Камал Мәмбетов
Ҳүждан
Роман
- Бул ручканың бир қәсийети бар, - деди Қасым.
- Қандай?
- Алдыңа ақ қағаз жайып отырсаң болды, бирден қосық жазып кете бересең.
Әлбетте, бул сөзди Қасым ҳәзиллесип айтқан еди.
- Ырас па?
- Ырас. Егер исенбесең үйиңе барып жазып көр.
Шәригүл ручканы алды да есиктен шығып кетти.
- Жас қызды алдап жибергениңиз жоқ па? - деди Төребай.
- Яқ. Турмыста өзи сондай болады. Бир жола академик Мурат Мухамедович маған бир ручка сыйлыққа бергенде түни менен илҳамланып жақсы бир мақала жазғанман. Жақсы саўға адамды илҳамландырады. Бир нәрседен қапа болып жүрген екен. Кеўли орнына түссин, деп атырман. Ал, ручканың баҳасы еки сомнан асып кетпейди.
- Ондай болса жақсы екен. Әйтеўир адам баласының қапа болмағаны жақсы.
Буннан кейин ҳәмме халатларын кийип сыртқа шықпақшы болды.
Палатада тек еки адам ғана қалды. Қасым кеше кеште сыртта көп отырып қалып аязлаған.
Кеше ҳаялы келип кеткеннен берли Өтемистиң де мәниси жоқ. Өз дәртин сыртқа шығарып айтпайды. Сонда да белгили. Басқа палатада жатырған оның Барлықбай деген жорасы бар. Еки күннен берли сыртқа шықпағаннан кейин, гүманланды ма, әйтеўир бүгин палатаға Барлықбайдың өзи келди.
- Ҳәй, Өтемис! Азаннан кешке шекем ақ сүп көрпеге оранып жата бергениң не? Жүр, оннан да сыртқа шығып, аяқларымызды бир жазып қайтайық.
- Рахмет, достым, ҳәзир дым мәнисим болмай атыр.
- Неге? Ҳаў, кеше емес пе, доктор, енди үйиңе қайта бер, деп атыр дегениң.
- Үйиңе қайта бер деп айтты-аў. Бирақ үйден келген хабардың өзи де қайтадан аўыртып таслады ғой.
- Не болып қалды, соншама?
- Директорымызды қамап таслапты.
- Директор қамалса, басқа бир қылмысы бар шығар.
- Баслықтың бухгалтериядан тысқары қандай қылмысы болыўы мүмкин. Бухгалтерия дегенниң өзи барып турған қылмыстың өзи ғой.
- Саған не? Адамлардың ислеген ҳақысына пул төлеп отыра бермейсең бе?
- Ҳәзир ғой сөйтип атырғанымыз. Бурын көп бәлелер болып кетти ғой.
- Бәлеси неси?
- Ҳаў, мынаў ҳәзирги қайта қурыў деген басланып азмаз жанымыз қалды ғой. Қудайдың өзи сақласын. Буның арғы жағының бәри шатақ.
- Шатақ болғанда сени биреў мәжбүрледи ме?
- Мәжбүрлегенде қандай. Өзиңнен қалатуғын гәп жоқ. Бәрин өз көзиң менен көрдиң ғой. Сен қолыңда бухгалтерлик дипломың болса да директор менен келиспедиң. Өз кәсибиңди таслап кетип, мектепте математикадан муғаллим болып иследиң. Ал, бизлер болсақ директордың айтқанын қыламыз деп искенжеге түсип қалдық ғой. Қолында дипломы бар бухгалтерлер қуўылды. Бизлердей оныншы классты шалама-шәкки питкерген адамлар бас бухгалтер болып иследи.
Ревизия келип кеткеннен кейин енди бир бәледен қутылған шығарман деп ойлап едим. Қайда? Он бес жыллық мәселе бирден қозғалып кетипти. Өзиң билесең, бул арада еки директор өзгерди. Енди бизиң аўҳал шатақ. Соның бәри жүрекке түскеннен кейин менде не қалады?
- Мен ҳайранман, - деди бир ўақытлары Барлықбай. - Усы баслықлар бир миллионға шамалас пара алыпты, - деп еситемен. Соншама пулды бухгалтерия қалай жайғастырады. Ақылым ҳайран?
- Тап бир дүньяға бүгин келип атырған адамдай. Сен де айттың-аў.
- Ал, бизлер дүньяға бүгин-ақ келген болайық. Егер сен дүньяға бурынырақ келген болсаң, буның сырын айтып бер.
- Билмесең, онда есит! Бригада ағзаларына дүзилген ведомостьлар тек отыз сом менен тоқсан сом арасында бола ма? Болады. Кассир оларға тийисли пулларын тарқатып, қол қойдырып келеди. Оннан кейин бул ведомостьлардың ҳәммесине жаңалық киритемиз. Тап сол ведомостьты жазған ручканы қолымызға алып, ҳәммесиниң алдына бир цифр қойып шығамыз. Енди бир қарасаң, отыз сом - бир жүз отыз сом, елиў сом - бир жүз елиў сом болып шыға келеди. Бизлердиң көп пул табатуғынымыздың мәниси сол ғой. Булардан тысқары оқыўшы ҳәм студентлерге төленетуғын пуллар және бар. Жыл ақырында байраққа берилген пулларда буннан да қүдиретли цифрлар ушырайды.
- Бул барып турған көз бояўшылық ғой.
- Көз бояўшылық болса не қыламыз. Жоқарыдан келген тапсырма солай, деп түсиндиреди.
- Сонда усыншама пулларды не қыласызлар?
- Қайдан билейин. Пөңкит дейме-аў, сөңкит дейме-аў, әйтеўир қапшықлап алып кетеди ғой.
- Өзлериңиз де пайдаланатуғын шығарсыз?
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
17. 11
Ҳүждан
Роман
- Бул ручканың бир қәсийети бар, - деди Қасым.
- Қандай?
- Алдыңа ақ қағаз жайып отырсаң болды, бирден қосық жазып кете бересең.
Әлбетте, бул сөзди Қасым ҳәзиллесип айтқан еди.
- Ырас па?
- Ырас. Егер исенбесең үйиңе барып жазып көр.
Шәригүл ручканы алды да есиктен шығып кетти.
- Жас қызды алдап жибергениңиз жоқ па? - деди Төребай.
- Яқ. Турмыста өзи сондай болады. Бир жола академик Мурат Мухамедович маған бир ручка сыйлыққа бергенде түни менен илҳамланып жақсы бир мақала жазғанман. Жақсы саўға адамды илҳамландырады. Бир нәрседен қапа болып жүрген екен. Кеўли орнына түссин, деп атырман. Ал, ручканың баҳасы еки сомнан асып кетпейди.
- Ондай болса жақсы екен. Әйтеўир адам баласының қапа болмағаны жақсы.
Буннан кейин ҳәмме халатларын кийип сыртқа шықпақшы болды.
Палатада тек еки адам ғана қалды. Қасым кеше кеште сыртта көп отырып қалып аязлаған.
Кеше ҳаялы келип кеткеннен берли Өтемистиң де мәниси жоқ. Өз дәртин сыртқа шығарып айтпайды. Сонда да белгили. Басқа палатада жатырған оның Барлықбай деген жорасы бар. Еки күннен берли сыртқа шықпағаннан кейин, гүманланды ма, әйтеўир бүгин палатаға Барлықбайдың өзи келди.
- Ҳәй, Өтемис! Азаннан кешке шекем ақ сүп көрпеге оранып жата бергениң не? Жүр, оннан да сыртқа шығып, аяқларымызды бир жазып қайтайық.
- Рахмет, достым, ҳәзир дым мәнисим болмай атыр.
- Неге? Ҳаў, кеше емес пе, доктор, енди үйиңе қайта бер, деп атыр дегениң.
- Үйиңе қайта бер деп айтты-аў. Бирақ үйден келген хабардың өзи де қайтадан аўыртып таслады ғой.
- Не болып қалды, соншама?
- Директорымызды қамап таслапты.
- Директор қамалса, басқа бир қылмысы бар шығар.
- Баслықтың бухгалтериядан тысқары қандай қылмысы болыўы мүмкин. Бухгалтерия дегенниң өзи барып турған қылмыстың өзи ғой.
- Саған не? Адамлардың ислеген ҳақысына пул төлеп отыра бермейсең бе?
- Ҳәзир ғой сөйтип атырғанымыз. Бурын көп бәлелер болып кетти ғой.
- Бәлеси неси?
- Ҳаў, мынаў ҳәзирги қайта қурыў деген басланып азмаз жанымыз қалды ғой. Қудайдың өзи сақласын. Буның арғы жағының бәри шатақ.
- Шатақ болғанда сени биреў мәжбүрледи ме?
- Мәжбүрлегенде қандай. Өзиңнен қалатуғын гәп жоқ. Бәрин өз көзиң менен көрдиң ғой. Сен қолыңда бухгалтерлик дипломың болса да директор менен келиспедиң. Өз кәсибиңди таслап кетип, мектепте математикадан муғаллим болып иследиң. Ал, бизлер болсақ директордың айтқанын қыламыз деп искенжеге түсип қалдық ғой. Қолында дипломы бар бухгалтерлер қуўылды. Бизлердей оныншы классты шалама-шәкки питкерген адамлар бас бухгалтер болып иследи.
Ревизия келип кеткеннен кейин енди бир бәледен қутылған шығарман деп ойлап едим. Қайда? Он бес жыллық мәселе бирден қозғалып кетипти. Өзиң билесең, бул арада еки директор өзгерди. Енди бизиң аўҳал шатақ. Соның бәри жүрекке түскеннен кейин менде не қалады?
- Мен ҳайранман, - деди бир ўақытлары Барлықбай. - Усы баслықлар бир миллионға шамалас пара алыпты, - деп еситемен. Соншама пулды бухгалтерия қалай жайғастырады. Ақылым ҳайран?
- Тап бир дүньяға бүгин келип атырған адамдай. Сен де айттың-аў.
- Ал, бизлер дүньяға бүгин-ақ келген болайық. Егер сен дүньяға бурынырақ келген болсаң, буның сырын айтып бер.
- Билмесең, онда есит! Бригада ағзаларына дүзилген ведомостьлар тек отыз сом менен тоқсан сом арасында бола ма? Болады. Кассир оларға тийисли пулларын тарқатып, қол қойдырып келеди. Оннан кейин бул ведомостьлардың ҳәммесине жаңалық киритемиз. Тап сол ведомостьты жазған ручканы қолымызға алып, ҳәммесиниң алдына бир цифр қойып шығамыз. Енди бир қарасаң, отыз сом - бир жүз отыз сом, елиў сом - бир жүз елиў сом болып шыға келеди. Бизлердиң көп пул табатуғынымыздың мәниси сол ғой. Булардан тысқары оқыўшы ҳәм студентлерге төленетуғын пуллар және бар. Жыл ақырында байраққа берилген пулларда буннан да қүдиретли цифрлар ушырайды.
- Бул барып турған көз бояўшылық ғой.
- Көз бояўшылық болса не қыламыз. Жоқарыдан келген тапсырма солай, деп түсиндиреди.
- Сонда усыншама пулларды не қыласызлар?
- Қайдан билейин. Пөңкит дейме-аў, сөңкит дейме-аў, әйтеўир қапшықлап алып кетеди ғой.
- Өзлериңиз де пайдаланатуғын шығарсыз?
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
17. 11