Камал Мәмбетов
Имтихан
Повесть
- Демек Шортанбайда анлличан тили жақсы оқытылар екен-дә.
- Онысын билмеймен-дә. Усы бизиң тилимизди оқытатуғын баллар дым майдалаўма деймен. Болмаса туўайын деп турған бир сыйыр жетелетип жибердим. Алмапты заңғардың баласы.
- Әне, сизиң қәтелигиңиз. Баҳаны сыйырға сатып алғаннан кейин ол балада қандай билим болады. Дүньяда көп нәрсени сатып алыў мүмкин. Бирақ билимди сатып алыў қыйын. Себеби билим ушын баланың өзинде бир нәрсе болыўы керек. Зорлап оқытқан менен ҳеш нәрсе шықпайды. Соның ушын да ҳүкимет конкурс ашып қойыпты. Талабан болса өз мийнети менен кирсин. Бизде оқытатуғын сабағын билмейтуғын муғаллим, дәрини айырып билмейтуғын врач, машинаның деталын билмейтуғын инженерлер де ушырайды. Бәри де усындайлардың салдарынан келип шыққан. Бизиң мақсетимиз соларды жоқ қылыў.
- Ол айтқаның дурыс ғой, шырағым, - деди ғарры ырасынан келип. Бизиң аўылдан да сегиз шопанның баласы оқып атыр екен. Мектепте беске оқыйтуғын еди деп айтып отыр, Қәдирбергенжан.
Өзи әўелден жүйрик болмаса қыйыны усында. Болар ис болды. Енди сеннен жасыратуғын ҳеш бир гәпим жоқ. Бизиң Қәдирбергенжанды ректорға айта көрме, балам.
- Не деп айтаман, - дедим мен мәселеге түсинбей.
- Ўәй, буның тарийхы узақ, сен жас едиң-аў. Билмейтуғын шығарсаң, сирә. Әкеңниң қолынан көп дуз иштик. Есберген шығанаққа көшип кеткен Жумамурат суўмурын деген бир шабандоз бар еди. Соның генже қызы Жумабийке ертеректе усы Нөкиске инглис тилин оқытатуғын бир балаға түсти. Муғаллимлер араласса "ебиндей оқыған балалар да оқыўға кире алады" деген менен Жумамурат суўмурын екеўимиз сол баланың үйинде жатып, инглис тилинен еплеп төртке тапсырттық. Инглис тилинен тилинен тапсыртқан балаға қарақалпақ тилинен имтихан тапсырыў жыр ма деп жата берген екенбиз. Бул маңлайы қара, мынаяғына дым баспай қалса болар ма? Үш саат даўамында отырып, ҳеш нәрсе жазбастан қағазын қайтып берипти. "Бердақ есиме түспей қалды" - дейди. Ҳәй, балалар да жандырады-аў. Бердақты ҳәтте мен жазып берермен. Соңынан күйеў балаң бийшара қатты қыйланып қалды. Анда шапты, мында шапты. Ақырында "ответ секретарь" дейме-аў, биреўин таўып, жақсы бир баланың жумысын көширип, "үҳ" деп келди-аў, әйтеўир. Ертеңине әнедей "төрт" алып келди. Көкнарды қайтадан езип ишип, бир майдан мәлҳәм болған едик. Бүгин бул соры қайнаған: "Муғаллимниң ең үлкенине тап болдым. Жақсы жуўап бере алмадым. Ол мениң шығарманы жаза алмай кеткенимди сезген екен. Қалайынша төрт алып жүрсең, тийисли жериңе билдиремен, деп айтты" деп еки бармағын мурнына суғып келип отыр. Бул хабарды "ответ секретарь"да еситип ҳаўлығып қалыпты.
"Ол үлкен муғаллимниң биреўи. Оннан қала берсе дурысынан келе беретуғын адам. Енди ректорға айтады. Алдын алмасаңыз аўҳалым шатақ" деп зинҳарлап тапсырыпты.
Ойланып қарасақ усы үлкен муғаллим дегени сен болып шықтың. Әкең тири ўақтында бизлер жора едик. Сөзимди қақпалай қояр ма деп, түстен кейинги көкнарды ишпей, қойды жетекке алып киятырғаным, шырағым.
Маған енди барлық мәселе аян болып қалды. Шамасы маңлайында қалы бар абитуриент усы кисиниң баласы. Англичан тили муғаллими жуўаплы секретарь менен келисе отырып, балаға жумысты түнде көширткен болыўы итимал. Солайынша жумысларға қосылып кеткен-дә. Ертеңине мен билмей тексерип жибергенмен. Бул жерде тек жуўаплы секретарь ғана айыплы еди. Узақ ўақыт ойланып отырдым да:
- Яқшы, - дедим ғаррыға көз астымнан қарап. - Жақсысы ректоратқа айтпайман. Себеби үш алғаннан кейин-ақ бала конкурстан өте алмайды. Ол ҳаққында ректоратқа барыўдың ҳешқандай қәжети жоқ.
- Рахмет, балам, онда кетемен.
- Яқшы. Бирақ мына қойыңызды алып кетиң.
- Неге? Бул балларға базарлық.
- Баллардың қой базарлық жеўине еле ерте.
- Сонда да балам...
- Жоқ... жоқ... Егер алып кетпесеңиз мен тийисли орынларға билдиремен.
Ғаррының енди басқа илажы қалмаған еди. Ол мени жеңе алмаслығын билди де, қойды жетеклеп алып кетти.
Мен бул мәселе ҳаққында ректоратқа бармадым. Бирақ та жуўаплы секретарьдың айыбын бетине басыўдан тартынғаным жоқ. Рети келген жерде бетине айттым да, тек соның менен ғана шеклендим.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
12. 09
Имтихан
Повесть
- Демек Шортанбайда анлличан тили жақсы оқытылар екен-дә.
- Онысын билмеймен-дә. Усы бизиң тилимизди оқытатуғын баллар дым майдалаўма деймен. Болмаса туўайын деп турған бир сыйыр жетелетип жибердим. Алмапты заңғардың баласы.
- Әне, сизиң қәтелигиңиз. Баҳаны сыйырға сатып алғаннан кейин ол балада қандай билим болады. Дүньяда көп нәрсени сатып алыў мүмкин. Бирақ билимди сатып алыў қыйын. Себеби билим ушын баланың өзинде бир нәрсе болыўы керек. Зорлап оқытқан менен ҳеш нәрсе шықпайды. Соның ушын да ҳүкимет конкурс ашып қойыпты. Талабан болса өз мийнети менен кирсин. Бизде оқытатуғын сабағын билмейтуғын муғаллим, дәрини айырып билмейтуғын врач, машинаның деталын билмейтуғын инженерлер де ушырайды. Бәри де усындайлардың салдарынан келип шыққан. Бизиң мақсетимиз соларды жоқ қылыў.
- Ол айтқаның дурыс ғой, шырағым, - деди ғарры ырасынан келип. Бизиң аўылдан да сегиз шопанның баласы оқып атыр екен. Мектепте беске оқыйтуғын еди деп айтып отыр, Қәдирбергенжан.
Өзи әўелден жүйрик болмаса қыйыны усында. Болар ис болды. Енди сеннен жасыратуғын ҳеш бир гәпим жоқ. Бизиң Қәдирбергенжанды ректорға айта көрме, балам.
- Не деп айтаман, - дедим мен мәселеге түсинбей.
- Ўәй, буның тарийхы узақ, сен жас едиң-аў. Билмейтуғын шығарсаң, сирә. Әкеңниң қолынан көп дуз иштик. Есберген шығанаққа көшип кеткен Жумамурат суўмурын деген бир шабандоз бар еди. Соның генже қызы Жумабийке ертеректе усы Нөкиске инглис тилин оқытатуғын бир балаға түсти. Муғаллимлер араласса "ебиндей оқыған балалар да оқыўға кире алады" деген менен Жумамурат суўмурын екеўимиз сол баланың үйинде жатып, инглис тилинен еплеп төртке тапсырттық. Инглис тилинен тилинен тапсыртқан балаға қарақалпақ тилинен имтихан тапсырыў жыр ма деп жата берген екенбиз. Бул маңлайы қара, мынаяғына дым баспай қалса болар ма? Үш саат даўамында отырып, ҳеш нәрсе жазбастан қағазын қайтып берипти. "Бердақ есиме түспей қалды" - дейди. Ҳәй, балалар да жандырады-аў. Бердақты ҳәтте мен жазып берермен. Соңынан күйеў балаң бийшара қатты қыйланып қалды. Анда шапты, мында шапты. Ақырында "ответ секретарь" дейме-аў, биреўин таўып, жақсы бир баланың жумысын көширип, "үҳ" деп келди-аў, әйтеўир. Ертеңине әнедей "төрт" алып келди. Көкнарды қайтадан езип ишип, бир майдан мәлҳәм болған едик. Бүгин бул соры қайнаған: "Муғаллимниң ең үлкенине тап болдым. Жақсы жуўап бере алмадым. Ол мениң шығарманы жаза алмай кеткенимди сезген екен. Қалайынша төрт алып жүрсең, тийисли жериңе билдиремен, деп айтты" деп еки бармағын мурнына суғып келип отыр. Бул хабарды "ответ секретарь"да еситип ҳаўлығып қалыпты.
"Ол үлкен муғаллимниң биреўи. Оннан қала берсе дурысынан келе беретуғын адам. Енди ректорға айтады. Алдын алмасаңыз аўҳалым шатақ" деп зинҳарлап тапсырыпты.
Ойланып қарасақ усы үлкен муғаллим дегени сен болып шықтың. Әкең тири ўақтында бизлер жора едик. Сөзимди қақпалай қояр ма деп, түстен кейинги көкнарды ишпей, қойды жетекке алып киятырғаным, шырағым.
Маған енди барлық мәселе аян болып қалды. Шамасы маңлайында қалы бар абитуриент усы кисиниң баласы. Англичан тили муғаллими жуўаплы секретарь менен келисе отырып, балаға жумысты түнде көширткен болыўы итимал. Солайынша жумысларға қосылып кеткен-дә. Ертеңине мен билмей тексерип жибергенмен. Бул жерде тек жуўаплы секретарь ғана айыплы еди. Узақ ўақыт ойланып отырдым да:
- Яқшы, - дедим ғаррыға көз астымнан қарап. - Жақсысы ректоратқа айтпайман. Себеби үш алғаннан кейин-ақ бала конкурстан өте алмайды. Ол ҳаққында ректоратқа барыўдың ҳешқандай қәжети жоқ.
- Рахмет, балам, онда кетемен.
- Яқшы. Бирақ мына қойыңызды алып кетиң.
- Неге? Бул балларға базарлық.
- Баллардың қой базарлық жеўине еле ерте.
- Сонда да балам...
- Жоқ... жоқ... Егер алып кетпесеңиз мен тийисли орынларға билдиремен.
Ғаррының енди басқа илажы қалмаған еди. Ол мени жеңе алмаслығын билди де, қойды жетеклеп алып кетти.
Мен бул мәселе ҳаққында ректоратқа бармадым. Бирақ та жуўаплы секретарьдың айыбын бетине басыўдан тартынғаным жоқ. Рети келген жерде бетине айттым да, тек соның менен ғана шеклендим.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
12. 09