«жер бетінде сайтанға жанын сатқысы келетін адам көп. өкініштісі, оны сатып алғысы келетін сайтан жоқ»
• • •
жапондар батыс жазушылары жазатын қарабайыр дүниелерді өз көзқарасымен жамағанда, онысы әдемі түрленіп шыға келеді. мысалы шығармашылықта неміс шал Гөте бастап берген, әлі де қайталана беретін бір мотив бар. ол – адамның өз жанын әзәзілге сатуы. дүниеден қызық көрмей, әбден іші пысып кеткен Фаустың Мефистофельге қосылып әлемдік тур жасауы – әуелде діни мифологияның төңірегінде пайда болған хоррор болатын. оны Гөтеден соң көп жазушы адамның ашкөздігін, тойымсыз нәйістігін дәлелдеу үшін түрліше пайдаланып келді де, жауыр қылды. бірақ солардың ішінде Генки Кауамураның романы жаңа заман әдебиетіндегі сәтті нұсқа деуге болады.
шығарма бас кейіпкер пошташы жігіт өзінің сырқатын біліп, өлуге шақ тұрғанын естігеннен басталады. мұндайды кім жазбай жатыр, иә? сапасыз француз ромкомдары мұндайдың жілігін баяғыда шағып тастаған ғой. әдетте өлетінін білген кейіпкер бірдеңелерді жасап үлгеруге тыраштанып, қапылып, өмірден бұрын алмаған ләззатын алуға асығады ғой. бірақ мұндайға Кауамураның қақырып-түкіргені бар. оның кейіпкері де өлім алдында жасап үлгеру керек 10 нәрсе деген клишені сандырақ санайды. сандырақ демекші, жазушы шындай етіп бейнелеген қызық бір элемент бар. пошташы өлерін білген уақытта оның өмірінде өзінен аумайтын, hawaii стилінде жейдеше киген сыңары пайда болады. ол бір анадан туған жан бауыры емес, адам кейіпіндегі сайтан болып шығады (олардың стилі hawaii деп кім ойлаған ққ). Гөтені бекер еске салмадым, Кауамураның кейіпкері де сол сайтанмен өмір үшін мынадай келісімге келеді:
бір күндік өмір үшін әлемдегі бір затты түгел жоқ ету.
бұл шарттың кейіпкерге берген әсері әлдеқайда күшті боп шықты. әдетте жапон прозасында бас кейіпкерлердің бір ұқсастығын жиі байқайтынмын: олардың бар эмоциясы кіндігін кескенде сонымен бірге көміліп қалғандай; кейіпі үнемі бір шаршаңқы, не шаттана, не ашулана алмайтын моаи мүсініне ұқсап кететін. алғашында осы романдағы пошташы да сондай енжар біреуге ұқсады. басында бәрібірист көрінген жігітке кейіннен «жан кіргендей» болды. сайтанның әлгі ұсынысын естігенде, өмірін елу жылға созудың жайын есептеп кеткен ол, күн өте өзі сүрген отыз жылдың босқа өткенін есепке алады. тіпті ол өз анасының өлімін әуелде Камюше немқұрайлы әңгімелесе, соңыра сол немқұрайлыққа іші ашиды. бұрын айтарға ақылы бар үлкендер «адам өлерде бойында өкініштен басқа ештеңе де қалмайды» деуші еді. өлерін естіген бұл жігіттің де өзегі кітаптың соңғы бетіне дейін жалғыздық үшін өкініштен тұрды.
бірақ пошташының көп дүниеге тіке, ешбір керім романтизациясыз қарайтыны аса жағымды. мәселен «егер фильмдер жоғалып кетсе» тарауында ол өзінің өмірі жайлы фильм түсірілсе, оның қандай боларын болжайды. ойлана келе, ол фильм ең нашар өмір туралы болған соң, оны көруге ешкім бармайтынын айтады. солай кейіпкер әсіресентиментал былжырақтан алшақ, нағыз реалист патсан екенін байқатады.
бір қызығы, шығарма көпшілік естіп үйреніп қалған «өмірлік мәні бар» цитаталар жиынтығын кері төңкеріп, қайта қарап, жаңаша жазғандай. мысалы өмір сүруді үйрететін ультрабақытты менторлардың «бақытты сәттерді бағала», «өмірден рахат ал», «бірдеңе-шірдеңе» деп қақсай беретін ұранын аутыр бәрімізді жауыр қылған сипаттан шешіп алып, cute неодәйексөзге айналдыра алған. оны былай қойғанда, жастарға тиіскен сайын әжімі азайып кетеді деп ойлайтын ересектердің «уақыттың бағасы», «телефонның зияны», «әке-шешені қадірлеу» секілді жаттанды ақылдарының маңызын аутыр оқырманның басынан нұқымай-ақ жеткізеді.
роман өзі қысқа болғанмен, ол туралы бұдан бөлек айтатын нәрсе көп. себебі керемет бір жетістікке жетпеген, ешкіммен араласпайтын, аса бір жолы бола қоймаған пошташы жігіттің әрбір күні үшін қай дүниені құрбандыққа шалатыны, өз өмірінің құнын өлшеуі, бағамдауы әжептәуір ойландырады. сонысымен сюжеті аса тартымды.
қысқасы бұл кітап өлім жайлы көп ойланып, кенгурудың құйрығындай ғұмырын босқа өткізіп жатырмын деп қапаланатын адамдарға ұнауы керек.
• • •
жапондар батыс жазушылары жазатын қарабайыр дүниелерді өз көзқарасымен жамағанда, онысы әдемі түрленіп шыға келеді. мысалы шығармашылықта неміс шал Гөте бастап берген, әлі де қайталана беретін бір мотив бар. ол – адамның өз жанын әзәзілге сатуы. дүниеден қызық көрмей, әбден іші пысып кеткен Фаустың Мефистофельге қосылып әлемдік тур жасауы – әуелде діни мифологияның төңірегінде пайда болған хоррор болатын. оны Гөтеден соң көп жазушы адамның ашкөздігін, тойымсыз нәйістігін дәлелдеу үшін түрліше пайдаланып келді де, жауыр қылды. бірақ солардың ішінде Генки Кауамураның романы жаңа заман әдебиетіндегі сәтті нұсқа деуге болады.
шығарма бас кейіпкер пошташы жігіт өзінің сырқатын біліп, өлуге шақ тұрғанын естігеннен басталады. мұндайды кім жазбай жатыр, иә? сапасыз француз ромкомдары мұндайдың жілігін баяғыда шағып тастаған ғой. әдетте өлетінін білген кейіпкер бірдеңелерді жасап үлгеруге тыраштанып, қапылып, өмірден бұрын алмаған ләззатын алуға асығады ғой. бірақ мұндайға Кауамураның қақырып-түкіргені бар. оның кейіпкері де өлім алдында жасап үлгеру керек 10 нәрсе деген клишені сандырақ санайды. сандырақ демекші, жазушы шындай етіп бейнелеген қызық бір элемент бар. пошташы өлерін білген уақытта оның өмірінде өзінен аумайтын, hawaii стилінде жейдеше киген сыңары пайда болады. ол бір анадан туған жан бауыры емес, адам кейіпіндегі сайтан болып шығады (олардың стилі hawaii деп кім ойлаған ққ). Гөтені бекер еске салмадым, Кауамураның кейіпкері де сол сайтанмен өмір үшін мынадай келісімге келеді:
бір күндік өмір үшін әлемдегі бір затты түгел жоқ ету.
бұл шарттың кейіпкерге берген әсері әлдеқайда күшті боп шықты. әдетте жапон прозасында бас кейіпкерлердің бір ұқсастығын жиі байқайтынмын: олардың бар эмоциясы кіндігін кескенде сонымен бірге көміліп қалғандай; кейіпі үнемі бір шаршаңқы, не шаттана, не ашулана алмайтын моаи мүсініне ұқсап кететін. алғашында осы романдағы пошташы да сондай енжар біреуге ұқсады. басында бәрібірист көрінген жігітке кейіннен «жан кіргендей» болды. сайтанның әлгі ұсынысын естігенде, өмірін елу жылға созудың жайын есептеп кеткен ол, күн өте өзі сүрген отыз жылдың босқа өткенін есепке алады. тіпті ол өз анасының өлімін әуелде Камюше немқұрайлы әңгімелесе, соңыра сол немқұрайлыққа іші ашиды. бұрын айтарға ақылы бар үлкендер «адам өлерде бойында өкініштен басқа ештеңе де қалмайды» деуші еді. өлерін естіген бұл жігіттің де өзегі кітаптың соңғы бетіне дейін жалғыздық үшін өкініштен тұрды.
бірақ пошташының көп дүниеге тіке, ешбір керім романтизациясыз қарайтыны аса жағымды. мәселен «егер фильмдер жоғалып кетсе» тарауында ол өзінің өмірі жайлы фильм түсірілсе, оның қандай боларын болжайды. ойлана келе, ол фильм ең нашар өмір туралы болған соң, оны көруге ешкім бармайтынын айтады. солай кейіпкер әсіресентиментал былжырақтан алшақ, нағыз реалист патсан екенін байқатады.
бір қызығы, шығарма көпшілік естіп үйреніп қалған «өмірлік мәні бар» цитаталар жиынтығын кері төңкеріп, қайта қарап, жаңаша жазғандай. мысалы өмір сүруді үйрететін ультрабақытты менторлардың «бақытты сәттерді бағала», «өмірден рахат ал», «бірдеңе-шірдеңе» деп қақсай беретін ұранын аутыр бәрімізді жауыр қылған сипаттан шешіп алып, cute неодәйексөзге айналдыра алған. оны былай қойғанда, жастарға тиіскен сайын әжімі азайып кетеді деп ойлайтын ересектердің «уақыттың бағасы», «телефонның зияны», «әке-шешені қадірлеу» секілді жаттанды ақылдарының маңызын аутыр оқырманның басынан нұқымай-ақ жеткізеді.
роман өзі қысқа болғанмен, ол туралы бұдан бөлек айтатын нәрсе көп. себебі керемет бір жетістікке жетпеген, ешкіммен араласпайтын, аса бір жолы бола қоймаған пошташы жігіттің әрбір күні үшін қай дүниені құрбандыққа шалатыны, өз өмірінің құнын өлшеуі, бағамдауы әжептәуір ойландырады. сонысымен сюжеті аса тартымды.
қысқасы бұл кітап өлім жайлы көп ойланып, кенгурудың құйрығындай ғұмырын босқа өткізіп жатырмын деп қапаланатын адамдарға ұнауы керек.