілеу".

“Рамазан” сөзінің мағынасы туралы әртүрлі көзқарастар айтылған.

1. “Рамазан” сөзі араб тіліндегі “الرَّمَضُ” және “الرّمْضَاء” сөздерінен шыққан деп есептеледі. Бұл сөздер “қатты ыстық” деген мағынаны білдіреді. Осы мағынаға сүйене отырып, Рамазан – “күнәларды өртеп, жойып жіберетін ай” деп түсіндіріледі.

2. “Әр-ромад” сөзінің тағы бір мағынасы – жаздың соңында немесе күздің басында жауатын жаңбыр. Бұл жаңбыр ыстықтан күйіп кеткен жерге тіршілік нәрін беріп, жер бетін шаң-тозаңнан тазартады. Осы түсінікке сүйенсек, Рамазан – “жанған жүректерді салқындататын, күнәларды жуып-тазартатын ай” деген мағынаны білдіреді.

Ақидада тақлид жасауға болмайды.
Ал фиқһта тақлид жасау уәжіп.

Тақлид - еліктеу, дәлелсіз біреудің айтқанына еру.
Ақида дәлелдерге сүйенуі керек. Жүрекпен сенген нәрсемізді ақылымызға да иман еттіруіміз қажет.

Иман 3 түрлі болады:
тақлиди,
истидләли - дәлелмен, ақылмен тауып растау,
тахқиқи - әулиелер мен пайғамбарлардың иманы.
Ыбырай бабамыз "Мұсылманшылықтың тұтқасы" кітабында тақлиди иман туралы былай деген екен:

"...Әрине, бұл иман надан халықта болады, соның үшін ең әлсізірегі болса керек. Өзі еш нәрсеге түсінбей, біреудің сөзіне, мысалына еріп іс етуші кісі және бір айыпты шайтандай азғырушыға жолықса, бұл азғырушыға және еріп кетіп, діннен шығуы да жеңіл болғаны үшін..."

«Күнә толқынына желкен ашқан едім, жағаға шығаратын түрі жоқ».
Иә, адам кейде үлкен ағыспен бетпе-бет келгені соншалық – жасаған ісіне өкініп, кері қайтқысы келсе де қайта алмайды. Ең дұрысы, адам күшіне де, қуатына да, ерік-жігеріне де сенбеуі керек. Ол әу бастан осындай ағысқа түсіп кетуден сақ болғаны жөн. Алла сақтасын қандай да бір себеппен бұндай ағысқа түскен болса «Мен көңілі неге шапса, соны жасайтын мал емеспін» деп, есін жиып, бірден кері қайта білуі қажет.