Baxıtlı SARÍBAEV

439 бетлик китаптың ҳәр бир сөзин бирме-бир терип, каналымызда заманласларымызға усыныўға умтылмақтамыз. Бизди қоллап-қуўатлап барасыз деген үмиттемиз.

Төлепберген Қайыпбергенов
Түсиниксизлер
Роман
Гүлзийба ырасын мойынлай алмайды. Рузматтан, я байдың өзинен деп өтирик сөйлеўге тили бармайды. Ғарры бай сыр алдырғысы келмегенликтен бе, оның кимнен екенлиги жөнинде гәп қозғамайды. Бирақ, суўпы болып келгели ҳәр жума сайын Гүлзийбаға тасланады. Бундай ақшамлар Гүлзийба ушын ең ҳәсиретли өмир жолындай созылып, айқас пенен таң атырады. Бәри бир оған сорлы ғаррының күши жетпейди, таң атса өзине келип, түнде Гүлзийба қарсылық етпегенде, ҳәр түрли тамаша қуратуғынын айтып мақтаныў менен ғарры өзин-өзи алдарқатады. Бундай әдетке Гүлзийба да көнликти. Ғаррының азанда мақтанғанына ишинен мыйық тартып, оның көкиреги емес, тили ғана ҳәрекетке келетуғын болып қалғанына қуўанады.
Усындай жағдайда есине Ерназар түссе, бир күни келе сала бул қәпестен қутқарып алатуғындай, өз-өзинен кеўли ҳалласлап йошып кететуғын еди. Жақында, таза ҳаўаға шығып үйиниң ийнеўине сүйенип турғанында, қара шекпенли сары қурашлы Ерназар, оны көрсе де қайырылмай өтип кетти. Соннан бери кеўли және бийтақат. Қараңғы азаплы өмир кем-кем өз қушағына қысып, көнликтирип, жақтыға шығаман деген жалынлы әрманына суў қуйылып атырған секилли, көп нәрселерди қыял ете бермейди. "Еле ол өз перзентин мойынламас-әм" деп қорықса да изинен өзин-өзи алдарқатқандай дәлил тапты: "Ол я асығыс өтти, я мени елестирмеди".
Қайтадан көриўди әрман етип және күнде тап сондай ўақытта үйден шығып, шийге сүйенип отыратуғын болды. Сирә қайтып өтер Ерназар жоқ. Аўыл арасында арман-берман шабысып жүретуғын атлылар көбейди, арасында Ерназар көринбейди. Көз житиримдеги гүзар менен Хийўа тәрепке баратырған, я киятырған атлылар арасында да көринбейди. Биреўлерден сораўға, үйине келим-кетим баз баяғы тыртым. Үкесинен сорайын десе, оның да кеўлине ғулғыла түсирмейин деп үндемеди.
Кем-кем аўыл ишиниң көриниси өзгерип, қара шекпен, сары дегелей кийген атлылар пайда бола баслады. Ерназар атын, кийимин өзгертти ме деп соларға сығаланады, сирә ол көзине шалынбайды.
Усылайынша бар парасатынан айрылып, үйиниң қуяшламасына жаңа шығып отырғаны, қара шекпен, сары шөгирме кийген бес атлыны баслап киятырған Ерназарды және көрди. Шыдамай орамалын былғады, Ерназар көз астынан қарап баратыр еди, атын иркип қайырылды.
Олардың ығбалына я Сержан бай, я Улбосын жақын жерде жоқ еди, тек Рустем Басарды еркине жиберип, Ерназарға шабаландырып үргизип қойды. Ерназар ийт даўысы астында Гүлзийбаға:
- Сен қайтып мени шақырыўшы болма, - деди де, басқа сөздиң басына бармастан кетти.
Бул ушырасыў Гүлзийбаның пүткил өмир бойы бастан кеширгенлеринен мың есе азап болып, аяқларының димары қурып, арқасын ший тырнаўы менен жерге қулады.
Ерназар кетиўден ийтин услап нан жеўге кирискен Рустем Гүлзийбаның ишкерилемей жатырғанын көрип, Басарды жақынлатып үргизди. Ешейинде тез түргелип кететуғын Гүлзийбаның дәрпенбегени ушын қасына жуўырып келе сала басын сүйеп үйге киргизди. Гүлзийба әлленемирде өзине келип көзин ашты да, бас ушында бағып отырған Рустемге жалыныш пенен телмирди. Қанша көз тиккен сайын көкиреги сан мың қубылып, Ерназарға деген ышқысына бирден түкиргиси келди. "Оның көзине шөп салып, изинен ырасымды өзине билдирейин де асылып өле қояйын" деген ойға берилип, ҳеш қашан жибисип нәзер аўдармаған Рустемге күлимсиреди:
- Сениң атың дәстандағы батыр Рустем бола тура неге мәрт емессең?
Үриўден басқаны билмейтуғын ийт пенен үйренискен Рустем өзи менен жас келиншек сөйлескенине қуўанды.
- Қандай мәртлик керек?
- Жас жигит бола тура неге дегишпейсең? Неге сөйлеспейсең?
- Сөйлессем, алдап қашып кетесең.
- Алдамайман.
- Қудай урсын де.
- Қудай урсын, алдамайман. Айт, жигит болып көрдиң бе?
- Яқ.
- Тең қурбыларың қыз әкелип атыр. Сен олардан ҳаял алған қандай болады деп-әм сорап көрмедиң бе?
- Сорадым, ҳаял алған жүдә-жүдә қызық дейди.
- Сонда неге биреўди алмайсаң?
- Әжағам әпермейди. Өзим қыз алыўды ҳәм оның менен не қылыўды билмеймен.
- Мен үйретейин бе?
- Алдап қашып кетпейсең бе?
- Айттым ғой қашпайман...
Рустемниң жайық аўызы ашылып аңсары аўды.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
16. 02

Қандай әжайып үлкен үй дегенде ҳазир қонақ болып барып қайтатуғын төркиним ериксиз көз алдыма келди ҳаттеки ҳәзирги заманға сай ремонт ислегенине қапа боламан бурынғы әпиўайы үйимди сағынаман

Үлкен үй
(Марҳум Сарыбай атамның жарқын естелигине)

Урпақлар камалға келген үлкен үй,
Узақтан дыққатты тартар көркем үй,
Атамның изинен жалғасып өмир,
Гүллердей қулпырып турған көклем үй.

Атам, кемпир апам өмир сүрген үй,
Жулдызы жарасып, бахты күлген үй,
Басын бириктирип туўысқанлардың,
Ата журт тымсалы болған үлкен үй.

Ҳәм шадлықты, ҳәм қайғыны көрген үй,
Тәғдирдиң бар жазғанына көнген үй,
Терең тамыр жайып шынар мысалы,
Дүркин-дүркин әўлад өсип-өнген үй.

Тойлар болса қутлы қонақ кирген үй,
Теберик, муқаддес болған иргем - үй,
Жан дүньяма күтим берип бағмандай,
Тәрбиялап, әлпешлеп өсирген үй.

Балалық бағынан гүллер терген үй,
Керекли турмыслық сабақ берген үй,
Алыс жүрсем сағынышым қамшылап,
Патшалық демлерди аңсап келген үй.

Киши Ўатан деп басымды ийген үй,
Қатты баўыр басып кеўлим сүйген үй.
Пәзийлетлер қәлиплесип бойымда,
Бир өмирге қан-қаныма сиңген үй.

Ул-қызларға туўры жол көрсеткен үй,
Ержетип ҳәр ким жолынан кеткен үй,
Көзи болып атам, кемпир апамның,
Ушып кеткен қарлығашын күткен үй!

15-февраль, 2025
Бахытлы САРЫБАЕВ
@BaxitliSaribaev

Төлепберген Қайыпбергенов
Түсиниксизлер
Роман
Және аз ғана жым-жыртлық ҳүким сүрип еди, Генжемурат сөйледи:
- Мине, мен нөкермен. Зарлық нөкер болса, Ерназар иним нөкер болса, - басланғаны.
Сонша жыллар қуры тартысып, қуры әрман етип жүрген ләшкерлик уйымы бунша тез ҳәм аңсат дүзиледи деп ойламаған Ерназар алакөз өз-өзинен күлип қоя берди.
- Ырасында да, усы дүзилгенимиз. Енди басқаларды әтирапымызға топлаймыз. Бирақ жигитлер, антнамамыз болыўы тийис. Әўели усы төртеўимиз ант етейик, соңынан басқаларға даўам еттиремиз.
Бала Ерназар мыйығынан күлди.
- Аўзы күйген үрлеп ишиўи керек демекшисиз ғой?
- Жоқ, оннан емес, иним, - деди Ерназар алакөз. - Барлық жерде нөкерликке ант пенен қабыл етиледи. Себеби, бир әскербасы я бир нөкер сатқынлық етсе, елге оннан аўыр апаты жоқ.
- Орыслар нөкерди солдат дейди, қазақлар сарбаз дейди, Хийўа нөкер дейди, бизлер де өзимизше ат қойыўымыз керек, - деди Генжемурат.
- Бизлер "Қыран", "Қарақалпақ қыраны" деп атайық, - деди Ерназар алакөз ойланбастан.
Ат бәрине де унады.
Буннан соң "Қарақалпақ қыраны" деп атайық, - деди Ерназар алакөз ойланбастан.
Ат бәрине де унады.
Буннан соң "Қарақалпақ қыраны" қай тақлетте, қандай кийимде жүриўи тийис?" деген сораў туўды.
- Бәршеге бир қыйлы кийим табыў мүшкил.
- Ким нөкер болса кийимлериниң сыртынан қара шекпен кийетуғын болсын, - деди Ерназар алакөз.
- Бул жүдә ҳәсиретлирек емес пе? Хийўа ханының жаналғыш жәлладларына усап кетпей ме? - деди Генжемурат.
- Ерназар ағаның пикири маған да унайды, - деди бала Ерназар.
- Қара - ишки ҳәўир, ишки ҳәсирет. Ата-бабалардың ҳәсирети сыртқы кийимде көринип турғаны шеп емес. Бирақ, басқа сәл сарғыш дегелей, я шөгирме кийиў керек. Бул аласапыран дүньяда қудайдан жақсылық күте-күте сарғайғанымыздың белгиси. Бирақ, "қарақалпақ қыраны" қанхор секилли көринбеўи ушын ат үстинде ме, пияда ма, бәрҳа мыйық тартып жүретуғын болыўы тийис.
- Бул көринис маған күтә унап кетти, - деди Генжемурат. - Ал, аяқларға ҳәр ким тапқанын кийеди-дә.
- Бөтен жол жоқ.
Және бираз үнсиз ойланысқан менен "қарақалпақ қыраны"ның кийими, өзин тутып жүриси ҳаққында басқа пикир туўмады. Зарлық дастурханнан қос қоллап нан алды.
- Жигитлер, тап ҳәзирги келисимди бузғанды нан урсын деп услап шығыңлар.
Әўелинде сәл албырақлаў кейпи көринсе де, биринши болып нанды Ерназар алакөз услап, Зарлықтың айтқанын айтып ант етти. Оның изинен басқалар да бирим-бирим услап, бүгинги сертти бузбаўға ант етисти.
- Енди "қарақалпақ қыраны" ушын бир қыйлы антнаманың сөзлерин еки Ерназар жазып шықсын, - деди Зарлық.
Буған да келисилди.
- Жигитлер, енди бир ис бар, - деди Ерназар алакөз. - "Қарақалпақ қыранын" дүзгенимиз жөнинде Қарақум ийшан билиўи керек.
- Ол, бирден тарқатыңлар дейтуғыны сөзсиз, - деди Зарлық.
Бала Ерназарда екилениў көринди, Генжемурат ант ҳәзир-ақ бузылғандай көрип, терший баслаған маңлайын сыпырды.
- Жигитлер, - деди Ерназар алакөз. - Өтирик пенен дүньяны гезиў мүмкин, изге қайтыў жоқ. Лекин, мениң Хийўада сезгеним - хан сарайының дийўалы жерге емес, өтирикке сүйенип турипты. Душпанды душпанының өз қуралы менен урыў ушын, бизлер-әм бир сапарға өтириктен пайдаланамыз.
- Қалайынша? - деди бала Ерназар.
- Қарақум ийшанға барып "Қарақалпақ қыраны" сизди, сизиң атыңыз бенен пүткил исламды қорғайды деймиз. Аржағы өзлеримиздиң исимиз.
- Инанбас, - деди Генжемурат.
- Инандырамыз. Ол өзине "Қарақум ийшан" деген лақап алғанда, усы жерлик болғанын, қарақалпақ болғанын дәлиллегиси келип алған. Усы төртеўимиз барып лақабына қутлы болсын айтамыз.
Жигитлердиң және бир ар-сары шығып, ҳәр қайсысы өз ойына шүмди.
- Егер Қарақум ийшанның мақуллаўын алсақ, қыранлыққа жиберетуғын улы жоқ байларды, улым өлип қалады деп аяған байларды зорлап, үгитлеп ҳәр қайсысынан ең кеминде бир қыран ушын ат, жаў-жарақ алыўға ерисемиз...
- Табылған ақыл!
19.
Соңғы күнлери Гүлзийбаны көп қыйнайтуғын нәрсе, бәрҳа аңлыўда турғаны емес, ҳәмиледарлығы болып қалды. Ғарры байға еситтирип Улбосын күнде бир неше мәртебе жанына егеў салады:
- Ишиңдеги ҳарамы Рузматтан ба я басқадан ба?
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
15. 02

Төлепберген Қайыпбергенов
Түсиниксизлер
Роман
Екеўи де Генжемураттың өзи ҳаққында сөйлеўин күтти. Генжемурат үйине келгели ҳәр кимге басынан өткенлерин сөйлей берип, жалыққанлықтан ба, ямаса еки ақыллы досты көп гәплердиң аржағына ой жиберип түсинетуғын болғаны ушын ба қысқа баянлады да, Ерназар жөнинде ҳаялынан сорап билгенин ескертип, қарсы сораў қойды:
- Ханға жаранып нөкерликте жүр деп еди, өзиң қашан келдиң?
- Жақында, - деди Ерназар. - Ханға хызмет еткенниң бармағын тас жонады деген ырас гәп екен, достым, - деп ол асықпай қалай қайтқанының мәнисин түсиндирди. Орыс елшилери жөнинде Махмуднияздан қандай жаңалықлар еситкенин де, оларды көрип Михайлов дегени менен қалай сөйлескенин де айтты.
- Япырмай-ә! - деди Генжемурат Ерназардың Михайлов пенен сөйлескенлерин еситкеннен кейин. - Орыс патшалығы сонша уллы патшалық. Олар жөнинде емлеўханада көп әңгимелер еситтим. Орыс патшалығы десе пүткил әлем титиренеди. Хан алдында инглис елшисине қарсы келип, Персия елшисиниң тилегин қуўатлағаны да дурыс, себеби орыслар аспан астындағы наятый күшли патшалық. Соннан келип Хийўа ханынан тартынып, сол төрелериниң сениң менен ашық сөйлеспегенине ишим жанып отыр.
- Бәри халықтың дастурханынан ғәрезли, - деди Зарлық. - Бизде орыс патшалығын байытқандай не бар?
Бул үшеўине де ой салды.
- Мен де Зарлықтың ойына ҳәзир түсиндим, - деди Ерназар.
- Ырасында да, бизде не бар? Өз ара бирлиги жоқ аш-арық халықтың ушы-қыйырсыз меңиреў даласы, жинлиленип ағатуғын Әмиўдәрьясы бар. Жалғыз үмит - Аралдың балығы. Мениң хан сарайында хызмет етип билгеним: адам адамға тек пайдалы болса керек болғанындай, бир халық екинши халыққа пайдалы болса, күши болса керек екен. Буны Михайлов та уқтырды.
- Мен бар ғой, жигитлер, көп жерлерди көрдим. Ең патас, батпақлы, шыбынлы, адамларды қызықтырмайтуғын мәкан бизлердики ме деп ойладым. Басқа жақлардың жери таўлық, дөңес-дөңес аўнатпа, соннан келип егинлери көгерип тур, тоғайлары да жап-жасыл.
- Ҳо, шабазым, - деди Генжемураттың келиншеги. - Мәўсимге қарай жигиттиң бас кийими өзгерсе де, басы өзгермеўи тийис.
Есикте бала Ерназар пайда болып сәлем берди. Генжемурат оның әдеўир-ақ ержетип, даўысы ириленип қалғанына таңланды. Бала Ерназардың жаслығына қарамай, оның үлкенлерге тән сораўлары бойынша Генжемурат өзинен және ахбарат берди. Ерназар алакөз оған нөкерлик лаўазымын қалай өтеп қайтқанын айтты. Және гәптен гәп балалап, елдиң тәғдири жөнинде қайтадан ҳәр қыйлы пикирлер ортаға түсти... Сырттан қарағанда төртеўиниң де ели ушын жан ашытыўы, бир-биринен қалыспайтуғын тәризли.
- Бизлер, қолында қамшысы барға, мылтық асынғанға "ләббай" деп үйренген халықпыз, - деди Ерназар алакөз. - Ләббай демеўдиң, басқаларға бирликли күши бар болып көриниўдиң жолы, ең болмаса, қарақалпақ ләшкери деген ләшкерди дүзиў керек, жигитлер. Сонда келеси әўлад изин даўам етип, қарақалпақ ханлығын дүзип алар еди.
Ерназар алакөздиң бул пикири бәршеге ой салды.
- Ерназар аға, жасы үлкен болсаңыз да гәпиңизге қарсы келемен, - деди бала Ерназар.
- Айта бер, иним, егер сақалды сыйлап ис етер болсақ ешкини төрге байлап қойыўымыз керек.
- Елдиң керақты, үлкенниң де, жастың да, рәмәўзи ҳәммеге мәлим. Басқа киси минетуғын атты ертлеп, тағалайтуғын, басқа киси отыратуғын жайды салатуғын адам жоқ бизиң арамызда. Сол себептен де, басқа елатлар усап ата-бабамыз салып кеткен бир минбер, бир жай жоқ сонша жеримизде. Сол ушын бизлер ләшкер дүзсек ханлықты да өзимиз орнатыўымыз керек. Орыс патшалығы менен байланыс түйинин де өзлеримиз түйип кетиўимиз керек. Халық изимизге сонда ереди.
- Дурыс, - деди Зарлық.
Ҳәммеден жас кишиниң ҳәммеден жас үлкенлик пикир айтқанына Генжемурат та таңланып қуўатлады.
Ерназар алакөз бираз ойланып, оның келеси әўлад ушын ҳештеңе таярламаў керек деген пикирине қарсы дәлил айтпақшы болған менен, қарақалпақ ләшкери ҳәзир дүзилсе, изи бәри бир келеси әўладқа қалатуғын болғаны ушын қарсыласпады.
- Олай болса, ертеңге, арғы күнге соза бермей, ләшкер дүзейик. Хийўа усылынан өзим үйретемен, Генжемурат орыслардан көргенин үйретеди.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
14. 02

ҚАРАҚАЛПАҚСТАН АҚШАМЫ

Қарақалпақстан ақшамы!
Соныңдай пайызлы, гөззал.
Ай, жулдызлар безеп аспанды,
Халқымызға тилейди ығбал.

Шайда етер теңсиз жамалы,
Хош етеди жипек самалы,
Ҳаўасы жаныма даўалы,
Қарақалпақстан ақшамы!

Сәўле шашар сүттей жарық ай,
Жымыңласып жулдызлар жанар.
Кең далалар ашады шырай,
Тынышлықтың қосығы жаңлар.

Көшелерде жанар шырақлар,
Ерксиз сейил еткиң келеди.
Гөззаллықты сүйсинип бақлап,
Күш топлаймыз күнге келеси.

Мийнет күнин жуўмақлап сәтли,
Ўатанласлар асығар үйге.
Ынтық күттик мәўритти татлы,
Ақшам көркин жанымыз сүйген.

Шайырларға илҳам арнайды,
Шәмендей қулпырып жайнайды,
Жүрекке оғада унайды,
Қарақалпақстан ақшамы!

Оянар илаҳий сезимлер,
Көргенлер бахытты сезинер,
Жырланар ҳәр айтқан сөзимде,
Қарақалпақстан ақшамы.

Қарақалпақстан ақшамы,
Дым пайызлы, соныңдай көркем.
Умыттырар кеўилдиң ғамын,
Ай сәўлеси шашылып көктен!

Толқытады қанша кеўилди,
Таралады жупары гүлдиң,
Ҳәр сапары өтер кеўилли,
Қарақалпақстан ақшамы!

Февраль, 2025
Бахытлы САРЫБАЕВ
@BaxitliSaribaev

Төлепберген Қайыпбергенов
Түсиниксизлер
Роман
Бундай мезгилсиз түўе, күндиз есигиниң алдына ат байланыў тоқтатылғанына үйренген ҳаял, шөжелерин қанатына жасырған таўықтай, қызын, улын еки қолтығына алып үйдиң бир мушына тығылды. Атлы далада малақайын қағып қайтадан кийип, қамшысы менен қонышын сартылдатып урып, есикке туўрылады. Бүйтип тек Генжемурат келетуғын еди, оннан мәңгилик гүдер үзген келиншек, оның қылықларын үйренип жаман нийетте киятырған қандай еркек екен деген ой менен, түргеле сала үйдиң ергенеклерин қаўсырмақшы болып еди, аржағынан биреў ийтерди.
Ҳақыйқат Генжемурат!
Тири Генжемурат!
Ҳаялы, он еки-он үш жастағы қызы өзлериниң көзлерине исенбей лал, лал!
Генжемурат бурынғысынан толысыңқырап, көркейиңкиреген ҳәм егеделениңкиреген.
Келиншегиниң, қызының, өзи жоқта туўылған улының жабайыланыңқырағанының мәнисин бирден түсинди де, ҳәр қайсысын бир қушақлады, соңынан үшеўин қосып баўырына басты.
- Қорқпаңлар, душпанларым өлди деп келген шығар, жарадар болдым, орыслар арасында емленип келдим.
Ол өзи жоқта туўылған улын қол ушына көтерип ойнатты.
- Аты ким? Толыбай қойдың ба? Елимиз толы бай болсын деп әрман еткенмен, жақсы болыпты.
Ҳаялы енди қуяштай ашылысты. Далаға жуўырып шығып бир дәсте отын әкелди.
- Ҳаў, атың да өзиңниң атың ғой. Қәне, шай қайнап, басқа қоңсы-қобалар жыйналғанша сөйле, қайда кеттиң? Қайда жоғалдың? Қалай келдиң?
Генжемураттың астынғы жуқа ерни мүйешлениңкиреп, көзлери де күлди, оның кейпине қызы да күлди, еле есин билмейтуғын улы да үйдиң кейпине кейип қосып, анасына қарай бақадай секирип, әўилдеди.
- Ал, мен ҳаққында еситкиңиз келсе, қулақ салыңлар, - деп Генжемурат қызын бир дизесине, улын бир дизесине отырғызып, ҳәр қайсысын жуп-жуптан сүйди де, келиншегине сағыныш толы көзлерин сүзип мардыйды. - Урыстың аты урыс. Бирақ, мениң мақсетим - сөзиме қулақ асатуғын жигитлерди баслап орыслар тәрепине өтиў ҳәм Ерназарды зинданнан шығарысыўға жәрдем сораў болды. Сөйтип, орыслардың әскербасысын нийетлеп алға шаўып баратыр едим. Ырас турып арқамнан биреў атты. Хийўалылар атқанын я өзимиздикилер атқанын билмеймен, жығылдым, орыс ләшкериниң арасына келип жығылдым. Тилин билмесем де, орыслар өзлериниң жарадарлары менен қосып бир арбаға мингизип кейин қайтты. Оренбург деген қалада емлеўханасы бар екен, соған апарып жатқарды. Орыстың илимин қоя бер сирә, пытыра алысырақтан шашырап тийип, ҳәр жериме сиңип қала берген екен, бәрин кесип алды.
- Қалай жиберди?
- Тәўир боламан дегенше азлап тилин-әм үйрендим. Сөйтип, руқсат сорадым. Атымды да бақтырып қойған екен, әкелип берди. Докторларына (бизиңше тәўип) рахметти қардай боратып қайта бердим. Арал теңизине жақынласам Асқар бийлер, Шәрип моллалар жүрипти, "Аманлық па" десем: қазақ, татар, башқурт еллерине моллашылық етиўге келип едик, орыслар қайтарып атыр" дейди. Қалған жағында солар менен келе бердим.
- Бәри түс көргендей, - деди отқа жүзи қызарған келиншегиниң оймақтай аўзы ашылып.
- Қәйтесең? Бирақ орыс докторларының меҳриндей меҳирди ата-анамнан көргеним жоқ шығарман десем, асыра силтеген болмайман.
Олар апақ-шапақ болысып, шайға қанып бола келгенде бир қоңсысы байлаўлы атты танып, ким минип келгенин билиўге келип, бул ойланылмаған, еситилмеген ҳәдийсеге бир заман аң-таң болып, есин жыйнаған соң, аўыл бойлап шаўып кетти...
Үйге және бахыт қарады, шөп шығып кеткен соқпақлардың түни менен тепсингиси шығып, арадан еки-үш күн өтпей-ақ, гүрпилдеген ақ соқпаққа айналды.
Бир күни песинде алыстан сөйлеген Ерназар алакөздиң даўысы еситилди.
- Ҳа, Генжемурат, дәрриў-дәрриў о дүньядан ахбарат бер?
Генжемурат даўысты танып, алдынан жуўырып шығып қушақ ашты.
- Кел, достым Ерназар, кел! О дүнья қәдимги өзиң айтқандай, маған бейишинен орын аўмастырмаған соң қайттым.
Олардың кеўилли күлкиси басылмай атырып-ақ, Зарлық кирип келди. Ол әдеўир аўыр минезлилерден еди. Генжемурат пенен Ерназарды бир жерде көргенине қуўаныштан езиўи жыйылмай, ҳәр қайсысы менен шаққан-шаққан ҳал сорасты.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
13. 02

Рахмет, иним! Саўаплы ис бул. Ҳәр күни телеграмды ашып қызықлы шығармаларды оқыўға асығамыз. Ҳеш бирин қалдырмай оқыймыз. Өмириңиз узақ болсын! Бахытлы болып,
өнип-өсиң!🤲🤲🤲
Злиха Матчанова

Төлепберген Қайыпбергенов
Түсиниксизлер
Роман
Ол ҳәр аяғын зорға көтерип жатақханасының алдына жетип еди, төрт жағынан төрт жәллад пайда болып, тутып алды да, тикке сарайға апарып, ханның датханасына киргизди.
Хан оны бурынғыдай күни-түни күтиўге мәжбүрлемей, песин намазынан соң қабыл етип, ол есиктен бас көрсетиўден-ақ жедел менен сөйледи:
- Алакөз, базда тышқан өлтиргенниң даңқы жылан өлтиргеннен-әм асып кетеди. Сен де әйтеўир нәрсе ушын даңққа ерисип, талай өлимнен қалып жүрипсең.
- Уллы ханымыз, мениң есимдеги бир нәрсе - сизге не пайда бергеним емес, енди не бережақлығым еди...
- Алакөз, асығып гөзлеген мылтық дәл тиймейди. Мениң саған айтажақ гәпти ўәзирлерим арқалы емес, көзме-көз өзим айтып атырғанымды өзиңе бахыт деп санап түргелип тахтымның туяғына маңлайыңды тийгиз.
Ерназар хан буйрығын тәрк етпеди. Ол орнына қайтып бараман дегенше бас ўәзир гәп қосты.
- Уллы ханымыз, урыны қуўмасаң-әм қаша беретуғын әдетин тасламас екен.
- Кимге әкеси бир төбешик инам етсе, баласы соған өрмелеўи шәрт, бас ўәзир, - деди Ерназар.
Қартайған хан Ерназардың гәпин шала еситти ме ямаса оның ўәзир менен гәп алысыўынан өзин тысырақ тутқысы келди ме, ўақытты созбай, шақыртқандағы мақсетин туўрылады.
- Алакөз, сениң анаң жасырақ гезинде "аспанда ай болмаса киси жолдан адасады, күн болмаса кеўилди кир басады" деген даналық айтқан, деп еситкенмен. Ҳеш ким адаспасын, ҳеш кимниң кеўлин кир баспасын деп елиңе билимли, мисли ай, мисли шамшырақ ийшан жибердим. Ҳәзир ол Қарақумның етегине бегенлесип, өз атын умытып, өзине Қарақум ийшан деген лақап алды. Мен енди сени нөкерликтен азат қылып, баяғыда көпшиликте жәрия қылынған бийлик ҳамалың менен елиңе қайтараман. Өз руўыңа бийсең. Аммо, шамшырақ Қарақум ийшаннан биймәсләҳәт исиң болғанын мен еситпейин!
- Уллы ханымыз...
- Тоқта, - деди хан онша асықпай. - Мен жайпарахат сөйлегенге мурныңды көтерме. Қарның өзиңдики. Хийўа жарағын көтерген ийинлериң бәрҳама хандики!
- Уллы ханымыз...
- Тил геллеңниң жаўы, Алакөз, қәне, өкшеңди көтер!
- Уллы ханымыз...
- Журт сени қасқыр дейди, ҳәрекетиң ийттики, ашсаң!
- Түлкилер қасқырдан тоқ жасайды, ханымыз.
- Жәллад!
Қос жәллад Ерназардың еки қолтығынан алып сыртқа тартты. Ол енди тиккелей зинданға апарады деп ойлаған еди, олай болмады, жәлладлар оны дәрўазадан шығарып, кеңес берди:
- Тезирек қаладан кет, палўан. Өзиң мусылман бола тура орыс елшиси менен орысша сәлемлескениң ушын хан мәҳремлери жек көрип қалған. Және өршелессең, жәрдем ете алмаймыз. Есиңде болсын, бизлер саған ештеңе айтпадық.
Ол нөкерликке келгенде, хызмет атқарып жүргенде бундай жағдайда емес, айрықша салтанат пенен, бәлким, ҳеш ким көрип-билмеген бир жақсылықлар менен қайтарман деп ойлайтуғын еди, барлық үмитиниң пуш шыққаны жанына жеги болып Махмудниязға келди. Ол ҳал сорасыў былай турсын, көзге түсиўден жүзин бурды. Тек бир жақсылығы - оның жатақ орнына барып бир майдан дем алыўына кесент еттирмеди, бирақ таң қуланийек болған гезде еки нөкерине ҳәмир етип, орнынан түргелтип, қаладан қуўдырды.
18.
Елсиз жер жетим, жерсиз ел жетим, ерсиз үй жетим.
Генжемураттың үйи, есигиниң алдында үш түп гүжими бар, сәнли үйлердиң бири еди. Генжемурат қайтып келмеди - қуты қашты. Гүжимлерге суў жиберилмей жапырақлары солыды, үйине келетуғын соқпақлардың бәрине дерлик шөп шығып, үйдиң әтирапы тобарсып, тозаңғып қалды. Зайыбы оның өзине кейип берген, ат жақлыдан келген қара торы келиншек еди, еринен жаман хабар еситкели езиўинен күлки жоғалып, жүзи есигиниң алдындағы гүжимлердиң жапырағындай сарғайды, жалғыз қызы шыбықтай болып азды. Ол нөкерликке кетер алдында келиншегиниң айы-күни толысып отыр еди, ул туўды, бирақ оның қуўанышын ери менен тең бөлисе алмай, тәрбиясы ўақтында берилмегени ушын бала нәренжан болып өсип киятыр.
Өлим! Оннан ким қайтып келген? Усы сораўға жуўап табыў мүмкин болмағаны себепли, адам баласы оған да көнеди. Генжемураттың келиншеги де тәғдирге тән берип, енди оны биротала умытыўға қараған кешелердиң биринде, есик алдына биреў келип аттан түсти.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
12. 02