Камал Мәмбетов
Имтихан
Повесть
Сол, сол екен, жуўаплы секретарь менен жулдызымыз қарсы болды да қалды.
Жуўаплы секретарымыз ишинен тынған, күлип сөйлеп отырып-ақ сулайтып салатуғын өз исине пысық бир адам еди. Оның ҳәмме ўақыт күлип туратуғын жүзинен сени жақсы көрип яки жаман көрип турғанлығын айырыў әмри мәҳәл. Бул жағынан қарағанда ол муғаллимнен көре жынаят қыдырыў органларының хызметкерлерине көбирек усап кетер еди. Ол ҳәммеге бир қыйлы мәмиле қылатуғын болғаны ушын оның кимди жаман көретуғынлығын ҳеш ким айырып билмес. Деген менен ол мени жақсы көретуғын сыяқлы еди. Бирақ бул жақсы көриўлердиң ҳәммесин бес күнлик имтиханның өзи-ақ айырып таслады. Муғаллимлер:
- Ол кисиниң тарпыўына ушырасаң қайтып келе болмайсаң, - деген сөзди көп айтысатуғын еди.
Шынында да солай болды. Мен енди ҳәр күни азанда университетке келип, қуры сандалып үйге қайтатуғын болдым. Тил ҳәм әдебият бойынша имтихан алыўшылардың саны алтаў болып, ҳәр күни олардан төртеўи сайланып алынатуғын еди. Имтихан алыў ушын шек таслаў законлы қубылыс болса да формализмге айланып кетти. Шек салынған конвертлер де еки аўыз ғана сөз жазылған болып, биреўинде "имтихан аласаң", екиншисинде "имтихан алмайсаң" деген жазыўлар бар еди. Жуўаплы секретарь бул конвертлерди алдын ала ашып көрип, кеўлине унаған муғаллимлердиң алдына "Имтихан аласаң", ал кеўлине унамағанлардың алдына "имтихан алмайсаң" деген конвертти таслайтуғын еди. Бул шек емес, бәлким "ким жуўаплы секретарьға көбирек унайды" дегенге усаған бир ҳәдийсе. Күнде шектен қуры қалып қайтқаннан жаманы жоқ екен. Жуўаплы секретарь менен сөз алысқаннан кейин-ақ мениң даўым жүрмей қалды. Ол бәрҳама мениң алдыма "имтихан алмайсаң" деген шекти таслайды да, күнде шек түспеген болып үйге қайта беремен. Буның себеби өз-өзинен түсиникли. Жазба жумыс алынбайтуғын факультеттиң өзи жоқ. Жуўаплы секретарьдың басқа факультетлерде таныс баллары көп болып, меннен жығылып қалыўынан қорқар еди шамасы. Бир күни баслаўышты билмеген балаға "төрт" қойып жибер дегенинде "2" қойып жиберген "айыбым" және бар. Соның ушын да кейинги имтиханларда бир сөз айтсаң кеўлиңди қалдырмайтуғын ассисентлердиң қолы бәлент болып кетти. Мен ҳәр күни азанда "имтихан алмайсаң" деген конвертти алып үйге қайтар едим.
Кеўлим тыныш. Деген менен гил кеўилшек жигитлер имтихан алып, биринши курста үлгермеўшилер көбейип кетеди-аў деп қорқаман.
Енди келип отырған адамлар да жоқ. Үйимиздиң алды тып-тыныш. Бул жерде жақын арада бир дәбдебели той болып, соңы басқа көшелерде даўам етип атырғандай жым-жырт. Ҳәтте буннан тәшўишленген келиншегим:
- Бир қәте ис қылып қойғаныңыз жоқ па? Бир ҳәптеге шекем қолыңа бос конверт түсе бергенин қалай түсинсе болады. Я жумыс ислеген емес, я қарап жүрген емес. Оның орнына журт қатары мына есигиңниң алдына дәрўаза сал я болмаса илимий жумысыңды исле.
- Усы шаўқымда илимий жумыс ислеп бола ма? Тезирек өтип кетсе еди имтихан. Және тағы бул бир лотерея ойнағандай нәрсе. Мен қандай шектиң түсетуғынын қайдан билейин.
Узақ ойланып қалдым. Бул жүдә қызық ис болды-дә. Я имтихан алғанлардың арасында жоқпан я отпускада... Қулласы, мен еки оттың ортасында қалдым. Ертеңине күтилмегенде қолыма "имтихан аласаң" деген билет түсип қалды. Соншама кеўилсиз ўақыялардан кейин имтихан алыўға сирә қайылшылығым жоқ еди. Илаж қанша? Шек қолыңа түскеннен кейин алыўға мәжбүрсең. Аяқларым босасып екинши қабатқа көтерилдим. Мен жақынлағаннан секретарь қыздың гилтлерин шақырлатып, политэкономия кабинетин ашып атырғанынан-ақ мәлим болды. Демек, жазба жумыс тексериўим керек. Ҳақыйқатында да, солай болды. Коридорда тынышлық ҳүким сүрген ўақытта қолына қырқлаған жазба жумыс услаған жуўаплы секретарь кабинетке кирди де, есиктиң иштен гилтин таўлады. Бөлмениң гилти сол кисиниң еркинде. Сыртымыздан қулып урып, бизлерди умытып кеткен ўақытлары да көп болған. Соның ушын да бул жайға кирсем өзимди әлле қандай ериксиз сезип, бир түрли болып кетемен.
- Пай, иним, имтихан алыўшылардың бәри өзиңдей болса?
Әне, баслады, дедим өзимше. Бул киси адамды ийттен бетер жек көрип турған болса да мақтаўын қоймайды.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
13. 09
Имтихан
Повесть
Сол, сол екен, жуўаплы секретарь менен жулдызымыз қарсы болды да қалды.
Жуўаплы секретарымыз ишинен тынған, күлип сөйлеп отырып-ақ сулайтып салатуғын өз исине пысық бир адам еди. Оның ҳәмме ўақыт күлип туратуғын жүзинен сени жақсы көрип яки жаман көрип турғанлығын айырыў әмри мәҳәл. Бул жағынан қарағанда ол муғаллимнен көре жынаят қыдырыў органларының хызметкерлерине көбирек усап кетер еди. Ол ҳәммеге бир қыйлы мәмиле қылатуғын болғаны ушын оның кимди жаман көретуғынлығын ҳеш ким айырып билмес. Деген менен ол мени жақсы көретуғын сыяқлы еди. Бирақ бул жақсы көриўлердиң ҳәммесин бес күнлик имтиханның өзи-ақ айырып таслады. Муғаллимлер:
- Ол кисиниң тарпыўына ушырасаң қайтып келе болмайсаң, - деген сөзди көп айтысатуғын еди.
Шынында да солай болды. Мен енди ҳәр күни азанда университетке келип, қуры сандалып үйге қайтатуғын болдым. Тил ҳәм әдебият бойынша имтихан алыўшылардың саны алтаў болып, ҳәр күни олардан төртеўи сайланып алынатуғын еди. Имтихан алыў ушын шек таслаў законлы қубылыс болса да формализмге айланып кетти. Шек салынған конвертлер де еки аўыз ғана сөз жазылған болып, биреўинде "имтихан аласаң", екиншисинде "имтихан алмайсаң" деген жазыўлар бар еди. Жуўаплы секретарь бул конвертлерди алдын ала ашып көрип, кеўлине унаған муғаллимлердиң алдына "Имтихан аласаң", ал кеўлине унамағанлардың алдына "имтихан алмайсаң" деген конвертти таслайтуғын еди. Бул шек емес, бәлким "ким жуўаплы секретарьға көбирек унайды" дегенге усаған бир ҳәдийсе. Күнде шектен қуры қалып қайтқаннан жаманы жоқ екен. Жуўаплы секретарь менен сөз алысқаннан кейин-ақ мениң даўым жүрмей қалды. Ол бәрҳама мениң алдыма "имтихан алмайсаң" деген шекти таслайды да, күнде шек түспеген болып үйге қайта беремен. Буның себеби өз-өзинен түсиникли. Жазба жумыс алынбайтуғын факультеттиң өзи жоқ. Жуўаплы секретарьдың басқа факультетлерде таныс баллары көп болып, меннен жығылып қалыўынан қорқар еди шамасы. Бир күни баслаўышты билмеген балаға "төрт" қойып жибер дегенинде "2" қойып жиберген "айыбым" және бар. Соның ушын да кейинги имтиханларда бир сөз айтсаң кеўлиңди қалдырмайтуғын ассисентлердиң қолы бәлент болып кетти. Мен ҳәр күни азанда "имтихан алмайсаң" деген конвертти алып үйге қайтар едим.
Кеўлим тыныш. Деген менен гил кеўилшек жигитлер имтихан алып, биринши курста үлгермеўшилер көбейип кетеди-аў деп қорқаман.
Енди келип отырған адамлар да жоқ. Үйимиздиң алды тып-тыныш. Бул жерде жақын арада бир дәбдебели той болып, соңы басқа көшелерде даўам етип атырғандай жым-жырт. Ҳәтте буннан тәшўишленген келиншегим:
- Бир қәте ис қылып қойғаныңыз жоқ па? Бир ҳәптеге шекем қолыңа бос конверт түсе бергенин қалай түсинсе болады. Я жумыс ислеген емес, я қарап жүрген емес. Оның орнына журт қатары мына есигиңниң алдына дәрўаза сал я болмаса илимий жумысыңды исле.
- Усы шаўқымда илимий жумыс ислеп бола ма? Тезирек өтип кетсе еди имтихан. Және тағы бул бир лотерея ойнағандай нәрсе. Мен қандай шектиң түсетуғынын қайдан билейин.
Узақ ойланып қалдым. Бул жүдә қызық ис болды-дә. Я имтихан алғанлардың арасында жоқпан я отпускада... Қулласы, мен еки оттың ортасында қалдым. Ертеңине күтилмегенде қолыма "имтихан аласаң" деген билет түсип қалды. Соншама кеўилсиз ўақыялардан кейин имтихан алыўға сирә қайылшылығым жоқ еди. Илаж қанша? Шек қолыңа түскеннен кейин алыўға мәжбүрсең. Аяқларым босасып екинши қабатқа көтерилдим. Мен жақынлағаннан секретарь қыздың гилтлерин шақырлатып, политэкономия кабинетин ашып атырғанынан-ақ мәлим болды. Демек, жазба жумыс тексериўим керек. Ҳақыйқатында да, солай болды. Коридорда тынышлық ҳүким сүрген ўақытта қолына қырқлаған жазба жумыс услаған жуўаплы секретарь кабинетке кирди де, есиктиң иштен гилтин таўлады. Бөлмениң гилти сол кисиниң еркинде. Сыртымыздан қулып урып, бизлерди умытып кеткен ўақытлары да көп болған. Соның ушын да бул жайға кирсем өзимди әлле қандай ериксиз сезип, бир түрли болып кетемен.
- Пай, иним, имтихан алыўшылардың бәри өзиңдей болса?
Әне, баслады, дедим өзимше. Бул киси адамды ийттен бетер жек көрип турған болса да мақтаўын қоймайды.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
13. 09