🇰🇿 ҚАРЖЫЛЫҚ САУАТ

Зейнетке шыққан соң қанша зейнетақы алғың келеді?

«Қыстың қамын жаз ойла» дегендей, оны қазірден ойлап қою керек екен. Иә, күні ертең қанша зейнетақы алғың келетіні – сенің бүгінгі шешімің мен қазіргі әрекетіңе тікелей байланысты болып шықты. Өткенде ORDA FM радиосындағы «Қаржылық сауат» хабарына «БЖЗҚ» АҚ өкілін шақырғанбыз. Астана қаласындағы филиал директоры Мұрат Шәріпов мырза көзімізді ашып, келешек зейнетақымызды бүгіннен жоспарлау керек екенін айтып кетті.

«Өй, мемлекеттің бергенін алармыз, не өзгерер дейсің, ертең қанша пенсия алатыным – қазіргі айлық табысқа байланысты ғой» деп ойлайтын болсаңыз – ҚАТЕЛЕСЕСІЗ. Өйткені зейнетақы шотымызда жиналып жатқан жинақтарымыздың ТЕҢ ЖАРТЫСЫН біз инвестициялық портфельді басқарушы жеке компанияларға бере аламыз! Жалпы, мұндай мүмкіндік былтыр беріліп қойған. Бірақ, сезуімше, көп адам бұл іске келгенде әлі енжарлық танытып жүр. Ал, оның пайдасын түсінген жұрт жинағының жартысын қазірден жеке компанияларға тапсырып қойып жатыр.

«Соңғы 1 жылдың қорытындысы бойынша, инвестициялық компаниялардың кейбірінің табысы Ұлттық банктің басқаруынан жоғары болып тұр. Жалпы, Ұлттық банк зейнетақы жинақтарын біраз жылдан бері басқарып келе жатыр. Портфель – үлкен. Мысалы, 5 жылға салып қойған құнды қағаздар болса, ол қағаз жабылғанша күтеді. Ал басқарушы компаниялар ақшаларды бүгінгі нарықтың талабымен инвестициялап жатыр. Олардың өз стратегиясы бар. Жоспарлары да заманауи. Сол себепті ол компаниялардың инвестициялық кірісі де жоғары болып тұр» дейді «БЖЗҚ» АҚ өкілі Мұрат Шәріпов.

Енді СЕНІМ туралы. Жекенің қолына ақшамызды қалай беріп қоямыз деген ой тууы мүмкін кез келген адамда. Оны да сұрадық. Сол кезде спикердің жауабы былай болды:

«Азаматтардың жекеменшік компанияға деген қорқынышы болады. Бірақ, біз нарықтық экономикаға көштік қой. Жекеменшік компаниялардың өзі кейде мемлекеттік компаниялардан да асып түсіп жатады. Сондықтан бұдан қорқудың қажеті жоқ. Өйткені Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі бар. Осы Агенттіктің қадағалауымен инвест-портфельді басқарушы компаниялар лицензия алады. Және ол компаниялардың нарықта қызмет еткен тәжірибесі көп. Ол да есептеледі. Егер ол компаниялар біздің зейнетақы жинағымызды басқару кезінде шығынға бататын болса, онда өздерінің жеке капиталымен жауап береді. Ондай жауапкершілік келісімшартта жазылған.»

Енді компаниялар туралы. Кімдер олар? Неше компания бар? Біз ол жайында бұған дейін де жазғанбыз. Ол жайында «Қазақстандықтар зейнетақы жинағын өз бетінше басқара алады» атты материалымызда оқи аласыз – https://t.me/qarzhylyq_sauat/51

Бұл тақырыптан не түсіндік? Спикер Мұрат Шәріповтің айтуынша, азаматтың өз зейнетақысын жастай жоспарлауы – дүниежүзілік тренд. Қазақстан да соған келе жатыр. Яғни, сіз бен біз жинақ шотымыздағы зейнетақымыздың бір бөлігін жеке басқарушы компанияларға беріп, табысымызды арттыра аламыз деген сөз. Және оны кейінге қалдыра берудің де жөні жоқ секілді. Соны қазір қолға алып, инвестициялық басқарушы компанияның біріне ақшамызды салып қойсақ, болашақ зейнетақымызды көбейтуге мүмкіндік алады екенбіз.

Ең бастысы, әр азамат өз бетінше шешім қабылдауы керек. Егер жинағының бір бөлігін жеке компанияның біріне беруге ниет етсе, ол туралы ізденіп, оқып, салыстырып, инвест-табысын талдап, сосын барып шешім қабылдауы керек. Айтпақшы, жақында ғана naryk.kz порталында «Зейнетақы активтерін басқаруда биыл қай компания көшбасшы?» деген материал жарық көрді. Оған да көз салып қоюға болады.

Иә, қызық болса айта отырайын, мен де бүгін enpf.kz сайтында жинағымның бір бөлігін басқарушы компанияға беруге өтініш жолдап қойдым. Ешқайда барудың қажеті жоқ екен. ЭЦҚ арқылы өз жеке кабинетіме кіріп, «Қызметтер» бөліміне өтіп, өзіме қатысты жеке адрестік деректерді өңдеп/түзетіп/жаңартып, компанияның бірін таңдап, оған қанша ақшамды беретінімді көрсетіп, өтінім бердім.

Енді 1 жыл жұмысын сырттай бақылам көремін. Егер ол компанияның табысы мардымсыз болса, онда басқа компанияға ауыстыруға өтініш берем, болмаса, сол, әдеттегі, Ұлттық банктің басқаруына қайтарып алам. Оған толық мүмкіндік бар.

https://t.me/qarzhylyq_sauat

Біріккен Ұлттар Ұйымы Ұлыбританияға жұмысқа кеткен қазақстандықтардың алаяқтарға алданып қалғанын қаламайды

Сол үшін алаяқтардан қалай қорғану керегін түсіндіріп беруге ықылас танытып отыр екен. Себебі, әдетте, «өтірік» жұмысқа орналастыру үшін жұрттан ақша талап ететін алаяқтар бар.

БҰҰ-ның миграция жөніндегі өкілі Астанадағы бос жұмыс орындары жәрмеңкесіне келіп, қорғану жолдарын түсіндіріп бермек.

Оларды қалай танып-білу керек? Дезинформациядан қалай сақтануға болады? Қауіпсіз жұмысқа қалай орналасқан дұрыс, оның жолын қалай таңдау керек?

Бұл шараға журналистер көбірек барғаны дұрыс. Жан-жақтан жазып, білген-түйгенін халыққа ұсынса, көп адамның көзі ашылары хақ. Өте маңызды әрі қызықты тақырып.

Қайда өтеді — Астанада
Мекенжайы — Республика даңғылы, 34
Қашан — бүгін, 19 қыркүйекте
Уақыты — 15:00.

@qarzhylyq_sauat

Студент стипендиясымен де үй алуға болады

Мұндай керемет мүмкіндікті әйелдерге арналған «Ұмай» бағдарламасы ұсынады. Бұл ипотекамен 18-ге толған кез келген статустағы әйел (бойжеткен/ана) пәтер ала алады. Және Қазақстанның кез келген қаласынан! Бұрын 4 қаламен (Астана, Алматы, Атырау, Ақтау) ғана шектелетін. Енді ондай «қолбайлау» жоқ.

Сонымен, «Ұмай» бағдарламасы 2025 жылы қайта іске қосылғалы жатыр.

Соңғы өзгерістердің «плюсін» тізіп шықсақ:

- кезекке тұрудың қажеті жоқ;
- отбасылық статусқа шектеу қойылмайды;
- кез келген жұмыс орны жарай береді;
- атыңда екі немесе үш үй болса да кедергі емес;
- адрес бойынша тіркеуде болу міндетке жатпайды;
- қаладан да, ауылдан да үй алуға болады;
- жаңа үйден де, екінші нарықтан да үй алуға болады;
- БЖЗҚ-дағы жинақ ақшаны пайдалануға болады (жинақты Otbasy шотына аудара аласыз немесе туысыңыз өз жинағын аудара алады);
- айналаңдағы кез келген адам «созаемщик» бола алады (ата-анаң, бауырың, туысың, досың/құрбың);
- СТУДЕНТ СТИПЕНДИЯСЫ ТАБЫС КӨЗІ РЕТІНДЕ ҚАРАСТЫРЫЛАДЫ.

Енді бағдарламаның шарттарын айтайық:

- 15-20% – бастапқы жарна. Ол «Отбасы» депозитінде жатуы керек;
- 2016 – үйдің салынған жылы осы мерзімнен төмен болмауы керек;
- 950 000 – табыстың максималды деңгейі (осыдан асып кетпесе болды);
- 50 000 000 – баспананың максималды құны.

Әзірге банктің 300 нөміріне қоңырау шалып, кеңесшілерді жағалап филиалдарға жүгірудің қажеті жоқ. Сізге керегі мынау, құрметті ханымдар: өз варианттарыңызды қарастырыңыз, банк шарттары ыңғайға келе ме – ойланып көру, депозитті тексеру және оны 2024 жылы толтыруды ойластыру. Қажет болса, банктің мобильді қосымшасында немесе кеңесшілерге барып депозит ашу

- деп жазады Нұрлан Ақшанов өзінің Facebook-тегі парақшасында. Бұл азамат «Отбасы банк» АҚ басқарма төрағасының орынбасары.

https://t.me/qarzhylyq_sauat

– Жоспарсыз кредит алып той жасау, оңды-солды шашу – бұл дарақылық және жалған намыс. Енді әркімнің өз басы бар ғой. Қазір біреуге ақыл айтсаң, ауырып қалатын заман. Кейбір жағдайларды көріп жүрміз. Ұлан-асыр той жасайды. Бір ай, екі айға жетпей, жастардың арасына жік түсіп жатады. Ол өте ауыр көрініс. Артында миллиондаған қарызы қалады, ортаға түскен шаңырақ қалады...

Ең үлкен өткізген тойларымның бірі – 650 адам қатысқан той болды. Қаладағы ең үлкен мейрамхана кәдімгідей лық толды. Сонда әкесінің әріптестері дегенде 70 адам шықты. Сол әкесінің әріптестері үйленіп жатқан баланы танымайды. Тек әкесін біледі. Келіп жатқан құдаларды танымайды. Ол жастардың тіпті аты-жөнін білмейді. Арада бір ай өткенде емес, тіпті, ертеңіне сол балалардың атын ұмытып қалады. Мысалы, қараңыз, әкесі жұмыста беделді шығар, жақсы қызметкер шығар, бірақ өзінің отбасына қатысы жоқ сол әріптестерін түгел шақыру міндет пе?

– деп «ҚАРЖЫЛЫҚ САУАТ» авторына сұхбат берген еді былтыр тарихшы Айшуақ Дәрменұлы.

Ол сұхбаттың:

І БӨЛІМІ – https://t.me/qarzhylyq_sauat/25

ІІ БӨЛІМІ – https://t.me/qarzhylyq_sauat/26

https://t.me/qarzhylyq_sauat

Тойға дайындалып жатсыздар ма?

...Коронавирустың құтырып тұрған кезі еді. Жаңақорған жаққа хабарласып, жеңгеммен сөйлесіп, тойсыз өмір қалай екенін сұрадым.

– Миымыз тынышталып, ақшамызды үнемдеп, жақсы боп қалдық, – деді күліп. Індеттен бұрын аптасына жеті күн тойға баратын. Күйеуінің 250 мың теңге жалақысы тойға кетеді, өзінің 200 мың теңгесімен үйін асырайды. Карантиннің арқасында соның бәрі қалтасында қалған. Оның үстіне өкімет беретін 42 мың 500 теңге тағы бар.

* * *
«Коронавирустың да бір пайдасы тиді, тойды тоқтатты» деген көп адамды көрдім. Тойханамызды мектепке береміз, тойы құрысын деп еді біраз кәсіпкер. Бүгінде бәрі таз қалпына түсті.

* * *
Бағана ауылдағы кластасыма звондадым. Сауатты жігіт. «Мына, той дегенді тоқтатпасақ, халықты тонап бітетін болды» деді. Ауылда айлықпен жүрген бір жігіт екі айда 500 мың теңге тойға бердім деп қиналып отырған көрінеді. Асып-тасығандығынан емес, амал жоқтықтан берген.

– Тойға заңмен тыйым сала ма, білмеймін, өкімет қолға алмаса, өзіміздің қолдан шығып кетті. Өз бетімізбен тойды тоқтата алмаймыз. Осыны тоқтатса, ешкім қарсы болмайды, – деді кластасым.

* * *
Өкімет тойды заңмен тоқтата алмайды. «Той тоқтасын, үйлену тойына 150 адамнан артық қатыспасын» деген министр, я депутат жексұрын болады, қалың қазақ тойдан шаршап тұрса да бәрібір ит терісін басына қаптайды. Ондай «непопулярный» шешімді ешкім мойнына алмайды.

* * *
Шілденің соңында ағам баласын үйлендіріп, той жасады. Тойхананың кезегіне сәуірдің басында тұрды. Алматы мен төңірегінде бірде-бір бос тойхана жоқ. Сенбі-жексенбі түгілі, дүйсенбіге де жоқ.

* * *
Алматының шет жағына барсаңыз қаз-қатар тізілген небір зәулім ғимараттарды көресіз. Бәрі – тойхана.

* * *
Ақтау, Шымкент, Түркістан, Қызылорда, Таразда тойханалардың көшесі бар екен. Басқа қалаларда да солай шығар. Ономастикалық комиссия сондай көшелерге «Дарақылық даңғылы» деген ат берсе ғой.

* * *
2013 жылы «Протон» зымыраны құлап, Қармақшы ауданына бардым. Байқоңыр қаласының тура іргесінде Ақай деген ауыл бар. Шаршап, өкпесі өшкен ауыл. Не жол жоқ, не су жоқ. Шыға берісте жалғыз әдемі ғимарат тұр – тойхана екен.

* * *
Пәлен мың доллар қарыз алып, ұлан-асыр той жасап үйлендірген баласы бір жыл болмай ажырасып кеткендер де жетеді. Рас-өтірігін білмеймін, үйленгендердің 50 пайызы ажырасады екен. Сонда той не үшін?

* * *
Жұрт 30, 40, 50 жасын ертең өлетіндей неменеге жетісіп тойлайтынын түсінбедім. Бұрын ақын-жазушы құмар еді, қазір иттің-итақайы әуес болды.

* * *
Наспай кескен, құлақ тескен, қырқынан шығарған, кісен ашқан дейтін бытықы-шытықыларды да ұқпаймын.

* * *
«Кит-мит» деп өзін де, өзгені де алдап жүрген біреу әйтеуір.

* * *
Интернетте жүр: Қай күні біреу өзіне жапқан шапанды сол жерде лақтырып тастапты. Не үшін лақтырғанын білмеймін, «байғұс шаршаған шығар» дедім.

* * *
Құлаққағыс:
Бұл пост бір тойға ақша таппай отырғанда жазылды.

Жазба авторы: журналист Асылхан Мамашұлы

#ОйСалар

https://t.me/qarzhylyq_sauat

«Девальвация» сөзін ұмытатын кез келді немесе монетарлық билік бағамды директивті түрде өзгерте алмайды

Сәл сабыр сақтаңыз. Иә, білем, бұл сөздер сіз бен бізге сәл таңсықтау. Миға ауыр салмақ салуы мүмкін, бірақ, біле жүру керек. «Қаржылық сауат» деп атау таққан негізгі миссиямыз да сол ғой.

Әрине, «девальвация» сөзі бәрімізге таныс. Девальвация – ұлттық валютаның (мысалы, біздің жағдайда – теңгенің) өзге валюталарға қарағанда құнсыздануы.

Жалпы, экономикада девальвацияның екі түрі болады: «ашық» және «жабық» түрі. Алғашқы жағдайда, аты айтып тұрғандай, құны кеткен ақша ашықтан-ашық айналымнан алынады немесе басқасына ауыстырылады. Ал, ұлттық валютаның біртіндеп құнсыздануы – девальвацияның «жабық» түрін білдіреді.

«Девальвация» сөзін ұмытатын кез келді» деп жатырмыз ғой. Бұл – Ұлттық банктің бүгінгі позициясы. Неге қазір айтып жатыр? Себебі осыдан тура 9 жыл бұрын, яғни 2015 жылы 20 тамызда Қазақстан (елдің орталық банкі ретінде – Ұлттық банк) ақша-кредит саясатында «инфляцияны таргеттеу» режиміне көшкен еді.

Ұлттық банктің міндеті – елде ақша-кредит саясатын жүргізу. Айналымдағы ақша массасын бақылап, реттеп отыруды айтады. Инфляциялық таргеттеу деген осыдан шығады.

Мысалы, бұрын жазғанымыздай, Сіз бен біз – халықпыз. Тұтынушымыз. Нарықта алыс-берісті қалыптастырамыз. Кредит аламыз, тапқанымызды жұмсаймыз, тұтынамыз. Осының бәрі нарықтағы бағаларға әсер етеді. Ұлттық банк базалық ставка деңгейін бақылауда ұстап, елдегі банк жүйесінің қызметін реттеп отырады. Олардың тұтынушыға беретін кредиттерінің пайыздық мөлшері де осы ставкаға тікелей байланысты. Бұл енді бөлек тақырып және ол жайында біршама жаздық.

Курс (бағам) тақырыбына келсек. «Валюта курсы» бәріміз үшін маңызды. Теңгеміз күрт құбылып, өзге шетелдік валюталар қымбаттай түссе, алаңдап қаламыз. Бұл – нарықтық өмірде тіршілік кешіп жатқан кез келген адам үшін қалыпты «реакция».

Бірақ, көп адам, соның ішінде қалам сілтеп жүрген көзі ашық деген кей азаматтардың өзі әлі күнге дейін валюталар курсы «қолмен басқарылады» деп ұғады. Әлбетте, бұл – жаңсақ пікір. Демек, олар қателеседі. Себебі, 9 жыл бұрын дәл осы мезгілде теңге бағамы еркін айналымға жіберілді. Сол күннен бастап төл валютамыздың нарықтық құны (курсы) қор биржасындағы сұраныс пен ұсынысқа сай қалыптасады.

«Мұндай режимде монетарлық билік (Ұлттық банк) бағамды директивті түрде өзгерте алмайды. Яғни, девальвация жасау мүмкін емес. Тоғыз жыл өтсе де, «девальвация» сөзі әлі күнге дейін күн тәртібінен түспей тұр. Валютаның еркін айналымы режимінде тек «depreciation» – құнсыздану және «appreciation» – нығаю. Ал, «девальвация» сөзін ұмытатын кез келді. Себебі, тоғыз жыл деген аз уақыт емес» деп жазады Ұлттық банктің баспасөз хатшысы Асан Ахметжан.

Иә, Ұлттық банк курсты қолдан құрамайды. Бұл – миф. Күнделікті теңге бағамы нарықтағы сұраныс пен ұсынысқа қарай қалыптасады. Ақпарат үшін айта кетсек, қазіргі таңда валюта биржасындағы саудаға 33 қаржы институты қатысады. Оның ішінде екінші деңгейлі банктер де бар.

Олар валюта бағамын белгілегенде жеке және заңды тұлғалар мен олардың клиенттерінің сұранысына қарай жұмыс істейді. Ал, Ұлттық банк орталық банк ретінде ішкі валюта нарығында қандай да бір баланс бұзылатын болса, валюталық интервенция жүргізуге құқылы.

Сөзіміз дәйекті болуы үшін айтайық, 2022 жылдың наурыз айында теңге бағамы күрт құлдырай бастағанда Қазақстан Ұлттық банкі интервенция жүргізу арқылы «араласып», бірер аптаның ішінде теңге бағамы 516 теңгеден 420 теңгеге дейін нығайған еді. Бірақ, содан бері ондай интервенция жүргізілген жоқ.

https://t.me/qarzhylyq_sauat