🇰🇿 ҚАРЖЫЛЫҚ САУАТ

25 000 000 теңгең болса, ол ақшамен не істер едің?

Бұл жазба алдыңғы постқа «тұздық» болсын. Ұлттық банктің баспасөз хатшысы Асан Ахметжан өз парақшасында базалық ставканың қалай жұмыс істейтінін қарапайым мысалмен келтіруге тырысқан. Ойлану үшін, біліп жүру үшін өте пайдалы жазба. Оқиық:

Көп әріптес/туыс/таныс үнемі менен сұрайды: «осы сендер неге базалық ставка туралы зарлай бересіңдер, қарапайым халыққа одан келіп-кетер ештеңе жоқ қой» деген тәрізді. Баспана нарығын мысалға алып, саралап көрсек.

«Егер 25 000 000 теңгең болса, ол ақшамен не істер едің?» деп айналаңыздан сұрап көріңізші. Көбісі пәтер алып қоямын деп жауап беретініне кепіл беруге болады. Себебі көп қазақтың арманы — баспаналы болу. Ал егер үйлі болса, тағы бір пәтер алып қойып, жалға беріп, пайда тапқысы келеді.

Енді есептеп көрейік: 25 млн-ға Астанада «евродвушка» сатып алуға болады. Ондай пәтерді жалға беру құны — орташа есеппен 200 мың теңге. Яғни, төлем қабілеті тәуір, ұқыпты арендатор тапсаңыз, ай сайын еш алаңсыз 200 мың таза пайда тауып отыруға болады.

Ал, егер арендатор уақытылы төлемесе, пәтердегі сантехника/жиһаз бүлінсе, онда бәрін қалпына келтіруге шығындалу керек болады. Яғни, табыстан айырыласыз, оның үстіне ремонтқа шығындаласыз. Нерв құриды.

Ал, егер, сол 25 млн теңгені банктегі депозитке салып қойсаңыз, қалай болады екен? Ұлттық банктің базалық ставкасы — 14,25%. Сондықтан, екінші деңгейлі банктердегі депозит бойынша сыйақы ставкасының ең кемі — 14%.

Сыйақы көлемін есептеп көрейік: депозит мөлшерін 0,14-ке көбейтеміз және нәтижесін 12 айға бөлеміз.

25 000 000 * 0,14 / 12 ай = 291 667.

Яғни, банк сізге ай сайын кемінде 291 мың теңге төлеп отырады.

Енді салыстырып көріңіз:

1) Пәтер бағасы — 25 000 000 тг. Оны жалға беруден түсетін айлық табыс — 200 000 тг.

2) Депозит салымы — 25 000 000 тг. Одан түсетін ай сайынғы сыйақы — 291 667 тг.

Демек, Ұлттық банктің базалық ставкасы жоғары болғанда ақшаны банктегі депозитке салып қою әлдеқайда тиімдірек.

Әрине, бұл постты оқыған аудитория «бізде мұндай ақша жоқ, қайтеміз» деуі мүмкін. Бірақ, ондай ақшасы бар қалталы азаматтар да жоқ емес.

Бұрын олар салынып жатқан үйден ондаған пәтер алып қойып, бизнес қылатын. Демек, құрылыс компаниялары да салынған пәтерді қалай сатамын деп бас қатырмайтын, себебі тұрақты сұраныс болды.

Бірақ, қалталылар ақшаның есебін біледі. Сондықтан базалық ставка жоғарылаған кезде баспанаға инвестицияламайды. Құрылыс компаниялары енді пәтер сатудың басқа амалдарын іздейді.

Инвесторлар кетіп барады, ипотека барлығына бірдей қолжетімсіз жағдайда құрылыс компаниялары өздерінің таза пайдасын азайтып, бағасын түсіруге мәжбүр болады.

Сайып келгенде, Ұлттық банктің жоғары базалық ставкасы нарықтағы сұранысты «суытып», бағалардың өсу қарқынын әлдеқайда тежейді.

Осы жазбаға нарық шолушысы Бауыржан Мұқанов та пікір білдірген екен. Ол жазады:

«Иә, бәрінің айтатыны — кредитті арзандат. Базалық мөлшерлеме түскенде (кредит) арзандағанымен, тауар қымбаттайды. Айналып келгенде сол шығын — қымбат кредитке арзан тауар алу мен арзан кредитке қымбат тауар алу…»

@qarzhylyq_sauat

2025 жылы «7-20-25» бағдарламасына өзгеріс енгізіледі

1 қаңтардан бастап жаңа талаптар күшіне енейін деп отыр. Енді басты талаптың бірі – кейінгі 18 айда қарыз алушы мен жұбайының меншігінде үй болмауы керек.

Бұдан бөлек, мерзімді әскери қызметтегі әскери қызметшілер ипотека төлемдерін қызмет етіп жатқан кезінде және одан кейін тағы 60 күнге дейін кейінге шегере алады.

Бұл нормалар баспанаға мұқтаж азаматтарды мейілінше көбірек қамту үшін енгізіліп отыр. Сондай-ақ, заңнамадағы өзгерістер де ескерілді, деп хабарлайды Ұлттық банк.

Бірақ, кредит шартында өзгеріс жоқ.

2025 жылы да бағдарлама бюджеті 100 млрд теңге болады.

А, иә, «7-20-25» бағдарламасы 2029 жылға дейін жұмыс істейді.

@qarzhylyq_sauat

«...Көп студент стипендиясын басқара алмай жүр. 18-ге толғасын ойланбай кредит алады. Сосын оны қайтарам деп жұмыс іздеп кетеді. Оқуын да қарқ қылмай, шығып кетіп жатқандар бар...»

Бұл – Астана қаласындағы ЖОО оқытушысының маған телефонмен айтып бірген әңгімесі. Студентпен тікелей жұмыс істейтін адамнан өтірік әңгіме шықпайды. Расында да қоғамда болып жатқан жағдай бұл.

Телефон соққан адам Қазақ агротехникалық зерттеу университетінің оқытушысы екен. Телеграм-каналымды оқып тұратынын айтып, студенттерге қаржылық сауат тақырыбында дәріс өткізіп кетуге ұсыныс білдірді.

– Студенттің стипендияны бар керегіне жеткізе алмайтыны рас қой, енді – деп жалғады әңгімесін. – Бірақ, кредитке неге үйірсіңдер деп сұраймын ғой арасында. Сонда бір жігіттің айтқаны бар: «Ағай, қалай кредит алмайсың, қызбен жүргің келеді, оған 15 мыңның дұрыс гүлін алуың керек, қыдыртасың, бірге тамақтанасың, қасында жақсы киім киіп жүргің келеді. Осының бәрі ақша ғой. Кредитті 50 мың теңгеден бастап алдым. Кейін солай үсті-үстіне алып, қарызым 300 мыңға қалай шыққанын өзім де білмей қалдым». Көрдіңіз ғой, мұндай жастар көп, телеграмда жақсы дүниелер жазасыз ғой, жастармен кездесіп, кеңес беріп кеткеніңіз дұрыс еді – деп бір кесті.

Мұндай диалогтан кейін ұсыныстан бас тартуға қалай дәтің барады?!

«Созаемщик» тартқан студентке стипендиясы да табыс көзі ретінде қаралатын программалар бар екенін білесіздер ме?» деген сұрағыма жалпылай «иә» деп жауап қатқанымен, жастар жағы нақты қандай программа екенін дөп басып айта алмады.

Бұл нені білдіреді? Ізденбеген, үйге ақша жинау туралы ойланбаған деген сөз. Ол олқылықтың да орнын толтырдық. Қандай бағдарламаларға арқа сүйей алатындарын айтып бердік. Ол туралы осында да жазғанбыз — https://t.me/qarzhylyq_sauat/712.

Оқу орындарының қаржылық сауат мәселесіне көңіл бөле бастағаны шынымен де қуантады. Цифрлық гигиенаны қатты талап ететін бүгінгідей заманда сауатың жетпей жатса – қиын.

Презентация жасап алып барғанмын. Сонда:

БЕС НӘРСЕДЕН ҚАШЫҚ БОЛ:

❌ импульсивті саудадан

❌ қарыз тәуелділігінен (кредит/рассрочка)

❌ құмар ойындардан (казино/ставка/лохотрон)

❌ қаржы пирамидаларынан

❌ дроппер болудан

БЕС НӘРСЕГЕ АСЫҚ БОЛ:

✅ табысың мен шығыныңды қағазға түсіруге

✅ ақшалай қор жинап үйренуге

✅ айналаңа табысты адамды жинауға

✅ қаржылай біліміңді көтеруге/оқуға

✅ қайырымдылық жасауға

- дедік. Әр пунктке жеке тоқталдық. Айттық. Түсіндірдік. Кейін видеоға іліккен кадрларға қарап отырсақ, дәптерге түртіп алып жатқан жастар да бар екен. Көз қуанды. Бұл өзім үшін кезекті жақсы тәжірибе болды.

Бұған дейін Ақмола облысына қарайтын екі мектепте болғаным бар. Оқу орындары осы ізденістерін тоқтатпаса, біздің қоғам әлі-ақ қаржылай сауатты болады. Үмітсіз – шайтан ғана.

@qarzhylyq_sauat

«Банк жүйесінде «сбой» болады, «наличка» шығарып алыңдар» деген сарындағы жазбаны көбіңіз әлеуметтік желіден оқыған боларсыз.

Осы жайында мессенджерлерде аудио-хабарлама тарап кеткен. Онда белгісіз дауыс иесі былай баяндайды:

«Бізде банктер жағында мынадай өзгерістер болып жатыр. 11 ноябрьден бастап Қазақстанның бүкіл банкі «жаңа версияға» көшеді. ISO деген программаға. Сол кезде ақша жіберу операциялары жүрмей қалуы мүмкін. 1-2 күн сбой болады. База жұмыс істемеуі мүмкін. Сондықтан, қолдан келгенше картада ақша қалдырмай, наличка шығарып алған дұрыс...»

Ұлттық банк осы жағдайға қатысты өз позициясын білдіріп жатыр. Ресми мәліметке сүйенсек, бұл ақпарат шындыққа жанаспайды.

Ұлттық банк қазір екінші деңгейлі банктермен бірге Қазақстанның төлем жүйелеріне ISO 20022 халықаралық стандартын енгізіп жатқаны рас. Бірақ, жаңа стандартқа көшу процесі жеке тұлғалардың төлем жасауына еш кедергі келтірмейді.

«Бұл стандартты қолдану банктерде клиентке қаржы қызметін көрсету тәртібін өзгертпейді. Ол жұмыстардың карточкалармен жасалатын төлемдерге еш қатысы жоқ. Осылайша, халықтың төлем карталары, QR-кодтар, мобильді аударымдар, банкоматтардан қолма-қол ақша алу, ұялы байланыс төлемдері және басқа да төлемдер өзгеріссіз қалады» деп жазылған ресми хабарламада.

t.me/qarzhylyq_sauat

Неге Еуропаның егде жастағы қариялары бізге бай көрінеді?

Әрине, өзімізді батыспен салыстыра алмаймыз. Тұрмыс деңгейінен бұрын менталитетіміз бар. Біздегі ақсақалдар мен ақ жаулықты әжелердің өмір сүру салты қалай, британдық «бабушкалар» мен аталардың болмысы қандай? Айырмашылық – жер мен көктей.

Сөйтсек, мәселе зейнетақыда екен. Өзін тәуелсіз қаржы кеңесшісі деп таныстыратын Аман Алимбаевтың авторлық каналына көз салып тұратыным бар.

Бүгінгі жазбасында ол Еуропада балқып-шалқып өмір сүретін зейнеткерлердің зейнетақысы туралы баяндайды. Жаһандаған заманда келешекте қайда барып өмір сүретінімізді кім білсін, батыстың да жүйесін біле жүрейік деген ой ғой. Автор қызықты 3 деректі алға тартады. Соны өз каналымда тәпсірлеп берейін деп шештім.

1. Бай «пенсионерлер» туралы миф. Жалпы, қай елде болмасын, мемлекеттік зейнетақының жоғары болуы өте сирек жағдай. Бұл құбылыс Еуропаға да тән деп сендіреді автор. Мысалы, зейнетақысы жоғары саналатын Данияда оның мөлшері орташа жалақының 100%-ын емес, тек 78%-ын құрайды екен. Германияда мемлекеттік зейнетақы орташа жалақының 58%-ын, Швейцарияда 45%-ын құрайды.

Білген адамға бұлар – ең дамыған елдердің бірі! Сонда еуропалық бай «пенсионерлер» туралы миф қайдан шыққан? «Сеніңіз, бұл ешқандай да миф емес!» дейді сарапшы. Себебі:

Еуропада азаматтың мемлекеттік зейнетақысы жалпы зейнетақының үштен бір бөлігін ғана құрауы керек. Еуропаның зейнетақы жүйесі осылай жұмыс істейді. Яғни, онда азаматтардың зейнетақысы 3 бөліктен құралады:

📌 Мемлекеттік зейнетақыдан
📌 Корпоративтік зейнетақыдан
📌 Инвестициялық зейнетақыдан

2. Мемлекеттік зейнетақымен «күн көрмейді». Бір қызығы, еуропалықтардың өзі зейнетақы жүйесі туралы өте жақсы біледі дейді. Сол үшін де олар мемлекеттік зейнетақыға телміріп отырмайды екен. Яғни, жастайынан өздеріне қосымша зейнетақы жинайды (түрлі инвестициялық құралдар арқылы).

Қазір шет елде көп қыдырамыз ғой, сіз де көріп жүрсіз, батыс елдерінің жұртында әдемі қарттық бар – мейрамхана мен круиз толы қария. Солай ғой? «Ол адамдар, біз ойлағандай, өмірін мемлекеттік зейнетақымен өткізіп жатқан жоқ» деп сендіреді қаржы кеңесшісі.

3. 50 жасыңда да зейнетке шығасың. Еуропада азамат зейнет жасқа жеткенше оның мемлекеттік зейнетақысынан ақша алынбайды. Жүйе солай құрылған.

Есесіне, ол жақта зейнеткерлік жас үнемі өсіп отырады. Бүгінгі зейнеткерлер 60-67 жаста демалысқа шығады. Ал, қазір жас, 35-40 жас аралығындағы азаматтар мемлекеттік зейнетақы алу құқығына ие болу үшін 70 жасқа дейін жұмыс істеуге міндетті болады.

Өмірдің зейнетін, яғни қарттық демалысты ерте бастағысы келетіндер зейнетақы капиталын инвестиция арқылы жинауы керек. Мысалы, сіздің жеке инвестицияңызда бағалы қағаздар бар делік. «Егер капиталыңыз жетіп тұрса, онда 50 жаста да зейнетке шыға аласыз» деп ойын түйіндейді сарапшы.

💬 Қазақстанның да өзіндік зейнетақы жүйесі бар. Оны реттейтін мемлекеттік ұйым – «БЖЗҚ» АҚ (бұдан әрі – Қор). Оның зейнетақы активтерін Ұлттық банк басқарады. Яғни, қазақстандықтардың да зейнетақысына инвестициялық табыс есептеледі.

«Келешек зейнетақымызды бүгіннен жоспарлау керек» деген принципті ұстанатын Қор зейнетақысы жүріп тұрған әр азаматтың қалауына өз қаражатының 50%-ын жеке инвест-компаниялардың басқаруына ұсына алатын мүмкіндікті беріп қойғанына да біршама уақыт өтті. Ол жайында бұған дейін де жаздық. Қатарға жаңа қосылып жатқан оқырманға үлкен ілтипатпен қалдыра кетейін:

Зейнетке шыққан соң қанша зейнетақы алғың келеді? – https://t.me/qarzhylyq_sauat/715

Зейнетақы жарнасы уақытылы түспесе, еңбек өтіліңіз есептелмейді – https://t.me/qarzhylyq_sauat/717

ЕАЭО елдерінен зейнетақымызды қалай ала аламыз? – https://t.me/qarzhylyq_sauat/728

@qarzhylyq_sauat

Түнгі әуежай. Такси 8 минуттан соң келді. Жүргізуші 30 жастағы жігіт. Пысық келіншегі, төрт баласы және аздап кредиті бар екен.

- Кредитті не үшін алдың?
- Әке-шешеме “пенсия-той” + екі балама сүндет той жасағанмын.
- Той өз шығынын ақтамады ма?
- Ақтаған сияқты.
- Онда кредит неге жабылмады?
- Жұмсап қойдық қой (түскен ақшаны).
- Келін екеуің жұмыс істейді екенсіңдер. Табыстарың аз ба, несиеге жүгінетіндей не болды?
- Мен автопаркте моторшымын, жалақым - 450 мың теңге. Әйелім 500 мыңдай табады. Қолым бос кезде өстіп таксилетемін. Мысалы (бүгін сенбі), түстен бері 25 мың теңге таптым.
- Айына миллион теңгедей табады екенсің ғой. Жарайсың. Үйің бар ма?
- Жалдап тұрамыз, жеті жыл болды.
- Пәтер алуға ақша жинап жатқан шығарсыңдар?
- Жоқ. Ішеміз, жейміз, қыдырамыз, сосын той-пойға кетіп қалады көбінесе.
- Бұл дұрыс емес, бауырым. Табыс табуын табады екенсің, бірақ өйтіп шашып-төге бермеңдер. Ертең өзің ауырып қалсаң, айтқан жерден аулақ, бірдеңе болып қалсаң, әлгі төрт балаң мен келіншегің далада қалады ғой, үйсіз-күйсіз…
- Сол жағын ойламаппын…
- Пәтерге ақша жина. Қыдырысты азайт. Балаларыңды жақсы мектепте оқытуға тырыс, жақсы үйірмелерге бер (мысалы, математикаға). Ең бастысы, маңдай теріңмен тапқан-таянғаныңды ысырап қылмай отбасыңның игілігі мен балаларыңның біліміне жұмса.

Таксиші жігіт ойланып қалды. Біраз уақыт үнсіз отырды. Мен де ойланғансыдым.

Көліктен түсіп жатқанымда “сіздің айтқаныңыз дұрыс екен аға” дегендей болды. Еее… (дедім ішімнен)
Түнгі такси. Алматы.

(с) Серік Абас-шах

#ОйСалар

@qarzhylyq_sauat