Baxıtlı SARÍBAEV

Камал Мәмбетов
Ҳүждан
Роман
- Шофёр деген айдың аяғында айлық алып турыўы керек, иним, - деди ол.
Шынында да, мен мен көп пулға дуўшакер болғаным ушын албырап, айлық алыўды да умытып кеткен екенмен. Ведомостқа қарасам үш жерде мениң фамилиям бар. Бириншиси - айлық, екиншиси - командировка, үшиншиси - сыйлық екен. Жәми жыйналғанда бес жүз жигирма сом. Бул ақшаның өзи де маған бийкарға берилип атырғандай қалтырап турып, зордан қол қойып, қалтама салдым.
Үйге келгеннен кейин де дым уйқым келмеди. Соңынан билдим, пулы көп адам ҳеш уйықлай алмайды екен.
Солайынша жумысым әбден жүрисип кетти. Шымкентке қатнағанның өзинен он мыңдай пайда көрдим. Ол жердиң суўынан пайда түспеди ме, бир күнлери адамлар Мың булаққа барғанды тоқтатты. Енди маршрутым пүткиллей өзгерип Қараўымбеттиң дузына қатнай басладым. Оның да пайдасы өз алдына екен. Соның арасында мийзан түсип, суў суўып қалды да бул маршрутымыз да тоқтап қалды.
- Енди автобустың саған кереги жоқ, - деди бир күни директор. - Аўыр жүк тасыйтуғын алты тонналық таза машина келди. Соны қабыл ет.
Маған салса автобусымнан сирә айырылғым келмес еди. Ярым жылдың ишинде Қарун байға айландырған берекетли машинадан қалай қол үзиўим мүмкин.
- Берекетли автобусымыз турғанда жүк машинасын не қыламыз? - деп көзим жәўтеңлеп директорға қарадым.
- Соңынан билесең...
Соңынан билгеним сол, бес тонналық машинаға қаўын тийеп, Шевченко қаласына апарып сатады екенбиз. Барыў ҳәм келиўим ушын еки мыңнан артық пул төлейди. Буны директор менен бөлистик. Бирақ нәтийжеси шеп болмады.
Ақыры, арадан еки жыл өтпей атырып-ақ Нөкистен сегиз бөлмели жай салып, аўылдан анам менен қарындасымды көширип алып келдим. Минезим де бирден өзгерип кетти. Директорымыз бенен бухгалтеримизден басқа адамды менсинбейтуғын бәлеге ушырадым. Меншигиме "Волга" машинасын сатып алдым. Үйлендим. Қәдирдан болып қалған директорымызды мурындық ата етип сайладым.
- Сен мениң ҳақыйқый "баламсаң" деди ол.
- Сиз мениң әжайып "атамсыз" дедим мен.
Дәслеп баслық меннен пайдаланған болса, соңынан мен оннан да көбирек пайдаландым. Бара-бара жаңадан келген машиналарды да өзим бөлистире басладым. Дүнья деген тап бәҳәрги тасқын суў сыяқлы есигиме жапырылып кире баслады. Үйимниң алдындағы тротуарға шекем гилем төседим.
Бул жағдайды көрген адамлар бирден ҳайран бола баслады. Өзи болса бир әпиўайы шофёр. Соншама дүньяны қаяқтан алады екен? Қулласы, ҳәммесине айтатуғыным тек бир аўыз ғана сөз:
- Мийўесин жең де, бағын сорамаң. Қулласы, қайда жүрсем де жас үлкенимниң қасынан қалмадым. Курортқа барса да, командировкаға барса да, қапталында чемодан көтерип жүретуғын мен едим. Пулдың күши өз атасын танытты. ЗИЛ лер заводтан шығыўы менен-ақ бизлерге зытқып, МАЗ лар бирден мол-молақай болып кетти де, ПАЗ лерди өз пайдамызға жумсадық. Планлар еки жүз процент орынланып, костюмымыздың жағасы орден, медальға толып кетти.
Усылайынша арадан он бес жылдай ўақыт өтти. Бизиң мол-молақай дүнья табыўымыздың төркини де журтқа мәлим болып, елимиз бойлап қайта қурыў самаллары есе баслады. Жас үлкеним қатты албырап қалды. Бурынғыдай белшеринен батырып мийман күтиў жоқ. Жоқарыдан адам келсе еплеп "Нөкис" мийманханасына жайғастырып, тийип-қашып ресторанда аўқатландырып қайтарып жүрдик. Өз мийманханамыз болса бала бақша болып кетти. Жас үлкенниң жәрдемшиси деген әмел бирден жоқ етилди де автобазаға келген таза машиналардың биреўин минип, рейске шығып кеттим. Бир күни жас үлкеним мени үйине шақырды. Бир қозының гөшин емин-еркин жеп отырып, екеўмиз өзи қайттыға арақ иштик.
- Аўҳалым жүдә жақсы емес, - деди ол өзинен өзи ыңыранып. - Тигистиң алды бети сөтилсе, кейни қай жаққа барар еди. Таянғандай тирегим де қалмады.
- Тирек қалмағанда не? Аяқ-қол саў. Ҳәзирги тоқшылық заманда аштан өлип атырған адам бар ма?
- Сен мәселениң басқа жағын айтып кеттиң. Мен енди қайтадан туўылғанымда жүдә басқаша адам болар едим, деген екен биреў. Бизлерде тубалаў дәўиринен жүдә жаман дақ қалған.
- Ол қандай дақ?
- Билип турып билмегенге салма, - деди ол. - Мениң сеннен артық достым да, перзентим де жоқ.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
09. 11

Камал Мәмбетов
Ҳүждан
Роман
Шымкенттен сондай бир суў табылыпты. Тап баўыр менен бөтекеңди бинайыдай етип жиберетуғын усайды. Соған барыўға тилек билдирип, қаланың көп адамы жыйналады екен. Бирақ машина таба алмай атырған көринеди. Саған бекитилген машинаны тек соның ушын ғана ажыратып отырман. Айына төрт рейс ғана қатнасаң болды.
- Адамларға билет беремиз бе?
- Оның атын айта көрме. Сен не, билет кесип, автобус паркинде ислеп атырсаң ба? Бул жүк машиналарының автобазы ғой. Соның ушын да сен автобаза хызметкерлериниң бала-шағаларын Мыңбулаққа апарып қайтып жүрген шофёр боласаң. Үлкен автобаза болғаннан кейин шофёрлардың семьяларына да хызмет көрсетиўимиз керек. Соның ушын да сен усы жумысқа бекитилген боласаң. Себеби сениң айдайтуғын машинаң шофёрларды түнде үйине апарып таслайтуғын нәўбетши автобус. Ҳәзир түнде үйине қайта алмай жүрген шофёр бар ма? Бәри машинасын жайының қапталына қойып, гаражға азанда келеди. Ал, сен болсаң астыңдағы машинаны өз мүлким деп есаплай бер. Пайдасын бирге бөлисемиз. Шымкентке барып қайтатуғын ҳәр бир адам елиў сомнан төлейди екен. Ол жерде тек бир сутка ғана боласаң.
Ал, мен болсам бул сөзлерди еситип, қалтасында бир тийини жоқ адамның қағаз шығар деп, қабат-қабат пулға соқлығысып қалғанындай бирден ҳаўлығып қалдым.
- Оннан кейин, - деди директор және сөзин созып. - Жолда талонға бензин бермейтуғын таўназарларда табылады. Пискен асқа жаў көп дегендей, бул күнлери автоинспекторлар да өз исине писик болып кеткен. Ондай жерде жалынып-жалбарынғаның менен пайда жоқ. Тек қолына шаппаттай ғана қызыл қағаз услатып ҳақынан шығасаң. Соның ушын да бундай жумысларға тек еки жүз елли манат ғана сарплаўға руқсат етемен. Қалғанының ҳәммесин мениң алақаныма әкелип саласаң.
- Яқшы, - дедим мен.
Директор мениң жумысларыма таўдай табыслар тиледи де сол жерде хошласты.
Буннан кейинги жумыстың бәрин де сол бас бухалтеримиз Бухарбай аға өз қолына алды. Бир майданның өзинде-ақ қолыма командировка, жол қағазы, жанар май талоны - бәри берилди.
Соңынан таза автобустың рулине отырдым да, Бухарбай ағаны жаныма алып, қапталы бийик дийўаллар менен қоршалған зәўлим бир ақ жайға машинамды ыңырандырып айдап жетип келдим. Берги жағында үш қабатлы бөлек бир жай бар екен.
Көримсиз ғана кишкене бир бөлмениң өзи ғалы-гилемлерге толып кетипти. Аяқ астындағы қырғаўылдың пәриндей қызғыш дөнип турған гилемди басыўға ийбениңкиреп, ишки бөлмеге көзимниң бир қыйығын салып едим, алжасып жүрип, бир сарайға кирип қалғандай дизелерим қалтырап кетти.
- Бухарбай аға, бул қараўылдың бөлмеси емес, бизлер алжасып басқа жаққа кирип кеткен болсақ керек.
- Бул қараўылдың бөлмеси, - деди Бухарбай аға. - Егер ана жайға бир кирип көрсең бөтекең жарылады. Бул негизинен қараўылдың жайы деп аталса да, баслығымыз бәрҳама тап усы жайда ўақты хошлық етеди.
Сениң таза қонысқа көшип келгениң ушын азғантай ишейик, иним, - деди Бухарбай аға.
Коньяк бойыма сиңип, түни менен тастай қатып уйықлап қалыппан. Таң атып кеткенлигин сезип, бирден ояндым.
- Я ҳәзирети Мыңбулақ! Өзиң яр болғайсаң, - деп жолға шықтым.
Қалтамда пулым көп, кеўлим тоқ еди. Ақыры, командировканың мүддети питти де автобусымды дәрўазаның ишиндеги шертекке қамап, жолдан баўы үзилип, баспақханаға тасланған бир оқыўшы баланың папкасын таўып алдым да, ишин ақшаға толтырып, аяғымды аннан-саннан басып автобазаға бардым. Директор өзинде екен.
- Мине, сегиз мың сом пул, - деп алдына жаман папканы атып урдым.
- Маған қатты унап киятырсаң, бала, - деп қарнын селкилдетип бир күлди директор.
Сол ўақыт папкадағы ақшаны тең бөлди де жартысын сейфке сүңгитип жиберди. Ендиги қалған пулды еки мыңнан екиге бөлди де Бухарбай ағаны шақырды.
- Мийнетлериңиз бар еди, - деп бир бөлегин маған ҳәм бир бөлегин оған усынды.
Бир айдың өзинде үш ярым мың сомға ийе болып қалғаныма исенбестен, аяғым қалтырап мен турыппан.
- Бул қамыр ушынан пәтир, - деди директор. - Еле сизлер меннен де байып кетесиз.
Және маған сол жерде бир айға командировка жазылып, жол қағазы берилди. Сыртқа шығып баратырғанымда Бухарбай аға мени шақырды.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
08. 11

Каналымызда Төлепберген Қайыпбергеновтың "Түсиниксизлер" романын бериўди нийетлегенбиз:

Әлленемирде "жетим қыз" намасына шыңқобыз шертти. Және бир гезде ыңылдап қосық айтты.
Шарқ ийирип шалалмадым, жеңгежан,
Оң ийнимди алалмадым, жеңгежан.
Анаў сүйген палўанымның отаўы,
Жүрексинип бара алмадым, жеңгежан!...
Даўыс оғада нәзик, жағымлы. Ерназарға қосылып пүткил әлем таңланғандай, айнала жым-жырт, шарқылдасқан тоғай шымшықларының үни өшти, жағаға шырпылдасып урып турған дәрья толқыны бирден семди. Бир жерде тоқтаса жер тепсинип, суўлығын ғашыр-ғашыр шайнайтуғын Ерназардың яўмытысы да қайшы қулағын тикирейтип, шекшийип қалды.
Қыздың:
- Хош, жалғыз ермегим, шыңқобызым, - дегени сол, суўға бир нәрсе шомп етти.
Ерназар "Бийшара қыз шыңқобызын неге таслап атыр екен?" деди де, әлле қандай түсиниксиз сырды сырттан бақлағысы келип, қамыс арасынан сығалады, бирақ ҳештеңе көрмеди.
Қыз және зарланды... Гәплерине қарағанда ол жетим, өзинен үлкен ҳәм атақлы жигитти сүйген, сүйген жигити оны түсинбейди, хабар алмайды. Соған аҳ шегип, бул дүньяға нашар қылып жаратқан қудайға налыс қылып жылады, ашықларға ҳүрмет жоқлығына, дүньяда бир-биреўге мүриўбет кемлигине, биреўди биреў түсинбейтуғынына күйинди. Және де даўысын күшейтиңкиреп биреўлерди мудамы жарлы, жетим, екиншилерди мудамы бай етип, биреўлерге күлки, екиншилерге көз жас берип қойған қудайды аямай ғарғады, өз сөзлеринен өзи қорққандай бирден дүнья менен хошласты:
- Хош, дүнья, хош, қуяш! Хош, гүзги жапырақлар, мен де сизлер усап солыйман! Хош, мениң шашларымды желпиген самал, хош, палўан!
Ол усыларды айтыўы мәттал, суў бирден шамбыр етти...
Ерназар ҳаўлыққанынан атын қамшылап жиберип шамбырлаған жерге келсе, бир қыз қоллары зорға көринип суўға шүмип баратыр. Ол ойланып турмай ат үстинен өзин суўға атты да, қызды тутып бир қолына көтериўи менен бир қыялап жүзип жағаға шығарды.
Суў әлле қашан суўыған еди, қыз жағада тислерин тислерине урып қалшылдап жатты.

Каналымызды бақлап барасыз деген үмиттемиз.
Бәршеңизге рахмет!

@BaxitliSaribaev

Камал Мәмбетов
Ҳүждан
Роман
- Аўа, екинши класс шоферман, аға.
- Онда үш күннен кейин кел. Ойланып көремиз.
Мен қатты қуўанып кеткен едим. Тап усы сааттың өзинде-ақ автобазаның шофёры сыпатында қабыл алынғандай жүрегим қарса айрылып, директорға көп рахметлерди жаўдырдым да кабинеттен шығып кеттим. Бул жаңалықты Жаңабай жорама жеткериў ушын дәрҳал үйине жуўырдым.
- Қымбат айтыпты, - деди ол.
- Қымбаты неси?
- Үш күннен кейин кел дегени, үш мың сом пул әкелесең дегени ғой. Ал, сенде ондай пул жоқ.
- Яғәй... олай емес шығар.
- Солай...
Мен бирден лотереясы машинп утып, қатты қуўанып, соңынан бир жеринен алжасық шығып, тәслим болған адамға усар едим.
Жаңабай маған тәселле бере баслады.
- Саған усаған шофёрларды олар көбирек излейди. Бирақ таныс болмағаныңнан кейин әлбетте қорқады. Соның ушын да еле де болса шертиңкиреп көрип атырғаны болса керек. Бирақ сен өзиңниң шынында да пулы жоқ адам екенлигиңди исендир. Қандай қыйын мәнзилге жумсасаң да бара алатуғыныңды айт. Жақсысы, сен түстен кейин автобазаға қайтып бар. "Ер мойнында қыл арқан ширимейди, аға, мен сизге үш күнлик емес, мың күнлик хызмет ислеймен" - деп жалын.
Мен түстен кейин және автобазаға қайтып бардым.
- Мен саған үш күннен кейин деп едим ғой, - деди ол.
- Үш күнге шекем шыдаўдың илажы болмады.
- Неге?
- Ўәй аға, мен бир жетим бала едим. Үш күнге шекем қатнатып не қыласыз. Мен сизге үш күн емес, мың күнлик хызмет ислеўге белимди байлап келип отырман. Ҳәзир жағдайым болмай турыпты. Соңынан тапқан-тупқанымның бәри де сизики болсын.
Директор күлди.
- Дәслепки адымың жаман емес... Бизиң автобазаның жумысы қыйын. Көбинше командировкада боласаң.
- Жүдә жақсы. Маған да кереги сол.
- Мейли, - деди директор. - Мен сени сынап көриў ушын жумысқа ўақытша қабыл етемен. Бирақ бизиң де саған қоятуғын шәртлеримиз бар. Мениң айтқан тапсырмаларымды өз ўақтында булжытпай орынлап турыўың керек. Есиңде болсын, тили қысқа адам ҳәмме ўақыт пал жейди. Ал, тили узын болса - таяқ. Демек, бизде ислемекши екенсең ҳәмме ўақыт аўзыңа беккем боласаң. Мениң айтқан сөзимди ҳәтте қатыныңа да айтпайсаң.
- Қатыным жоқ, - дедим мен.
- Қатыным жоқ... Қайсы көшеде турасаң?
- Үйим де жоқ. Аўылдан жақында келдим. Ағайинлеримниң үйинде ўақытша тураман.
- Онда нағыз биз излеп жүрген адамның өзи болдың ғой. Мен саған жай таўып беремен. Анаў жийделиктиң арғы жағында бизиң мәкемениң сатып алып қойған бир жайы бар. Оны бизлер "мийманхана" деп атап қойыппыз. Ташкенттен ҳәр кварталда бир қонақ келмесе, онша қонақ келип жарымайды.
- Мақул, - дедим мен.
- Оннан кейин бар ғой, - деди ол: - Мен саған өзимниң мөлдек автобусымды беремен.
Директордың бул сөзине оншама түсинбедим. "Мөлдек автобус" дегени неси? Бирақ бирден жайлы болып қалғанымды еситкенимде басым аспанға жетти.
Соның арасынша директор сырттан әллекимди шақырды.
- Танысып қойыңыз, бас бухгалтеримиз Бухарбай - деди директор. - Бунысыз бул мәкемеде бир төрели жумыс исленбейди.
Мен басымды сәл-пәл ийиңкиреп турып, оның менен сәлемлестим.
- Мынаў жигиттиң ҳүжжетлерин қабыл ал да, бүгиннен баслап бизде шофёр болып ислейтуғыны ҳаққында буйрық жаз. Анаў кишкене автобусты айдайды, - деди директор.
- Әжеп болады, - деп сыртқа шығып кетти. Мен де оның изинен шықпақшы едим.
- Сен усы жерде қал, - деди директор. - Соңынан барарсаң. Қулласы, ҳәзир маған саған усаған бир жигит керек болып турған еди. Мәмлекеттиң мүлки өз алдына. Өзиңди тойдырмай турып өзгени де тойдырыў қыйын. Директордың бир өзи пул таба алмайды, иним. Оның қасына да өзине тәбийий жанапайшылар керек.
Егер мениң айтқанымды қылсаң, ҳәр күни қазаныңда май қайнайды. Соның ушын да саған шылт жаңа машина берип атырман. Сени Шымкентке бир айлық командировкаға жиберемен. Бул жерде саған не бар. Ақаба суўлардың бәри қосылып, ашыған айрандай болып кеткен. Әмиўдәрьяның суўын ишип, бөтекеңди сызлатып жүресең бе? Мың дәртке даўа болатуғын Мың булақтың суўынан ишип қайт.
- Мен сонда Шымкентке не апарыўым керек? - дедим мен.
- Адам! - деди ол сөзин салмақлап. Шымкентке автобус толы адам алып барасаң.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
07. 11

Қазақ баўырыма

Муқағалий қосығын оқығанда сиз,
Мен айттым Ибрайымның жырларынан.
Ойласам сол мәўритлер екен теңсиз,
Қулақ салдық кеўилдиң сырларына.

Туўысқан ел қазақ ҳәм қарақалпақ,
Дослығы мың жыллыққа тақалады.
Арқада бой тиклеген еки дарақ,
Өнип-өсип жайылды шақалары.

Ҳақыйқат уқсаслығы тилимиздиң,
Тәғдирлеслик сыйланған жаратқаннан.
Сүйсинтер жақынлығы кеўлимиздиң,
Шынлықты сүйиўиңди унатқанман.

Халқым ядқа билгенлигин Абайды,
Аязий жақсылап тәрийиплеп өткен.
Ҳәр бир үйде қазақ жыры жаңлайды,
Қосықлар қаныма қарысып кеткен.

Еки елге теңдей әзиз Төлеген,
Танытты қазаққа Әмиў жағысын.
Поэзиясы сағыныштан дөреген,
Көркемлеп сызыпты сөздиң нағысын.

Шийрин сәўбетимиз басланып ақшам,
Дослық тарийхына аўдардық дыққат.
Заўықлы сырласыў таңға жалғасқан,
Сол демлерди сағынғаным ҳақыйқат.

6-ноябрь, 2024
Бахытлы Сарыбаев
@BaxitliSaribaev

Камал Мәмбетов
Ҳүждан
Роман
Өзи бир жерде отырып қалса, фермадан мал әкелетуғын да, оның басын үйтип беретуғын да, дүканға араққа жумсайтуғыны да мен.
Өзимиздиң аўылдың той-садақасы болса мәйли-аў. Түни менен тап Тахтакөпирге шекем шығынып кетемиз. Гейде Оспан ағаның бир өзи болса, гейде тап аўылда адам қоймай машинаға тийейди. Ўақыт ярым ақшамнан аўған ўағында және изге қайтамыз. Оспан аға кабинкада пырылдап уйықлап қалады да, ал мен болсам қолым сал болып, көзим гиртийип, аўылға зордан жетемен. Базда гедир-будыр жерге келгенде буйығып киятырған баслық басын мениң ийниме урып алады да:
- Ҳа бала, абайлап айда! - деп кийлигип қояды. Бул жағдай ҳәр күни қайталанады. Қулласы, қораз шақырып атырған ўақытлары аўылға зордан араласаман.
Машинадан тентиреклеп түсип атырған Оспан аға маған және тәртип береди.
- Бүгин совхозда ўәкил бар. Кешигип қалма, мен бир-еки саат мызғып аламан да және жолға шығаман.
Базда Оспан ағадағы жеңгей Базаргүл де тойға барады. Оның кербазлығы өз алдына. Аўылдың көп жеринде асфальт жоқ. Тап үлкен жолға шығып алғанға шекем ана сүтим аўзыма келеди.
- Әстерек айда, қыршын, - деп тоқпақтай мушын желкеме салып жибергенде оң ийним бирден уйып қалып зордан тарқалады.
- Мына уршық баслы бәлеңди былғаңлата бермей, жөнине айда. Болмаса ағаңа айтып, айлығыңды қырықтырып таслайман, - деп бадабат урып атырғаны.
Соншама қаралай өшип, рульден түспесем де айлығым сексен манаттан аспай-ақ қойды.
Бир күни Нөкиске көшип кетип шофёр болып ислеп атырған бир жорам қыдырып келип еди. Усы ҳәсиретлеримниң бәрин айтып, шағына басладым.
- Ўәй, ҳәзир Нөкисте еплеп машина айдайтуғын адамның өзи министриңнен қурғын турады, деп әбден майлы быламыққа батырды ол.
- Ырас па? - дедим мен.
- Еплеп автобазаның директоры менен келисип кетсең болды. Ақша деген аяқтың астында жатыр. Астыңа минген машинаңның өзи де өз мүлкиңе айланады.
- Астаўпыралла, ырас па?
- Ырас.
Өзим де Оспан аға менен келисе алмай жүрген едим, ертеңине мен де қобалжыдым. Асығыслы түрде баслыққа арза жазып тасладым да, "Нөкис қайдасаң" - деп өтә кеттим.
Жорам мени майлы быламыққа бирден батырып таслағаны менен де ол жерде жумыс таўып алыў да аңсатқа түскен жоқ. Бәри де бир майдан сөйлеседи де:
- Бир бәлең болмаса жумыстан шығасаң ба? Арақ ишип, машинаңды аўдарып алған шығарсаң, жумыстың ирети жоқ еди, иним, - деп жыллы сөз бенен ғана қайтарады.
Бир айдай сандалып жүрип, бир жас үлкенниң самқал машинасын айдаўға келистим. Айлығымның бурынғыдан ҳеш қандай парқы жоқ. Жас үлкенниң кеңсеси де үйине жүдә жақын. Өзи де әбден қартайған адам екен. Қақаң-суқаң менен иси жоқ. Ҳеш жаққа шықпайды. Тек азанда, түсте, кеште ғана тезликти қырқ-елиўден асырмай, коляскада тербеткендей етип үйине ҳәм кеңсесине апарып таслайман.
Бир күнлери баяғы жорам жанына шақырып алып айтты.
- Бул жер саған келиспейди, достым. Нөкисте жайың жоқ. Ҳәр күни ҳәр ағайиниңниң үйине "қудайы қонақ" болып жүрипсең. Алатуғын айлығың анаў... Аўылда болса шешең менен қарындасың: "аўзымызға ас салады" деп күтип отыр. Сен бул талапты қой. Оннан да автобазалардың биреўине барып, бир майлы-жиликли жер таўып ал.
- Қалайынша?
- Жыламаған балаға анасы емшек бермейди. Ол жағын енди өзиң ойланып көре бересең.
Соңынан және автобазаға келдим. Өзиңиз билесиз, ол ўақыттағы автобаза директорларының тәтарриги өз алдына, креслода керилип алып, жақын арада жаўатуғын булттай болып, ҳешкимди бетлетпей отырған директордың алдына зордан кирдим де, жыламсыраған адамдай жалына басладым.
- Аға, аўылдан қаңғалақлап қалаға келип қалған бир жалғыз баслы жигит едим. Еплеп айдағандай машина таўып берсеңиз, жақсылығыңызды ҳеш ўақытта умытпаймыз.
- Машина жоқ болып тур ғой, иним.
- Бир илажын тапсаңыз да, аға. Қыяметлик иниңиз болып қалар едим. Еситиўиме қарағанда жақында сизиң автобазаңыздан еки жигит армия қатарына алыныпты. Ал, мен болсам сержантпан. Екинши класс шофёрыман.
- Бул "мақаў" баллардың бизиң автобазадан кимлердиң жумыстан шығып, кимлердиң алынғанына шекем билетуғынына ҳайранман, - деди столды шертип.
- Так... Екинши класс... - деп узақ ойланып қалды.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
06. 11

Камал Мәмбетов
Ҳүждан
Роман
Бул шынында да Қасым ушын ҳешқандай күтилмеген жаңалық еди. Аты көпке мәлим болған академик әлле қандай бир аспирантқа Англиядан ручка алып келген болса?...
Мурат Мухамедович тартпадан табылған сырты жез, сары ручканы Қасымға усынды. Қасым оны академиктиң қолынан қалайынша алғанын да билмейди. Өзинен өзи қалтырап кеткендей болды. Оны жоғалтып алыўдан қорққан адам сыяқлы бир қолына қатты қысып алды да:
- Рахмет, мен бул ручка мениң илим жолындағы әжайып қуралым болады, - деп жүзи жадыраўы менен есиктен атылып шықты.
12.
Кеселхана палатасы - бул тосаттан пайда болған жәмийетлик жатақханаға усайтуғын еди. Бул жерге келген адамлар бирин-бири жақсы билмейди. Солай болса да тез ўақыттың ишинде бир-бириң менен танысып кете бересең. Арадан бир-еки күн өткеннен кейин тап бир семьяның адамларындай сырлас болып қаласаң. Тап олардың минезлерине шекем бир-бирине белгили болып қалады. Қасым да тап сондай болды. Палатада жатырған алты адам Қарақалпақстанның алты мүйешинен келипти...
Қасымның қапталында жатырған Төребай деген киси кеселханаға келгеннен бери бир аўыз төрели сөз айтып көрген жоқ. Оған ҳешким, ҳеш нәрсе унамайтуғындай тек өзи менен өзи болады да жүреди. Қасым бир мәрте оның менен сөйлескиси келген. Сонда ол:
- Не? Тергеўшимисең? - деп бирден қайырып таслады. Демек, бундай адамлар менен сөйлесип болмайды.
Оның арғы жағында жатырған Жумабай жас жигит болыўына қарамастан жүда ашыўшақ. Жигитлер менен онша әлпи алыса бермейди. Азаннан кешке шекем дәстанып жатып "Алпамыс" дәстанын оқыйды.
Қасым күндеги әдети бойынша бүгинги газета-журналларды көзден кеширип, әбден жалықты да жанында жатырған Жумабайға қарады.
- Жумабай иним, саған бир сораў бергим келип тур. Кеўлиңе келмесин. Сенде бул жапсақ қалайынша пайда болды? Өзиң болса Алпамыстай жигитсең? Қан басымы кеселлиги деген шоферлардың аўырыўы емес ғой.
- Буған тап өзим де ҳайран қаламан, аға, - деди китабын жаўып басына қойып атырып. - Шоферлық кәсипте не айып бар. Бәрине себепши болған нәрсе қулқын ғой.
- Қулқын деп бир сен складшы емессең. Яки бир мәкемениң баслығы болғаның жоқ, алжасып жүрип, қасымкер қағазларға қол қойып, изинде шатақ болып қалған шығар, деп ойлаўға. Арбаңды айдап, қосығыңды айтып жүре бермейсең бе?
- Ой-буў, аға-әй, арба айдаўдың да түри көп ғой. Бурын "машина менен күнине мың километр жол жүрдим" десе адамлар исенетуғын еди. Өзиңиз ойлап көриң. Ҳәр күни мың километр жолға пул төленсе қанша болады?
- Көп пул ғой.
- Әне аға, сол бизди аўыртып атырған. Соның сексен проценти өтирик. Мийнетсиз көп пул кимди аўыртпайды. Пул табыў ушын баслық болыў яки складшы болыў шәрт емес. "Бәле-қада қайда жоқ, бассаң аяқ астында" деген.
- Әйтеўир кеўлинде бир дәрти бар адамға усайсаң.
- Дәрт көп, аға. Қулласы, бул дәртти ҳеш кимге айтпаўға сөз берген едим. Бирақ та баяғыда бир шопанның "Искендердиң шақы бар" деп қудыққа бақырғанындай мен де биреўге айтып жүрегимди босастырмасам, кеўлим кеншийтуғын түри жоқ.
Солай етип Жумабай өз гүрриңин баслады. Қасым қапталына аўнап жатып, дыққат пенен тыңлады.
* * *
Урыстан инвалид болып қайтып келген әкем көп узамай қайтыс болды. Шамасы, мен сол жыллары туўылған екенмен. Урыста еки әжағам теңнен өлип, үйдиң машқаласы анам, мен ҳәм қарындасымның басына түсти. Мектепте жақсы оқыған болсам да, жаслайымнан тул қалып, жасқаншақ болған анамның кеўлине қарадым да жоқары оқыў орынларына барыўды қыял еткеним жоқ. Шофёрлық мектебин еплеп питкердим де аўылда қалдым.
Жас жигитке шофёрлық деген таптырмайтуғын өнер ғой. Самқал машинаны минип, самал менен жарысып, азаннан кешке шекем аңғытқа шаўып жүресең де қоясаң. Мен де тап сондай болдым.
Көриниси тап омыттай болған бир бөлим баслығымыз бар еди. Соны азаннан кешке шекем машинаға салып алып, аўылды шаңғытаман да жүремен. Баратуғын жеримиздиң өзи ана бригада менен мына бригада. Кеште пахта пунктке бараман. Барлығын жыйнағанда бес километр шықпас. Сонда да бир тойып уйықлай алмадым. Бөлим баслығымыз Оспан аға бир отырыспақты жақсы көретуғын адам еди.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
05. 11

Камал Мәмбетов
Ҳүждан
Роман
Соның ушын да мен тек өз жумысымды билемен. Мениң жумысым, сениң жамбасың менен билегиңе ийне шаншыў. Соның ушын да жамбасыңа қарайман. Көзиң аўырған болса, көз докторға бар, - деп қайтарып таслайды.
Тәўиплердиң аўырыўларды меншиклеп бөлип алғанындай, бул жерде де ҳәрбир кроваттағы наўқас өз жағдайларына қарап врачларға бөлинген. Булардың ишинде белгили режимге бойсындырылған наўқас тек Қасым. Оған көбирек сыртқа шығыўға болмайды екен. Соның ушын да ол сыртқа шығып, салқын саялы тереклер арасында он-он бес минут ғана отырғаны болмаса, қайтадан кроватына келип жатыўға мәжбүр болады.
Жүреги шаншып, басы аўырып азар берип турған жоқ. Сонда да врачлардың айтқанына бойсыныўға миннетли. Бүгинде өз кроватына келип жатты. Палатаның ишинде өзинен басқа ҳеш ким жоқ. Тып-тыныш. Бундай ўақытларда өз өмиринде ушырасқан белгили ўақыяларды ойлап кететуғын Қасымның әдети еди. Бүгин де тап солай болды. Сол баяғы аспирантураға түскен жылларын ойлап кетти. Мурат Мухамедович шет ел сапарынан қайтып келгеннен бир ҳәпте кейинирек, Қасым оның менен ушырасыўға келисти. Себеби ол диссертацияның айырым тартыслы бөлимлерин илимий басшысы менен ойласып, консультация алыўға тийисли еди. Кеше кеңсеге қоңыраў еткенинде, устазы:
- Шемби күни саат бесте кел, - деп айтқан.
Мурат Мухамедовичтиң өзиниң жумыслары да асып-тасып атыр. Ол ҳәр күни аспирант күтип отыра алмайды. Соның ушын да тайынлаған ўақытта кешикпестен барып ушырасыўы керек еди.
Ол белгиленген ўақыттан бир саат бурын жолға шықты. Октябрь Революциясы қыябанын айланып бираз жүрди. Белгиленген сааттан бес минут бурын Академияның қабыллаў бөлмесине жетип барды да жоқарыға қоңыраў етти. Сол баяғы секретарь қыздың таныс даўысы еситилди.
- Сизди Мурат Мухамедович саат он жетиде қабыл етеди. Пропуск бюросынан руқсат қағазыңызды алыңыз да жоқарыға көтерилиңиз, - деп айтқан.
Қасым руқсат қағазын алып, нәўбетши милиционерге көрсетти де, жоқарыға көтерилди. Бул жерлерде ызылдаған шыбынның сести еситилмейди. Ҳәрбир есик қыя ашылғанда, тап иштен Ҳәким Улықпанның өзи шығып киятырғандай ҳаўлығып жол бересең.
Қасым Рыжков деген жазыўдың алдына келип азмаз тоқтап қалды. Бул киси де баяғыда Қарақалпақстанға бир мәртебе келип еди. Сол ўақытлары-ақ: "Бул алым жасларды көбирек қуўатлайды" деген сөзлерди еситкен.
Буннан кейинги есик Мурат Мухамедов. Ол бул есиктиң аўзына жетип келгенде дем әбден таўсылып баратырған адамдай, аяғын ғаз-ғаз басты да азмаз тоқтаңқырап қалды. Демин ишине жутты да, жағаларын дүзестирип есикти тартты.
Жайдың жарты жағын алып турған сүт түсли жарма қапы бирден ашылды. Бул үлкен бир бөлме болып, дәл ортасында дермантин менен қапланған қара есиги бар. Оның қапталындағы бир столда түр-түси тоты қусқа мегзес, бир сулыў қыз машинка басып отыр. Берги жағының бәри жумсақ креслолар. Креслоларға орналасып алған төрт-бес адам. Қапының ашылғанлығын сезип бирден Қасымға қарады.
- Ассалаўма алейкум!
- Ўалейкум ассалам.
- Мен саат он жетиде Мурат Мухамедовичтиң алдына кириўим керек еди, - деди бирден албырап.
Есик жабылған ўағында қарсы алдында пайда болған енли стол бирден созылып кеткендей сезилди де, оның арғы басатында отырған бийдай рең, буйра шаш киси бирден орнынан турды да сәлемлести.
- Ҳаў, Қасым, кел иним, отыр.
Қасым стол ернегиндеги жылтыр табуреткаға аманат ғана отырып, узақ жолдан жуўырып келип, жүрегин баса алмай атырған кисидей, академиктиң ашық дийдарына жалтақ-жалтақ қарай берди.
- Жағдайларың қалай?
- Жақсы.
- Темаңды илимий совет бекитти ме?
- Бекитти.
- Бекиткени жақсы болыпты. Бирақ қыйын теманы таңлай қойған екенсең, енди алып шыға алсаң болар еди?
- Әлбетте, алып шығаман, Мурат Мухамедович, жумыстың машақатынан қорқпайман.
- Бул ҳәр қандай илим адамы ушын жақсы қәсийет. Бул сөзди ҳәмме ўақыт ядыңда сақла. Тек өзине исенген адам ғана ҳақыйқый алым бола алады.
Қасым өзин қустай жеңил сезди де орнынан турып, кетиўге ыңғайласты.
- Тоқтай тур, - деди Мурат Мухамедович тартпасының ишин тинтип атырып. - Мен саған саўғаға Анлгиядан бир ручка алып келген едим.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
04. 11

Камал Мәмбетов
Ҳүждан
Роман
Бир күнлери прорабым айтты:
- Сен бир ақ көкирек бала екенсең. Екеўмиз келисейик.
- Келискенде не қыламыз?
- Саған сансыз ақша жазаман, екеўмиз бөлисемиз.
- Бул келиспейди. Мениң тек ислеген мийнетимди ғана жаз, - дедим.
- Онда ерниң жалақ-жалақ болып ислей бер. Аларсаң көп пулды, - деп жекиринди.
Прораб бәрибир өз нийетин орынлады. Мениң мийнетимди баҳаламады. Басқалар бес күн арақ ишип жатып, еки күн ғана зордан қозғалады. Сонда да прораб пенен келисип, қамтым-қамтым пул алды. Буған жаным қатты ашыды. Себеби турғынлық дәўири адамларды мийнетсизликке, қосжақпаслыққа, жалатайлыққа тәрбиялады. Жумысты өндирип ислеў шәрт емес. Тек өзиңнен жоқары адамлар менен келисип ислеў керек екен. Бул ҳаққында жоқарыға жазып жиберип едим. Қайтама өзиме "жалахор" деген жала жабылды. Ислегениме бир жыл болмай атырып, жумыстан босатылдым. Оннан кейин жер насосына механик болып жумысқа кирдим. Бул кәсипте ислейтуғын адамның өзи көп емес екен. Соның ушын да прорабым мениң жағдайым менен әдеўир есапласты. Пулға пүткиллей көмилип қалдым. Бир күнлери бул жумыстан гүманландым. Ақыры, прорабыма:
- Ҳәр нәрсениң де өзиниң сораўы болады, аға, маған ақшаны дым көп төлеп атырғаныңыз жоқ па? - деп сорадым.
- Әй, ол жағын не қыласаң? Сениң арқаңда бизлер де план орынлап, бир абырайлы болып жүрейик, - деди. Ол сол күни-ақ мениң бир айлығым ушын мың сомнан аслам пул берди.
- Және бир бензовоз жанар май алып келдим, қуйып ал, - деди ол. Мен:
- Жақында ғана қуйғанман, бак толы, - дедим.
- Толы болса дәрьяға ағыз, - деди.
- Дәрьяға ағызып, бул бир сары май ма? Әмиўдиң аяғында суўын ишип күн көрип отырған қаншама халық бар. Олар суўдың орнына қара май ишип аўыр кеселге жолықпасын. Ҳәзир бунысыз да изей суў адамлардың асқазанын бузып атыр. Елге жаманлық еткен адам оңбайды, - дедим.
- Дәрьяны ыласлап атырған адам сениң бир өзиң бе? Өзиң өрде турсаң ғой. Ҳеш бәле қылмайды. Ал, бизлер болсақ, бүгин пәлен тонна жанар май жағып планды орынладық, деп айтыўымыз керек. Бир илажын ислемесек болмайды, - деп турып алды ол.
- Тек өзин ойлаған адам ақмақ. Оннан да майың көп болса қумға төгип кете бер, - дедим мен.
- Билинип қалады. Өткен жылы қумға төгип кетип бәлеге қалдық. Ал, дәрьяға төктиң бар ғой, изи билинбейди, - деп шыжа-пыжа бола баслады, прораб.
Қулласы, мен бул пикирге тис-тырнағым менен қарсы шықтым.
Солайынша мен каютаға кирип-шығып жүргенимде, прорабымыз Пирлепес бензовозды дәрьяға жақынлатыпды да, барлық жанар майды суўға ағызып жиберипти. Суўдың бетине болса қарап болмайды. Қап-қара май. Билмедим, бул суўдан ишип, бизиң аўылда қаншама адам кесел тапты екен?
Буннан кейин бул жумыстан да қолым суўыды. Өзим сондайман. Пайдасы қаншама көп болса да, халыққа зыянлы жумысқа қолым бармайды. Сол күннен баслап-ақ прораб пенен келиспей қалдым. Бундай адамлар басшы болып жүрсе, бахтымыз келиспес, деп жоқары оқыўлардың бирине жоллама алдым. Ол оқыўды питкергениме де көп жыллар болды. Ҳәзир суў инженеримен...
Ол бул сөзлери менен өзиниң қандай адам екенлигин билдирмекши еди. Қасым мәселениң сол жағын ғана аңлап қалды: "Бундай адамлар менен досласыўға болады. Туўры пикирли бир жигит екен". Соның ушын да оның айтқан сөзлерин бирден мақуллады.
11.
Дәри ийиси сиңип кеткен палата азанда азлап самаллатылады. Бирақ Төребайға аспаннан әллеқандай қус ушып өтсе де болды: қанатынан ләрзем алған самалдың өзинен аязлап қалады. Соның ушын да Төребай орнында жатырған ўақытта ҳәмме де айнаны ашып қойыўға қорқатуғын еди.
Бирақ азада Шәригүл кирип келсе, ҳешкимди де тыңламайды.
- Жайдың ҳаўасы бузылып кеткен, - деп айнаның бир жағын ашып жибереди. Төребай тоңқылданып, көрпени басына жамылады. Шыр-пыры шыққан Шәригүл оған: "Таза ҳаўаның өзи де дәри" деп түсиндирмекши болады.
Ол өзи аўыр минезли, салдамлы қыз. Бирақ Жумабай өзиниң жас жигит екенлигин көрсетпекши болып, базда дәлкеклеседи:
- Қыз деген адамның көзине қарап тигилип келер болар еди. Ал, сен болсаң бәрҳама мениң жамбасыма қарай тигилип келесең, - дейди.
- Ҳәр аўырыўдың көзине тигилип, телмире бергенде менде жүрек қала ма?
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
03. 11