БАЗАЛЫҚ МӨЛШЕРЛЕМЕ дегеніміз не?
Базалық мөлшерлеме – коммерциялық банктер қандай процентпен несие береді, бұл соны белгілейтін пайыздық мөлшерлеме. Елдің барлық банктері Екінші деңгейлі банктер деп аталатыны да бекер емес, өйткені бірінші деңгейлі банк Ұлттық банк болып саналады. Ол банктерден депозиттерді қабылдайды, өйткені банктер сіз бен бізден депозиттерді қабылдайды және қажет болған жағдайда оларға несие береді. Бұл мөлшерлеме негізгі, базалық немесе қайта қаржыландыру ставкасы деп аталады. Негізінде, бұл мөлшерлеме уақыттың әрбір нақты сәтіндегі ақшаның құнын анықтайды. Идея бойынша, елдегі бірде-бір несие осы тәуекелсіз мөлшерлемеден төмен бола алмайды.
Теория жүзінде бұл қалай жұмыс істейді. Орталық банк базалық мөлшерлемені көтергенде коммерциялық банктерге арналған несиелер де қымбаттайды және депозиттік мөлшерлемелер өседі. Нәтижесінде коммерциялық банктер бизнес пен халыққа арналған несиелер мен депозиттер бойынша мөлшерлемені көтереді. Бұл несиелерді қымбаттатады және адамдар несиеге аз жүгіне бастайды. Бұл өз кезегінде экономиканы баяулатады және депозиттен аз ақша алып, оны аз жұмсауға итермелейді. Орталық банк базалық мөлшерлемені төмендеткен кезде коммерциялық банктерге берілетін несиелер арзандайды, ал коммерциялық банктер бизнес пен халыққа берілетін несие мөлшерлемелерін төмендетеді. Депозиттік мөлшерлемелер де төмендейді, бұл жағдайда адамдар депозиттегі қаржысын шешіп алып, жұмсай бастайды немесе инвестиция салуға бет бұрады. Бұл экономикалық өсуді ынталандыру арқылы несиелерді қолжетімді етеді.
Осы тұста базалық мөлшерлеме экономикаға бірден емес, біртіндеп әсер ететінін есте сқтаған дұрыс. Мысалы, егер орталық банк базалық мөлшерлемені төмендетсе, бұл алдымен коммерциялық банктер үшін қарыз алу құнын төмендетеді. Содан кейін коммерциялық банктер өз клиенттеріне арзан несие ұсына бастайды. Нәтижесінде, бірнеше айдан кейін бизнес пен тұтынушылар экономикалық белсенділікті ынталандыратын көбірек несие ала бастайды. Толық әсер экономиканың жағдайына және басқа факторларға байланысты бір жыл немесе одан да ұзақ уақыттан кейін көрінуі мүмкін.
Базалық мөлшерлеменің әрекет ету уақытындағы осы кідірісті ескере отырып, оның деңгейі тек ағымдағы шарттарды ғана емес, болашақты да анықтайды.
НАҚТЫ БАЗАЛЫҚ МӨЛШЕРЛЕМЕ дегеніміз не?
Нақты базалық мөлшерлеме – бұл базалық мөлшерлеме мен инфляцияның қатынасы, қарапайым тілмен айтқанда – бұл базалық мөлшерлеме минус инфляция, мұндай мөлшерлеме елдегі ақша құнының нақты деңгейін көрсетеді, өйткені ол бағаның өсуін ескеруге мүмкіндік береді. Нақты мөлшерлеменің маңыздылығы оның нақты инвестицияларға, яғни ақшаның құнсыздануын ескере отырып, шекті пайда мөлшерлемесін көрсететіндігіне байланысты. Егер орталық банктің номиналды базалық мөлшерлемесі 13%, ал инфляция деңгейі 8% болса, онда нақты базалық мөлшерлеме 5% болады. Қарыз алу мен инвестицияның нақты құнын бағалау үшін нақты базалық мөлшерлеме маңызды.
Егер нақты мөлшерлеме оң болса, бұл қарыз алу құны инфляциядан жоғары екенін білдіреді, бұл қарыз алу мен экономикалық өсуді тежеуі мүмкін. Егер нақты мөлшерлеме теріс болса, қарыз алу тиімдірек болады, бұл экономикалық белсенділікті ынталандырады. Зерттеулер көрсетіп отырғандай, нақты базалық мөлшерлеме экономикалық белсенділікті реттеудің және бағаның тұрақтылығын сақтаудың негізгі құралы болып табылады. Әлемде бейтарап нақты мөлшерлеме 2-3% болып саналады – нақты базалық мөлшерлеменің бұл деңгейі инфляцияның өсу қаупінсіз экономикалық өсуді қолдауға мүмкіндік береді.
Қазақстанда нақты мөлшерлеме қазір 6,85% - ға тең. Бұл әлемдегі ең жоғары базалық ставкалардың бірі.
#БазалықСтавка @FINANCEkaz
Базалық мөлшерлеме – коммерциялық банктер қандай процентпен несие береді, бұл соны белгілейтін пайыздық мөлшерлеме. Елдің барлық банктері Екінші деңгейлі банктер деп аталатыны да бекер емес, өйткені бірінші деңгейлі банк Ұлттық банк болып саналады. Ол банктерден депозиттерді қабылдайды, өйткені банктер сіз бен бізден депозиттерді қабылдайды және қажет болған жағдайда оларға несие береді. Бұл мөлшерлеме негізгі, базалық немесе қайта қаржыландыру ставкасы деп аталады. Негізінде, бұл мөлшерлеме уақыттың әрбір нақты сәтіндегі ақшаның құнын анықтайды. Идея бойынша, елдегі бірде-бір несие осы тәуекелсіз мөлшерлемеден төмен бола алмайды.
Теория жүзінде бұл қалай жұмыс істейді. Орталық банк базалық мөлшерлемені көтергенде коммерциялық банктерге арналған несиелер де қымбаттайды және депозиттік мөлшерлемелер өседі. Нәтижесінде коммерциялық банктер бизнес пен халыққа арналған несиелер мен депозиттер бойынша мөлшерлемені көтереді. Бұл несиелерді қымбаттатады және адамдар несиеге аз жүгіне бастайды. Бұл өз кезегінде экономиканы баяулатады және депозиттен аз ақша алып, оны аз жұмсауға итермелейді. Орталық банк базалық мөлшерлемені төмендеткен кезде коммерциялық банктерге берілетін несиелер арзандайды, ал коммерциялық банктер бизнес пен халыққа берілетін несие мөлшерлемелерін төмендетеді. Депозиттік мөлшерлемелер де төмендейді, бұл жағдайда адамдар депозиттегі қаржысын шешіп алып, жұмсай бастайды немесе инвестиция салуға бет бұрады. Бұл экономикалық өсуді ынталандыру арқылы несиелерді қолжетімді етеді.
Осы тұста базалық мөлшерлеме экономикаға бірден емес, біртіндеп әсер ететінін есте сқтаған дұрыс. Мысалы, егер орталық банк базалық мөлшерлемені төмендетсе, бұл алдымен коммерциялық банктер үшін қарыз алу құнын төмендетеді. Содан кейін коммерциялық банктер өз клиенттеріне арзан несие ұсына бастайды. Нәтижесінде, бірнеше айдан кейін бизнес пен тұтынушылар экономикалық белсенділікті ынталандыратын көбірек несие ала бастайды. Толық әсер экономиканың жағдайына және басқа факторларға байланысты бір жыл немесе одан да ұзақ уақыттан кейін көрінуі мүмкін.
Базалық мөлшерлеменің әрекет ету уақытындағы осы кідірісті ескере отырып, оның деңгейі тек ағымдағы шарттарды ғана емес, болашақты да анықтайды.
НАҚТЫ БАЗАЛЫҚ МӨЛШЕРЛЕМЕ дегеніміз не?
Нақты базалық мөлшерлеме – бұл базалық мөлшерлеме мен инфляцияның қатынасы, қарапайым тілмен айтқанда – бұл базалық мөлшерлеме минус инфляция, мұндай мөлшерлеме елдегі ақша құнының нақты деңгейін көрсетеді, өйткені ол бағаның өсуін ескеруге мүмкіндік береді. Нақты мөлшерлеменің маңыздылығы оның нақты инвестицияларға, яғни ақшаның құнсыздануын ескере отырып, шекті пайда мөлшерлемесін көрсететіндігіне байланысты. Егер орталық банктің номиналды базалық мөлшерлемесі 13%, ал инфляция деңгейі 8% болса, онда нақты базалық мөлшерлеме 5% болады. Қарыз алу мен инвестицияның нақты құнын бағалау үшін нақты базалық мөлшерлеме маңызды.
Егер нақты мөлшерлеме оң болса, бұл қарыз алу құны инфляциядан жоғары екенін білдіреді, бұл қарыз алу мен экономикалық өсуді тежеуі мүмкін. Егер нақты мөлшерлеме теріс болса, қарыз алу тиімдірек болады, бұл экономикалық белсенділікті ынталандырады. Зерттеулер көрсетіп отырғандай, нақты базалық мөлшерлеме экономикалық белсенділікті реттеудің және бағаның тұрақтылығын сақтаудың негізгі құралы болып табылады. Әлемде бейтарап нақты мөлшерлеме 2-3% болып саналады – нақты базалық мөлшерлеменің бұл деңгейі инфляцияның өсу қаупінсіз экономикалық өсуді қолдауға мүмкіндік береді.
Қазақстанда нақты мөлшерлеме қазір 6,85% - ға тең. Бұл әлемдегі ең жоғары базалық ставкалардың бірі.
#БазалықСтавка @FINANCEkaz