DATA HUB Қазақша

ҚР-дағы ХААЖ арқылы аударымдар көлемі көпжылдық антирекорд орнатты

2024 жылдың 12 айында елге халықаралық ақша аударымдары жүйелері арқылы 236,7 млрд теңге түсті, бұл өткен жылмен салыстырғанда номиналды түрде 23%-ға аз. Қаңтар-желтоқсан айларындағы жылдық инфляцияны ескерсек, құлдырау 29%-ға дейін жетеді.

Соңғы рет жалпы көрсеткіш номиналды түрде тоғыз жыл бұрын, 2015 жылы аз болған, бірақ егер теңгемен салыстырмалы бағаға аударсақ – содан бері инфляция 100%-ға шығуда, – онда осы барлық 10 жыл ішінде антирекорд орнатылуда.

Шетелден аударымдардың жалпы құрылымындағы ең үлкен жеке үлес Ресей Федерациясына тиесілі (61,8 млрд тг) және егер есептеулерді салыстырмалы бағамен жүргізсек, сол жерден түсетін түсімдер де онжылдық минимумында болады.

Жыл өткен сайын ресейлік көрсеткіш тіпті номиналды түрде 43%-ға төмендеді. Айтпақшы, басқа белсенді жөнелтуші елдерден Оңтүстік Корея (24,5 млрд теңге, -25% номиналды) және Өзбекстан (-30% номиналды, 23,6 млрд) бойынша көрсеткіштердің айтарлықтай төмендеуі көңіл аударуға тұрарлық.

ҚР Ұлттық Банкі деректері

@DataHub_KZ

💸Қазақстандағы әр үшінші теңгедегі қолма-қол ақша Алматыда шығарып алынады

Өткен жылы ҚР аумағында ақшаны шығарып алу бойынша 238,4 млн операция жасалынған. Бұл операциялардың жалпы сомасы 25,4 трлн тг жуық болды және шамамен үштен бірі — 32%, яғни жалпы көрсеткіштің 8,1 трлн тг жуығы оңтүстік астанаға тиесілі.

Одан кейінгі орында Астана тұр. Алайда үлесі әлдеқайда төмен: 10%-дан сәл асады, яғни 2,6 трлн тг. Шымкент те Астанадан қалыс қалмай келеді – 2,1 трлн тг, шамамен 8%. Жалпы үш ірі қаламыздың үлесі қалған 17 өңірдің барлығын бірге есептегендегі көрсеткіштен көбірек.

🏧Егер ақшаның сомасы бойынша емес, жасалынған операция саны бойынша есептесек, Алматы бәрібір көш басында тұр. Бірақ үлесі төмендеу – 21% немесе әр бесінші операция. Астанаға 9%, Шымкентке 8% тиесілі.

Ақшаны шығарып алу бойынша жасалынған бір операцияның орташа сомасы бойынша қарағанда, өздеріңіз де түсінгендей, тағы да Алматы алда (161 тыс. тг). Екінші орында тағы да елорда (121 тыс.), ал үшінші орынға Маңғыстау облысы (109 тыс.) тұрақтаған. Ал Шымкентке үштікке кіру үшін сәл ғана жетпей қалыпты: мұнда бір операцияның орташа сомасы – 108 тыс. тг

Бір ақпарат қоса кетейік: өткен жылмен салыстырғанда еліміз бойынша ақшаны шығарып алу көлемі аса қатты өзгере қоймаған. Жылдан жылға өсім 11%-ды құрады, бұл инфляциядан сәл ғана жоғары. Үш ірі мегаполистің ішінде ең қарқынды өсім Алматы мен Шымкентте байқалды (екеуінде де өсім 20%-дан асады), ал Астанада өсім – біршама бәсең (+8%).

ҚР Ұлттық Банкі деректері, қазақстандық және шетелдік эмитенттердің төлем карталарымен жасалған операциялар негізінде құралған. Келтірілген аймақтар операция жасалынған құрылғының орналасқан жеріне байланысты.

@DataHub_KZ

🐕💵Мемлекеттің қаңғыбас жануарларды вакцинациялау және зарарсыздандыру шығындары бір жылда үш есеге жуық өсті

2024 жылы мемлекеттік бюджеттен аталған мақсаттарға 382,2 млн теңге жұмсалды. ҚР Қаржы министрлігінің деректеріне сәйкес, өткен жылмен салыстырғанда көрсеткіш 2,8 есеге артты.

Бұған қоса жануарларға арналған баспаналарды ұстауға екі есе көп қаражат жұмсалды. Атап айтқанда, біз 73,7 млн теңге туралы айтып отырмыз. Өз кезегінде қаңғыбас жануарларды сәйкестендіру шығындары 17%-ға артып, 102 млн теңгеге жетті. Бірақ баспана салу шығындары 27%-ға қысқарды - бір жыл бұрынғы 63,3 млн теңгеге қарағанда 46 млн теңге. Айта кетейік, 2022 жылы мемлекет жоғарыда аталған барлық мақсаттарға тек 11,1 млн теңге жұмсаған, яғни ештеңе жұмсамады деуге болады.

☝️Жалпы түсінік үшін: 2022 жылы Қазақстанда қаңғыбас жануарлардың санын реттеу мақсатында оларды өлтіруге тыйым салатын жануарларға жауапкершілікпен қарау туралы заң күшіне енді. Бұрын иесінің жоқтығын анықтаған кезде ұсталған иттер мен мысықтар эвтаназияға ұшырайтын. Енді аулау қызметтері тексеру жүргізіп, оның нәтижелері бойынша олардың болашақ тағдыры туралы шешім қабылдауы керек. Егер жануар халыққа қауіп төндірсе, ол ұйықтатылады. Олай болмаса, баспанаға орналастырып, вакцинациялап, зарарсыздандырып, биркамен белгілеп, содан кейін оны көшеге қайтару керек.

❓Иә, ұсынылған деректер көрсеткендей: жаңа заң қағаз жүзінде қалмады. Алайда, бұл қаңғыбас жануарлардың санын реттейтін жағдай түбегейлі өзгерді дегенді білдірмейді. Қалай болғанда да, оларды ұстау және жоюға кететін шығындар 2022 жылмен салыстырғанда біршама өсті және әлі де әсерлі болып көрінеді - 1,5 млрд теңге.

Әрине, бұл соманың негізгі бөлігі қазіргі кезде жоюға емес, аулауға кетеді деп дау айтуға болады. Бірақ бұл гипотезаны тексеру мүмкін емес: тиісті бюджеттік бағдарлама бойынша сомалар егжей-тегжейлі берілмейді. Екінші жағынан, жекелеген қоғам белсенділері заңнаманың өзгеруіне қарамастан, қаңғыбас жануарларды өлтіру ескі принциптер бойынша жүзеге асырылады дейді.

@DataHub_KZ

....Ал енді биыл айтарлықтай өзгерістерге ұшыраған жекелеген өнімдердің тағы екі түрі туралы айта кетейік: «жалақыға дейінгі қарыз», PDL деп аталатын несие мен жеке тұлғалардың бизнес-несиелері.

«Жалақыға дейінгі» қарыздар (PDL)

Әңгіме МҚҰ 45 күннен артық мерзімге бермейтін ерекше микронесие жайлы болмақ. Олардың сомасы жылдың көп мезгілінде 50 АЕК-пен (186 мың тг) шектелген болатын. Тамыздың екінші жартысынан бастап 45 АЕК (166,1 мың тг) дейінгі лимит қойылды.

Әртүрлі реттеуші өзгерістердің, кейбір ойыншылардың лицензияларын қайтарып алу немесе тоқтата тұруы, әсерінен бұл өнім бойынша жалпы портфель әжептәуір қысқарды – 36%-ға. 2025 жылдың 1 қаңтарына қарай 89,2 млрд тг құрады. Келісімшарттар саны 34%-ға азайып, 1,2 млн бірлікті, ал қарыз алушылар саны 20,9%-ға қысқарып, 652,4 мың адамды құрады.

Несиенің берілуі шамамен төрттен бірге баяулады, бір жылда көлемі 576,9 млрд тг жетті. Бұл сома 9,1 млн келісімшартқа (-28,9%) және 981 мың қарыз алушыға (-10,6%) тиесілі. Келісімшарт бойынша несиенің берілуінің орташа көрсеткіші аздап өскен (+5,3%, инфляция деңгейінен төмен).

Жеке тұлғалардың бизнес-несиелері

Бұл өнімге қарыз алушы ретінде жеке тұлға көрсетілгенімен, несие беру мақсаты мен объектісі бизнеске байланысты болып табылатын несиелер жатады.

Мұндай несиелердің портфелі 1 қаңтарға қарай 436,1 млрд тг жетіп, бірден 54,5%-ға артты. Қарыз алушылар саны екі еседен астамға, 625,3 мың адамға дейін өссе, келісімшарттар саны 150,8%-ға, 890,6 мың бірлікке дейін артқан. Бір келісімшарт бойынша орташа қарыз сомасы 38,4%-ға төмендеп, 489,6 мың тг құрады.

Қазіргі уақытта портфельдің негізгі бөлігі МҚҰ-ға тиесілі. Нақты айтқанда, 360 млрд тг немесе жиынтық көлемнің 83%-ы. Бұл сегменттегі көрсеткіш бір жылда шамамен 70%-ға өскен. Портфельдің сапасына келер болсақ, 2025 жылдың 1 қаңтарына қарай 90+ уақытқа кешіктірілген қарыздар жалпы көлемде 11,6% үлесті құрап отыр (жалпы, барлық сегменттер бойынша).

Барлық ойыншылар бойынша несиенің берілуі, жалпы алғанда, бір жылда 518,5 млрд тг жетіп, 2023 жылға қарағанда бірден 68,7%-ға жоғары болды. Қарыз алушылар саны 126,4%-ға өсіп, 632 мың адамды құрады, ал келісімшарттар саны бірден 254,5%-ға артып, 1,4 млн бірлікке жетті.

@DataHub_KZ

Заңды тұлғалардың депозиттері бойынша мөлшерлемелер күрт көтерілді, бірақ жеке тұлғалар бойынша мөлшерлемелер бір орында тұр

ҚР Ұлттық Банкінің деректеріне сәйкес 2024 жылғы желтоқсанда банктердегі банктік емес заңды тұлғалардың тартылған теңгелік депозиттері бойынша орташа өлшенген мөлшерлеме 14%-ға дейін көтеріліп, қарашаның деңгейіне бірден 0,8 п.п. қосылды.

Бұл айтарлықтай елеулі секіріс 2 желтоқсаннан бері 1 п.п. қосып, 15,25%-ға жеткен базалық мөлшерлеменің өзгеруінен кейін орын алды. Қазіргі 14%-дық орташа көрсеткіш 2024 жылдың ақпанынан бергі ең жоғары көрсетікш болды, ол кезде де базалық мөлшерлеме айдың көп бөлігінде 15,25% құраған болатын.

Бұл заңды көрінеді, бірақ жеке тұлғалардың депозиттері бойынша орташа мөлшерлеме ақша-кредит саясатының қатаңдатылуынан кейін әлі өсуге асықпағанын айта кетеміз. Желтоқсан айында қарашамен салыстырғанда жалпы көрсеткіш өзгерген жоқ және салымдардың барлық түрлері бойынша жалпы 13,2%-ды құрады. Сегменттер бойынша өткен айда жеке тұлғалар үшін ең тиімдісі 1 айдан 3 айға дейінгі мерзімді депозиттер болды. Орташа көрсеткіш 15%-ды құрады, ол жалпы а/а 0,2 п.п. төмендеді.

Ал, ҚРҰБ мәліметтері бойынша, желтоқсан айында берілген кредиттер бойынша мөлшерлемелер қандай болды?

🔴 Заңды тұлғалар үшін орташа өлшенген көрсеткіш базалық мөлшерлеменің өсуін ескере отырып, өзін тағы да қисынды ұстады: +0,4 п.п., 17,8% деңгейіне дейін өсу. Бұл маусым айынан бергі ең жоғары көрсеткіш.

🔴Желтоқсан айында жеке тұлғалар мен ЖК үшін орташа өлшенген мөлшерлеме 18,8% деңгейінде болды. Қарашаға қарай ол 0,2 п.п. өсті, алайда бұл көрсеткіш, мысалы, қазан айындағы көрсеткіштен бәрібір төмен. Бұл жерде мәселенің мәні, сегменттегі мөлшерлемелердің ауытқуы жалпы қарыз берудегі пайызсыз бөліп төлеу үлесіне байланысты болуы мүмкін. Егер мұндай қарыздар көп болса, онда мөлшерлемелер де орташа есеппен төмен болады.

@DataHub_KZ

Соңғы жылдарда алғаш рет қолма-қол рубльге деген таза сұраныс минусқа кетті

2024 жылы айырбастау пункттерінің қолма-қол рубльмен жүргізген нетто-сатылымы -9 млрд теңгені құрады. ҚРҰБ деректеріне сәйкес, теріс көрсеткіш кем дегенде соңғы бес жылда алғаш рет тіркеліп отыр.

Халық Ресей валютасының американдық валютаға қатысты 13,4% ж/ж әлсіреуі аясында оған деген қызығушылығын жоғалтуда (ең болмағанда қолма-қол ақша түрінде). Сарапшылардың пікірінше, мұндай динамикаға бірнеше негізгі оқиғалар әсер еткен болуы мүмкін, соның ішінде Ресейдегі доллармен және еуромен биржалық сауданың тоқтауы, сондай-ақ 50-ден астам ресейлік банктерге қарсы жаңа санкциялар пакеті.

Айта кетейік, 2023 жылы рубль бұрынғыдан да қатты әлсіреді, 30%-ға (тоғыз жылдағы рекорд). Қатты құлдырау Ресейге тән факторлар жиынтығымен байланыстырылды: капиталдың жылыстауы, жыл басындағы мұнай экспортының теріс динамикасы және импорттың өсуі. Сол арада, 68 есеге төмендегеніне қарамастан, қазақстандық айырбастау пункттерінде қолма-қол рубльдің нетто-сатылымы оң болды – 4,1 млрд теңге.

Бір қызығы, қорытынды мән минус болған шақта рубльге таза сұраныс 20 өңірдің 15-інде байқалады. Бұл ретте ең жоғарғы сұраныс – Шығыс Қазақстан (12 млрд теңге) және Қарағанды облыстарында (8,9 млрд теңге). Себебі, жалпы жағдайға небәрі екі өңірдің - Астана (-46 млрд тг) және Алматының (-14 млрд тг) көрсеткіштері әсер етуде.

Рубльге қарағанда доллар мен еуроның нетто-сатылымы айтарлықтай өзгере қоймағанын қосымша айта кетеміз. Бірінші жағдайда әңгіме 6,3%-ға, 1,9 трлн теңгеге дейін өсу туралы болып отыр. Екіншісінде – 3,5%-ға, 207,3 млрд теңгеге дейін төмендеу туралы.

@DataHub_KZ

Ал енді кәсіпорындарды несиелеуге аздап тоқтала кетейік:

📁Заңды тұлғалар мен ЖК жалпы портфелі 1 қаңтарға қарай 29,6 трлн тг жетті. Жылдық динамика - шамамен +20%.

💪🏼Жеке кәсіпкерлердің несие портфелі қарқынды түрде өскен. Көлемі 3,5 трлн тг дейін (бір жылда +37,2%) артса, келісімшарттар саны 840,4 мың бірлікке жетіп отыр (бір жылда +20,4%).

🕴🏼Жеке кәсіпкерлерге несиенің берілуі, сомасы бойынша қарасақ, артқан (1,9 трлн тг, +9,2%). Алайда келісімшарттар мен қарыз алушылар саны азайған. Біріншісінің көрсеткіші 14,8%-ға азайып, 411,7 мың бірлікті құраса, екіншісінікі 6,2%-ға төмендеп, 306,8 мың бірлікті құрап отыр. 2024 жылдағы орташа есепшот, сәйкесінше, 2023 жылға қарағанда жоғары болды.

📈Шағын көлемдегі заңды тұлғалардың портфелі де өсіп келеді, бірақ ЖК қарағанда бәсеңірек: 2025 жылдың 1 қаңтарына қарай сомасы 15 трлн, ал бір жылдағы динамикасы 18,1% болды. Келісімшарттар саны 12,4%-ға артып, 144,3 мың бірлікке жетті.

💸Шағын кәсіпорындарға несиенің берілу көлемі 2024 жылы 8,4 трлн тг жетіп отыр, 2023 жылдағы деңгейден 15,4%-ға жоғары. Рәсімделген келісімшарттар саны 110,8 мың бірлікті құрады (+10,8%), бірақ несие алған қарыз алушылар саны аздап төмендеп, 18,1 мың бірлік болды (-2,4%).

💼Орташа көлемдегі қарыз алушы заңды тұлғалар сегментіндегі портфель өсімі бәсеңдеу - 5,4%. Қалған қарыздың қазіргі көлемі – 2,4 трлн. Бұл сома 1,2 мың субъектінің 18,8 мың келісімшартына тиесілі.

🆙Орташа кәсіпорындарға несиенің берілуі 2023 жылға қарағанда бірден 25,7%-ға жоғары болып, 2,9 трлн тг жеткен. Атап айтарлығы, несиенің берілу сомасының келісімшарттар мен (+10,9%, 22,4 мың бірлікке дейін) қарыз алушылар санының (+6,7% немесе 61 бірлік) біршама баяу өсуіне қарамастан, белсенді түрде артқаны байқалып отыр.

🏢Ірі кәсіпорындарға келетін болсақ, қалған қарыз сомасы 2025 жылдың 1 қаңтарына қарай 7,1 трлн тг құрады. Жылдық өсім – 21,1%. Келісімшарттар мен (14,4 мың бірлікке дейін) қарыз алушылар санының (568 бірлік) бәсең түрде, шамамен 3%-ға ғана, өскеніне қарамастан осы көрсеткішке жеткен.

📊Ірі кәсіпорындарған несиенің берілуі айтарлықтай өскен: 2023 жылға қарағанда +25,5%, 6,4 трлн тг дейін. Келісімшарттар саны мен өткен жылы несие рәсімдеген қарыз алушылар санының өсімі мұнда да аса көп емес - 3,9% және 4,4%-ға өскен, сәйкесінше, 13,9 мың және 450 бірлік.

Бірінші кредиттік бюро деректерi

@DataHub_KZ

Бүгін Бірінші кредиттік бюро жыл сайынғы Media Day баспасөз конференциясын өткізуде. Бұл шарада біз, әдеттегідей, өткен жылдың несие нарығындағы басты оқиғаларын баяндаймыз.

Сондықтан баспасөз конференциясы барысында сіздермен негізгі трендтер және қызықты деректермен бөлісіп отыратын боламыз.

Сонымен жекелеген несиелерден бастайық:

🧮Жеке тұлғалардың несиелерінің жалпы портфелі 2025 жылдың 1 қаңтарына қарай 24,1 трлн тг жетті, бір жылда 22,9%-ға өскен. Портфельдің 90%-дан астамы үш өнімге тиесілі - кепілсіз тұтынушылық несие, ипотека және автонесие.

🛍Кепілсіз тұтынушылық несие бойынша қалған қарыз көлемі 2025 жылдың басында 11,7 трлн тг жетті (бір жылда +22,9%). Ал келісімшарттар санының өсімі қалыпты - 15,7%-ға, 31,5 млн бірлікке дейін өскен.

👛Кепілсіз тұтынушылық несиенің берілуі өткен жылы 10,6 трлн тг жеткен. Көрсеткіш 2023 жылмен салыстырғанда 15,8%-ға артып отыр. Рәсімделген келісімшарттар саны 36,9 млн бірлікті құрады (жылдан жылға +14,3%). Келісімшарт бойынша орташа берілу көлемі, 287 мың тг, небәрі 1,3%-ға өскен. Бұл тұтынушылық бағалардың өсімінен (8,6%) әлдеқайда төмен.

🏠Ипотекалық портфель бір жылда 14,1%-ға өсіп, 2025 жылдың 1 қаңтарына қарай 6,7 трлн тг құрап отыр. Келісімшарттар саны 9,9%-ға, 627,6 мың бірлікке дейін артты. Ал қарыз алушылар саны 600 мыңға жуық адамға жетіп, жылдық өсім 10,3%-ды құрады.

🆕Ипотекалық несиенің өзекті портфелінің 60%-ға жуығын 2023 және 2024 жылдары алынған жаңа несиелер құрайды. Атап өтейік, өткен жылы бұл сегментте несиенің берілу белсенділігі едәуір артқан болатын. Рәсімделген келісімшарттардың жалпы көлемі жылдан жылға 27,8%-ға артып, 2,2 трлн тг жетті. Ал несие саны 18,9%-ға артып, 136,8 мың бірлікті құрады. Ипотека алған қарыз алушылар саны 2023 жылмен салыстырғанда 21%-ға өсіп, 134 мың адамға жеткен.

🚗Автонесиелеудің портфелі 2024 жылдың 1 қаңтарына қарай 3,6 трлн тг жетіп отыр. Бір жылда 44,8%-ға өскен. Келісімшарттар саны 591,2 мың бірлікті, ал қарыз алушылар саны 559,2 мың адамды құрады. Екі көрсеткіш те жылдан жылға шамамен үштен бірге артқан.

🚙2024 жылы берілу көлемі жылдық мәнде 13,2%-ға артып, 1,8 трлн тг жеткен. Қарыз алушылар саны 214 мың адамды (+10,2%), ал келісімшарттар саны 228,4 мың бірлікті (+5,7%) құрады.

Бірінші кредиттік бюро деректерi

@DataHub_KZ

Трансшекаралық онлайн сауда жарты есе өсті

Өткен аптада үкімет шетелдік маркетплейстердің қызметін реттеу мәселесіне назар аударуды жоспарлап отырғанын айтып өтті: оларға қатысты шағымдар саны артуда, себебі мұндай сауда-саттық, жалпы алғанда, кең таралып келе жатыр.

Шетелдік маркетплейстерге нақты қанша сома жұмсалғанын анықтау мүмкін емес. Бірақ трансшекаралық онлайн сауданың жалпы көлемін шамалап бағалауға болады. Статистика бойынша бұл көрсеткіш дәстүрлі түрде қазақстандық карточкалар көмегімен елден тыс жерде интернет арқылы жасалған тауарлар мен қызметтерге төленген төлемдер ретінде есептелінеді.

Сонымен, ҚР Ұлттық Банкі 2024 жылы аталған төлемдердің көлемі 1,8 трлн тг жақындады деп анықтап кетті. 2023 жылмен салыстырғанда* сомасы теңгемен есептегенде 49%-ға өскен. Операциялардың саны да осы шамалас қарқынмен артқан – 45%-ға, 152,3 млн бірлікке дейін. Айтпақшы, 2023 жылдың қорытындысы бойынша өсім одан да жоғары болған: төлем сомалары да, трансакциялардың саны да екі еседен астам өскен еді.

*Өткен жылдардағы Ұлттық Банк деректері ҚР СЖРА ҰСБ-да жарияланған

@DataHub_KZ