көзімнің қарашығы

тақырыпқа бес теңгемді қыстыра кетейін:

кітап дүкеніне аяқ басқан сайын менің көңілім күпті, қабағым қатулы болады. Себебі сөрелердің бір бұрышынан «Өзіңе нәзік түрде» деген шалажансар дүние менмұндалап тұрады. Мұқабасы мұнтаздай, атауы қате, сөзі сұрықсыз. Бұл кітапты аударған адам қазақ тілімен емес, қазақ тіліне қарсы күрескендей.

Аударма дейміз-ау, бұл шала піскен шөпшелеп тастаған тіркестер емес пе? Сөздер бірін-бірі танымайды, сөйлемнің мәні жоқ, мағынасы мүлде қаңғырып кеткен. Түпнұсқадағы жылылық, нәзіктік, жанға дем болар тыныштық – қазақша нұсқасында ащы мазаққа, шала сауатты шимайға айналған.

бұл жерде аудармашының сауатсыздығы, баспаның жауапсыздығы жатыр.
Аударған аудармашы, сіз тілге келген қасіретсіз.Әр сөйлемнен қазақ тілінің сұлулығы емес, шала аударманың шаңы бұрқырайды. Кітапты оқып отырып: «Менің тілім расымен жұтаң ба еді?» деп өз-өзіңнен шошисың. Бірақ жоқ, тіл кінәлі емес. Тек біреу орысшадан қазақшаға емес, қиялдан қате құрауға көшкен.

Ал баспа ше? Олар үшін ең бастысы – тауар тез өтсін, мұқабасы көз тартсын, атауы желіде трендке айналсын. Ішіндегі мазмұн, тіл тазалығы, көркемдік өлшем – бұларды сөздігінен әлдеқашан сызып тастаған. Бастысы — кітап шықты ма, шықты. Қалғаны – оқырманның бас ауруы.

Кітап дүкені ше? Ол тіпті мұны өз миссиясы деп есептемейді. Жұрт не алса, соны сатады. Өйткені дүкен үшін де бастысы — өту, ал өне бойын қате жайлаған кітап онда не бітіріп тұр — бәрібір.

Ең қорқыныштысы — осы кітап әлі сатулы. Иә, сатулы. Бәлкім, біреудің құрбысына сыйлар сәтсіз сыйлығы болар. Бәлкім, бір студент «модный» кітап екен деп сатып алар. Бірақ не оқитынын, не бойына сіңіретінін білмей, тілдің шұбарланған бір шала нұсқасын жұтып алатыны анық.

Бұл – жай ғана бір кітаптың емес, тұтас бір ұлт тілінің қалай қор болып жатқанын көрсететін мысал. Аудармашы – алақол. Баспа – бейқам. Дүкен – енжар. Ал ұтылып отырған — қазақ тілі. Тілі бар ел емеспіз бе? Ендеше, сол тілдің қадірін білмесек, кімді кінәлаймыз?..

Сен қазақша сөйлеме. Қажеті жоқ. Өзге тілде міңгірле, тіліңді бұрап, бөтен сөзбен былған. Ол сенен бұрын бар еді, сенен кейін де бар болады. Сенсіз де өркендейді, сенсіз де жаңғырады. Тіл саған мұқтаж емес. Қазақ тілі сені жоқтап жыламайды. Енді ұрпағыңа да соны мұра қылып қалдыр. Сен сөйлемеген соң, ол қайдан үйренсін? Қазақша сөйле деп бұйыра алмайсың, өйткені өзің сөйлемедің. Ұл-қызыңа ата-баба сөзін аманаттай алмайсың. Жақсы болыпты.

бір дерек айтайын:
«күйеу» сөзін қате жазатындар—бірінші болып күйеуге шығады.

Қызыл диплом VS жалған мақтаныш: білімнің шын бағасы қайда?

Ұстаз болу – қасиет. Бірақ бүгінде бұл қасиет қағаздың бетіндегі бағаға қарап өлшенетін болды. Қызыл диплом алып, қара тақтаның алдына шыққан сәтте-ақ, кейбіреулердің білімсіздігі, мамандыққа деген немқұрайдылығы ап-анық көрінеді. Өзі оқымаған, кітап түбін түсірмеген, бір түнін білімге қиып көрмеген адамның шәкіртке не үйретері бар?

Танысын жағалап, телефоны шырылдап, «аға», «апа» деп жалбарынып, бірдеңе тықпаламаса, емтиханнан өте алмайтындар ертең балаға білім беремін дейді. Ақшамен сессиясын «жапқан», кітаптың емес, қалтаның қалыңдығымен баға алған адам ертең «шәкірт тәрбиелеймін» деп шыға келеді. Оқымаған, бірақ «оқыған» болып шыққандар ұстазға айналады. Ұстаз болу – ол үшін еңбек емес, жай ғана өмір сүрудің амалы, диплом алу – биікке апарар баспалдақ емес, тек атаққа жетудің жолы ғана.

Қызыл дипломды біліммен емес, беделмен алғандар ертең балаға не береді? Ең алдымен, өтірікті үйретеді [1]. Өйткені өзі оқымағанын білген соң, алдаудан басқа амалы қалмайды. Одан кейін жалқаулыққа баулиды [2]. Себебі еңбектің қадірін білмеген, маңдай тердің дәмін татпаған. Ақырында, надандыққа бастайды [3]. Өйткені нағыз ұстаз емес, тек атақ қуған, қағаз қуған біреу ғана.

Ең сорақысы, ертең олар расымен, ойлашы, расымен шәкірт тәрбиелемек. Білім бермек. Үйретпек. Бірақ не береді? Өзі оқымаған адам шәкіртке не үйретеді? Сабақ сұраса, сабырсызданып, қосымша сұрақ қойса, қабағы түсіп, білмейтінін бүркемелеп, әйтеуір уақыт өткізіп шығатын адам болмасына кім кепіл?

Ал шын ұстаздар қайда? Түн ұйқысын қиып, таң атқанша оқығандар, білімге адал болғандар, шын қызылдың иелері қайда? Олар сабағына дайындықсыз кірмейді. Олардың алдында оқушының жүзі жерге қарамайды. Олар білім беруге емес, үйретуге келеді. Себебі ұстаздық – олар үшін тек жұмыс емес, қасиетті міндет.

Сонда жалған қызылдың иесі қалай солармен бір қатарда тұрады? Қалай шәкіртке ақыл айтып, адалдыққа баулиды? Оған қандай беті, қандай ары жетеді? Бір дүние айтайын—мақтанқұмарлық және әділетсіз алған “қызылдан” абыройыңды сақтап алған “көгің” артық.

Осындайлармен жолымыз бір кемеде тоғысып қалмасын! Ертең балаларымыз дәл солардан білім алмасын. Себебі білімсіз дәрігер бір адамды өлтіреді, ал білімсіз ұстаз – тұтас қоғамды құрдымға сүйрейді.

Лифтке екі таныс бала кірді. Бірі қолындағы темекісін мені көре сала асығыс қалтасына тыға қойды. Амандық сұрасқан соң, жөнсіз әзіл айтып, өздерін ересек көрсеткісі келіп әлек.

— Кеше ғана мектеп бітіріп едіңдер, жігіт болып үлгердіңдер ме? — деп жымиып сұрадым.

Бірі екіншісіне қарап, ыржалақтай күліп:

— Есейдік қой! — деді.

Лифт есігі ашылып, сыртқа беттей бергенімде артыма бұрылып:

— TikTok-та жөнсіз дүние түсіру жетістік емес, кеше ғана бала болып, бүгін темекі тарту да есейгендік емес. Бұл — ессіздік, — дедім.

Олар бір-біріне қарап, тағы күлді де қойды.

Студенттік шақ – адам өміріндегі ең жауапты кезең. Бұл кезде кіммен араласасың, кімнен үлгі аласың – болашағыңды соған қарап бағамдауға болады. Ертең "есейдік" деп темекі тартқан бала ішімдікке үйір болады, сабақ оқымайды, стипендиядан қағылады, ақыры жазғы сессияда летосын құшақтап жүреді. Ондайдан қандай маман шықсын? Ертең қоғамға қандай пайдасы бар?

Адамның бағы – дұрыс ортаны таңдауда. Інім деп ақылын айтатын, жол көрсететін адам болуы керек. Өмірдегі әрбір қадамды оймен басып, нағыз есейгендіктің не екенін түсінбесе, өкініштің өзінен сабақ ала алмай қалатындар көп.

Бізде есейгендіктің өлшемі қате қалыптасқан. Жауапкершілік алудың, өзіңді дамытудың, жақсы мен жаманды айыра білудің орнына, есейгендікті темекі тартумен, жөнсіз әрекет жасаумен шатастыратындар көп. Шын мәнінде, есейгендік — ойыңның толысуы, мінезіңнің қалыптасуы, сөзің мен ісіңнің үйлесімділігі. Әйтпесе, жасы үлкеннің бәрі ақылды болса, өмірде ақымақтар кездеспес еді.

“When Life Gives You Tangerines" дорамасын көріп, өзімді қоярға жер таппадым. Кеудемді қарып түскен өксік тыным бермеді. Біразға дейін мең-зең күйде жүрдім. Бірі бұл туындыдағы мінсіз ер адамның бейнесін сөз етеді. Иә, әр қызға дәл сондай адал, қамқор азамат жолықсын. Бірақ менің жанымды қинаған бұл емес еді.

Мен сол бір сәтте ата-анамды бұрынғыдан да қатты жақсы көретінімді, олардың мен үшін жасаған әр қадамы шексіз және шартсыз махаббатқа толы екенін ұқтым.

Менің анам – бастық та, белгілі тұлға да емес. Ол – қарапайым мектеп қызметкері. Зейнеткерлікке шыққанша мектепте еден жуушы болды. Бала күнінде ата-анасынан ерте айырылып, тағдырдың тауқыметін арқалаған. Бірақ соның бәріне мойымай, бізді ешкімнен кем қылмай өсірді. Бес баланы қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқыттырмай, бар мейірімін, бар күші мен өмірін бізге арнады.

Мен анамның қарапайым қызметкер екенін ешқашан төмен санап, ұялған емеспін. Қайта мақтанамын. Себебі анам мен үшін – адал еңбектің, төзімнің, мейірімнің символы.

Сабақтан соң кейде қасына барып, ол сыныптарды тазалап болғанша жанында отыратынмын. Қыстың қақаған аязында қолы мұздай суға малынып тұрғанын көргенде жүрегім тілініп кетердей болатын. Кейде қатты ауырып қалатын…Бірақ анам ешқашан шаршадым, қажыдым деп айтқан емес. Тек бір сөз айтатын: "Оқы, қызым."

Әкем де – қарапайым еңбек адамы. Балық аулап, адал еңбегімен бізді асырады. Өзінің ешбір артық сұрағы, ешбір шағымы жоқ. Қандай жағдай болса да, бәрін үнсіз көтереді.

Қазір ойланып қарасам, ата-анам бізге өздері көрген қиындықтың бірін де сездірмепті. Біз жоқшылықтың дәмін татпадық. Біз мұқтаждықтың не екенін білмедік. Олар біз үшін бәріне төзді.

Кеше үйдегілер хабарлама жіберіпті: "Ақнұр, оқуыңды бітіруіңе шамалы ай қалды. Мына малды не үшін жинап жүрміз. оқуыңа қаражат керек болса айт. Мал сатып, ақша салып жібереміз."

Осы бір ауыз сөздің астарында қаншама мейірім, қаншама қамқорлық, қаншама жанкештілік жатыр десеңші... Анамның тілім-тілім болған қолын, әкемнің суықта балық аулап жүрген сәтін көз алдыма елестеттім. Өзім ештеңеден тарықпасам да, солардың қиналғанын ойлап, жаным ауырды.

Біз тоңбас үшін олар тоңды. Біз ашық-жарқын күліп жүрсін деп, олар мұңын ішіне бүкті. Біз ешкімнен кем болмасын деп, өздерін ұмытты. Бізге жоқшылықтың көлеңкесі де түспесін деп, түн ұйқыларын төрт бөлді. Бірақ осының ешқайсысын міндетсінген жоқ.

Біз көп нәрсені бағалауға кеш үйренеміз. Сол кешігіп қалмау үшін бүгін аналарымыздың, әкелеріміздің қадірін білейікші. Олардың сізге не істеп бергенін ойлап көріңіз. Қазір қоңырау шалып, «Анашым, әкетайым, мен сіздерді жақсы көремін» деп айтыңызшы.

Ата-анамыз әрдайым бізбен бірге бола бермейді. Бір күні олардың жылы алақаны да, мейірімді дауысы да, тіпті ұрысып айтқан ескертпелері де сағынышқа айналады. Бірақ ол кезде бәрі кеш болуы мүмкін.

Ал осы сөзді есту – олардың ең үлкен бақыты.
Бақыттысың, Ақнұр. Сенің осындай ата-анаң бар. Олар да бақытты, себебі оларда сен барсың.

Жекеме хаттар көп келеді. Бірі ішкі шерін тарқатады, бірі кеңес сұрайды. Бірақ сол шердің басым бөлігі – жалғыздық жайлы.

Мың сан адамның ортасында тұрып, өзіңді жалқы сезіну – шерменде жүректің үнсіз күңіренісі. Ол – көзге көрінбес, бірақ жанды удай ашытатын, көңілдің қуысын үңірейтіп, жүректі меңдететін ауыр сезім. Қалың қауымның ортасындағы үнсіздік – адамның ішкі дауысына ешкім құлақ аспаған сәттегі меңіреу күй.

Адам көңілі кейде қоңыр күздей мұнарлы. Қатар жүрген жұрттың жайдары күлкісі мен жадыраған қабағы өзіңе арналмағанын сезіну – сансыз қараңғы терезенің ішінен өз үйіңнің шамы сөнулі тұрғанын көрумен бірдей. Өзіңді шартарапқа тарыдай шашылып кеткен жолаушыдай сезініп, сөз айтсаң – жаңғырық кері қайтады, көз салсаң – жанарлар тоғыспайды. Құлаққа дауыстардың дабыры жеткенімен, жүрегіңе ешқайсысы жылу сыйламайды. Иә, жалғыздықтың күйі осы.

Бірақ мұң мәңгі емес, түн де таңға ұласар. Суықты ерітетін – шуақ, қараңғыны түретін – жарық. Кейде жалғыздықтың құрсауын бір-ақ нәрсе бұзады – шынайы мейірім. Бір ауыз сөз, бір жылы жанар, бір ыстық пейіл – мың адамның ішінен сені тауып алар шырақ болары сөзсіз.

Сен де біреуге сол жарық бол. Бір ауыз жылы сөзіңмен, шынайы мейіріміңмен, шын ықыласыңмен бір жүрекке жылу сыйла. Өйткені жалғыздықтың шын дәрісі – адамға деген мейір. Жаныңа жақын адамды таппадың ба? Өзің сондай жанға айнал. Сонда сенің жарығың біреудің қараңғысын түріп, өзіңді де жылытары хақ.

Қазақта «көсегең көгерсін» деген сөз бар.
Оның логика-семантикалық аясы мен ассоциативтік мүмкіндіктері көсеге сөзінің этимологиясынан тарайды.  «Қыз он екіге толғанда ата-анасы киіз үйдің оң босағасынан орын беріп, оның көрпе-төсегін көлегейлеп, шымылдық ілген. Бұл дәстүр ел ішінде қызды оң жаққа шығару деп аталады. Шымылдық ішінде «қыздың үйі» ─ «қосаға», ал осы қосағаны бүркемелеп тұрған перде «көсеге» делінеді. Қызы тұрмысқа шыққанда жасаумен бірге көсегесін де ала кетеді. «Көсегең көгерсін» деген тілек осы дәстүрге байланысты қалыптасқан.

Айт қабыл болсын! 🩵

Ешқандай курсқа бармадым, ешкімнен арнайы дайындық алған жоқпын. ізденіп, талпынып үйрендік әйтеуір. Бірақ бір ғана арманым орындалмай келеді – Juz40-қа қатысу деген. Қатарластарымның бәрі он бірінші сыныпта осы курста оқитын. Ата-анам маған қатты сеніп кеткен бе не курсқа қатысу жайлы мен оларға жақ ашпағам… Сол курс өзіме қызық жалпы.

Бір кезде ҰБТ-дан 114 балл жинап, білім биігін бағындырғандай күй кешкен едім. Ал қазір түлектердің нәтижесін көріп, өзімнің сол биігім тек төбешік қана екенін білдім.

Үш нәрседен қателеспеу керек:
Мамандық – ғұмырлық соқпағың, қателессең, өкініштің жүгін өмір бойы арқалайсың.
Жар – жүрегіңнің тұрағы, таңдауың оң болмаса, ғұмырыңның сәні мен мәні қашады.
Дипломдық жетекші –жүйкеңнің беріктігі, дұрыс таңдамасаң, көктемің күзге, түнің ұзаққа айналады.
ал мен бірінші мен үшінші таңдаудан қателескен жоқпын. 🙂‍↔️

Тегін тамақ таратылып жатыр дегенді естісе, жұрттың есі кетеді. «Кім бұрын жетеді?», «Кім көбірек алады?», «Кім алдап болса да үлгереді?» – басты мәселе осы. Бүгін ғана ақыл айтқан, парасат туралы көсілген адам ертең бір қап ұн үшін кезекте итерісіп, бір бөтелке май үшін ұятына қиянат жасап жүр.

Бұл жоқтық па? Жоқ. Бұл – тойымсыздық. Аштық емес, ашкөздік. Бірдеңені тегін алу мүмкіндігі туса, әлдеқашан жоғалған намыс та, ұмытылған тәрбие де қайта тірілетіндей сірә. Орынсыз ашқарақтықты ақтап алғысы келетіндер «жұрттың бәрі солай жасап жатыр» деп өзін жұбатады. Ал жұрттың бәрі өз абыройын аяққа таптап жатса, сен де соған қосыласың ба?

Қарны тоқ адам барға қанағат етеді, ал қарны тойса да көзі тоймайтындар тегін дүниенің соңында жүре береді. Теңгеге сатылу бір бөлек, тегінге сатылу – ең қорқыныштысы.
Ашқарақтық – кедейліктің белгісі емес, көргенсіздіктің сиқы. Ал өз қадірін өзі кетірген адамды ешкім қадірлей қоймас.
Тойымсыздықтың түбі – тексіздік.

бүгін аспан мен жер арасы жалғасып, Алланың шапағаты күллі жаратылысқа төгілетін түн.
бүгін шын жүректен сұралған дұға қабыл болып, қателік кешіріліп, жүрекке тыныштық ұялайтын түн.
бүгін көктен мейірім нұры құйылып, періштелер топ-тобымен жерге түсіп, пенделердің жүрегін тазартуға себепші болатын түн.
бұл түні жасалған бір жақсылық мың еселеніп қайтады. бір кешірім – сансыз күнәні жуып кетеді.
Алла шынайы сұрағанды құр қайтармайды.
қадірдің қадірін білетін жүрек – бақытты жүрек.

🚩Тик-токта тағы бір «дәстүрлі» тренд. Әпкелері інілеріне келін іздеп, қояр талаптарын түгендеуде. Келін деген таңғы алтыда тұрып, үйдің тірлігін тындырып, енесінің қабағын бағып, қайындарына қамқор, қайын сіңлілеріне сырлас болуы керек. Оған қоса, аспаздық шеберлігі мейрамхана шеф-аспазынан кем түспей, психологиядан кемі бір докторлық қорғап, үй жинауда робот-пылесоспен бәсекеге түсердей деңгейде болуы шарт. Талап аздай, келіннің сөздік қорына да шектеу қойылады: «жоқ» деп айтуға болмайды, «шаршадым» дегені тіпті қылмыс.

Осыны көріп, бір тойдағы тілек есіме түсті. Жаңа түскен келінге қарап бір үлкен кісі:

— Қарағым, барған жеріңе тастай батып, судай сің. енді осы әулеттің бір мүшесі болдың, соған лайық бол! Ата-енеңді құрметтеп, жолдасыңның жағдайын жасап, қайындарыңа қамқор бол. Әйел деген — шырақшы, отбасының ұйытқысы. Еркекті көтеретін де, құлататын да әйел. Осы шаңырақтың түтінін түзу түтет, ешкімді ренжітпе, сөз қайтарма, — деп еді.
одан қалса біреуі «өзің бақытты болам деп емес, барған жеріңді бақытты қыламын деп бар» дегені бар.

Жұрт бас шұлғып, мақұлдап жатыр. Бірақ осының бәрі тек келінге ғана айтылатыны қызық... Жігітке ондай міндет жүктелмейді. «Сен де осы әулетке жаңа адамды әкелдің, жарыңа қорған бол, сыйла, қадірле» дегенді ести алмайсың. Барлық жауапкершілік келіннің мойнына артылады, ал күйеу жігітке жай ғана «бақытты бол» деген жалпылама тілек жеткілікті.

Әлде «отбасының беріктігі – тек әйелдің еңбегіне ғана байланысты» деген түсінік бізге әлі де сіңісті болып қалған ба?..

Келін жаңа үйге бейімделуі керек, ал күйеу өз үйінде жайғаса береді. Келін жаңа ережеге көнуі керек, ал күйеу ескі әдетін жалғастыра береді. Келін өзін дәлелдеуі керек, ал күйеу ешкімге ештеңе қарыз емес.

наурызды тойлап жүріп, қалың тобырдың ішіне түсіп қалдық. өтейік десек, әлгі бауырсақ пен көжеге қырылыс. шәңкілдеген жөнсіз ұрыс. “апау, соншалықты ашсыз ба?” дееедік ішімізден…

«мән берме.
жүрегі кірлеген адамның тілінен әрдайым жаман сөздер шығады…»

Хазреті Мәулана

тіпті аспандағы құстың ұшу жолын белгілеп қойған Алла бізді ешқашан шарасыз және жолсыз қалдырмайды…

Алламен байланысыңды түзесең,
бәрі түзеледі.