Камал Мәмбетов
Имтихан
Повесть
Мениң кешигип келиўим шынында да профессорға унамады.
- Ҳаў, Қасым иним, усындай күнде кешигиўге боламекен? - деди маған ҳайран болған пишинде қарап. Сол тигилип қарағанында-ақ мениң жағдайымды түсинген болса керек. Басқа үндемеди.
Мен сораўлар жазылған конвертти балалардың алдында аштым да, ондағы сораўларды доскаға жаза басладым. Онда аңсат ғана үш сораў жазылған еди.
Кең ҳәм жарық аудиторияда жүз бала шығарма жазып атыр. Биреўлери узақ ойланыўы менен ийегине бармақларын тиреп алған. Екинши биреўлери ядына ҳеш нәрсе түспей қалып, тәғдирге тән берген адамлардай дым қапа болып отыр. Үшинши биреўлери өзине қолайлы тема түсип қалғанына рәҳәрленгендей сытыр-сытыр жазып атыр. Булар араны ашып киятырған тулпарлар сыяқлы бирден-ақ көзге тасланады.
Мениң өзим баланың әдил сыншысы муғаллим екенине исенемен. Бирақ та муғаллимлер балаларға баҳа бергенде де улыўма республикалық масштаб пенен баҳалай алмайды. Мәселен, гейпара аўыл мектеплеринде бес алып жүрген бала республикалық конкурста төмен баҳа алып қойыўы да мүмкин. Бундай жағдайлар ҳәтте республикалық олимпиадаға жиберилген оқыўшылар арасында да болып жүр. Усындай жуўмақлар оқыўшы ҳәм оның ата-анасының наразылығына да алып келеди. Соның ушын ҳәр қандай муғаллим баланы республикалық сынаққа тәрбиялаўы керек. Себеби, гейпара мектеплердиң қайта-қайта бес қойып хошаметлеген балалары айырым мектеплердиң үш алып жүрген балаларына зорға теңлесип қалады.
Белгиленген мүддет өткеннен кейин ҳәмме өзлериниң жазған шығармаларын тапсырып атыр. Олардың айырымлары жазыўшының шығармасын таллаўдың орнына тек автордың өмирбаянын жазып жиберипти. Ал, бундай жумысларды қалайынша баҳаларсаң. Ол өзиниң еки бет жазғанына кеўли тасып, үйине қуўанышлы қайтып баратыр. Темадан тыс кеткенлигин аңламайды. Усы тийкардан көп ойланып отырдым. Қабыллаў комиссиясының секретары келип барлық жумысларды санап алды. Шифрлап бериў ушын өз кабинетине алып кетип қалды. Мен папиросымды тутандырып сыртқа шығып кеттим.
Сеңдей соғысқан аламан еле тарқамапты. Бир қаҳарман менен ушырасып атырған сияқлы мени орап алды. Бәри балаларының қалай жазғанын сорайды. Мен не деп айтыўым мүмкин. Кимди көрсең "бизиң баланы еплеп жибер" деп жүрген биреў. Геллем ғуўлап тап усы аўҳалда үйге қайттым. Бирақ, жолда тағы бир қәтерешиге тап болдым.
- Тоқта, иним, - деди ол маған жақынлап. - Қурбанбай ғарры деген атаң мен боламан. Ески партизан болып, қарақалпақты баспашылардан тазарттым. Ҳәзир атақлы пахтакешпен. Қартайғанымда көрген бир балам бар еди. Соны мына инстотқа алып келип едим, жәрдем бер, шырағым.
- Ой-бу ата, бизде шифр деген болады. Тексериўде ол кимниң жумысы екенин билмей қаламыз. Оның үстине жазба жумыс деген документ. Жазғанынан артық баҳа қоя алмаймыз.
- Шифр, цифрыңды билмеймен, соны епле, шырағым, - деди ғарры.
Мен аңсатлық пенен түсиндире алмайтуғынымды сездим де:
- Яқшы ата, жәрдем беремиз, - деп қояғойдым.
Ғарры рахметин айтты да жөнине кетти.
Түни менен сабылып шаршағанлықтан түсте азмаз дем алайын деп үйге келсем, үйдиң иши де бығ-жығ екен. Бурынғы қонақ қонақ па. Дайымның дайысы, жийенниң жийени дегендей, пүткиллей сығасып отыр.
Асханаға басымды бир суғып едим. Күйип парты шығып отырған ҳаялым жағамнан ала кетти.
- Мен саған имтихан алагөр дегенбедим. Отпусканың пулын да еки күнде-ақ жеп болдың ғой. Мына абысынлардың дастурханына не саламыз. Анаў "шуба" аламыз деп отырған ақшамыз да атамның аяқ ушына кетти. Ҳәр күни бир қора адамға аўқат писирип отыраман ба?
- Тек сениң гәпиң жетпей турып еди, - дедим мен қатты ашыўланып. Бардым да өзимниң жумыс кабинетимдеги диванға қуладым. Ол жерде де тындырмады. Үш минуттан кейин есик қағылды.
- Кириңиз, - деп есикти аштым. Маған онша таныс болмаған биреў:
- Сыртыңнан таныймыз, иним, - деп күле береди. Мен бул кисиниң жумысының жағдайын түсинген болсам да:
- Жасыүлкен, қандай жумысыңыз бар еди, - деп сорадым. Ол өзи күлкиси келмесе де өзин оғада кеўилли етип көрсетпекши болар еди. Қалай да, ол келген жумысының жөнин күтә узақтан баслап, бөлмениң ишине көз жуўыртты.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
05. 09
Имтихан
Повесть
Мениң кешигип келиўим шынында да профессорға унамады.
- Ҳаў, Қасым иним, усындай күнде кешигиўге боламекен? - деди маған ҳайран болған пишинде қарап. Сол тигилип қарағанында-ақ мениң жағдайымды түсинген болса керек. Басқа үндемеди.
Мен сораўлар жазылған конвертти балалардың алдында аштым да, ондағы сораўларды доскаға жаза басладым. Онда аңсат ғана үш сораў жазылған еди.
Кең ҳәм жарық аудиторияда жүз бала шығарма жазып атыр. Биреўлери узақ ойланыўы менен ийегине бармақларын тиреп алған. Екинши биреўлери ядына ҳеш нәрсе түспей қалып, тәғдирге тән берген адамлардай дым қапа болып отыр. Үшинши биреўлери өзине қолайлы тема түсип қалғанына рәҳәрленгендей сытыр-сытыр жазып атыр. Булар араны ашып киятырған тулпарлар сыяқлы бирден-ақ көзге тасланады.
Мениң өзим баланың әдил сыншысы муғаллим екенине исенемен. Бирақ та муғаллимлер балаларға баҳа бергенде де улыўма республикалық масштаб пенен баҳалай алмайды. Мәселен, гейпара аўыл мектеплеринде бес алып жүрген бала республикалық конкурста төмен баҳа алып қойыўы да мүмкин. Бундай жағдайлар ҳәтте республикалық олимпиадаға жиберилген оқыўшылар арасында да болып жүр. Усындай жуўмақлар оқыўшы ҳәм оның ата-анасының наразылығына да алып келеди. Соның ушын ҳәр қандай муғаллим баланы республикалық сынаққа тәрбиялаўы керек. Себеби, гейпара мектеплердиң қайта-қайта бес қойып хошаметлеген балалары айырым мектеплердиң үш алып жүрген балаларына зорға теңлесип қалады.
Белгиленген мүддет өткеннен кейин ҳәмме өзлериниң жазған шығармаларын тапсырып атыр. Олардың айырымлары жазыўшының шығармасын таллаўдың орнына тек автордың өмирбаянын жазып жиберипти. Ал, бундай жумысларды қалайынша баҳаларсаң. Ол өзиниң еки бет жазғанына кеўли тасып, үйине қуўанышлы қайтып баратыр. Темадан тыс кеткенлигин аңламайды. Усы тийкардан көп ойланып отырдым. Қабыллаў комиссиясының секретары келип барлық жумысларды санап алды. Шифрлап бериў ушын өз кабинетине алып кетип қалды. Мен папиросымды тутандырып сыртқа шығып кеттим.
Сеңдей соғысқан аламан еле тарқамапты. Бир қаҳарман менен ушырасып атырған сияқлы мени орап алды. Бәри балаларының қалай жазғанын сорайды. Мен не деп айтыўым мүмкин. Кимди көрсең "бизиң баланы еплеп жибер" деп жүрген биреў. Геллем ғуўлап тап усы аўҳалда үйге қайттым. Бирақ, жолда тағы бир қәтерешиге тап болдым.
- Тоқта, иним, - деди ол маған жақынлап. - Қурбанбай ғарры деген атаң мен боламан. Ески партизан болып, қарақалпақты баспашылардан тазарттым. Ҳәзир атақлы пахтакешпен. Қартайғанымда көрген бир балам бар еди. Соны мына инстотқа алып келип едим, жәрдем бер, шырағым.
- Ой-бу ата, бизде шифр деген болады. Тексериўде ол кимниң жумысы екенин билмей қаламыз. Оның үстине жазба жумыс деген документ. Жазғанынан артық баҳа қоя алмаймыз.
- Шифр, цифрыңды билмеймен, соны епле, шырағым, - деди ғарры.
Мен аңсатлық пенен түсиндире алмайтуғынымды сездим де:
- Яқшы ата, жәрдем беремиз, - деп қояғойдым.
Ғарры рахметин айтты да жөнине кетти.
Түни менен сабылып шаршағанлықтан түсте азмаз дем алайын деп үйге келсем, үйдиң иши де бығ-жығ екен. Бурынғы қонақ қонақ па. Дайымның дайысы, жийенниң жийени дегендей, пүткиллей сығасып отыр.
Асханаға басымды бир суғып едим. Күйип парты шығып отырған ҳаялым жағамнан ала кетти.
- Мен саған имтихан алагөр дегенбедим. Отпусканың пулын да еки күнде-ақ жеп болдың ғой. Мына абысынлардың дастурханына не саламыз. Анаў "шуба" аламыз деп отырған ақшамыз да атамның аяқ ушына кетти. Ҳәр күни бир қора адамға аўқат писирип отыраман ба?
- Тек сениң гәпиң жетпей турып еди, - дедим мен қатты ашыўланып. Бардым да өзимниң жумыс кабинетимдеги диванға қуладым. Ол жерде де тындырмады. Үш минуттан кейин есик қағылды.
- Кириңиз, - деп есикти аштым. Маған онша таныс болмаған биреў:
- Сыртыңнан таныймыз, иним, - деп күле береди. Мен бул кисиниң жумысының жағдайын түсинген болсам да:
- Жасыүлкен, қандай жумысыңыз бар еди, - деп сорадым. Ол өзи күлкиси келмесе де өзин оғада кеўилли етип көрсетпекши болар еди. Қалай да, ол келген жумысының жөнин күтә узақтан баслап, бөлмениң ишине көз жуўыртты.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
05. 09