Төлепберген Қайыпбергенов
Түсиниксизлер
Роман
Гөне Үргеништен қашып киятырғанда жолығып, арқасында ылашықтай отыны менен Ерназарды таңландырған қарыўлы қул. Иши ғымылдап, жүреги силкингендей болды. Ерназардың жолдасы аты менен адамларды айырып барып даўрық салды:
-Бул кимниң қулы?
Асыққанынан мелле шапанының белбеўин буўып үлгермей басындағы сары шалмасының бир ушы арқасына ҳалқа болып түсип, геўишлери салпылдап киятырған, қаптай семиз бай өлини көре сала жамбасына урды:
- Ўай нәлетий-әй! Пәнт бериўин! Халайық, көрдиңиз бе, уятсыз қулдың тәсилин? Сатып алғаныма бир ай болған жоқ. Кеше ашыў менен анасын сөккенимде "усы азабың ушын меннен жаманлық күт" деп еди, қылған жаманлығына қара заңғардың? Күшли деп үш қулдың баҳасына алғанымды қәйтейин? Әстаўпыралла, қулдың аршылын биринши көриўим.
- Өлиўге бос ўақыт бермеў керек еди-дә! - деди Ерназар.
Бай оны тыңламай, көпшиликтиң арасынан маңлайына қул таңбасы басылған екеўин айырып, семиз қолы менен арқаларынан түйгишледи:
- Ҳа, найсаплар, усының жолына түсип мени зыянда қалдырыў нийетлериңиз бар-е? Қалдырып бопсыз! Жумыстан кейин аяқ-қолыңыздан кисен айырсам, атамның төли емеспен,
- Жүр кеттик, Ерназар. Хийўада бундайларды жийи гезлетесең, - деди шабарман. - Еситтиң ғой, ийесине зыян бериў ушын өзин-өзи буўып өлтирген. Аршыл қул екен-дә!
Бул ўақыя енди ғана Ерназардың жүрегине қанжар болып суғылып, сарай дәрўазасына жеткенше бир аўыз сөйлесиўге деми жетпей қысылып, усы өлген қулды тирисинде көрип, сондай он мыңлаған қулды әрман еткенине жанын жеди, өкинди...
Дәрўаза алдында оны ертип келген шабарман "иркиле тур" деп ишке кирип кетиўден көп узамай, онлаған жарақлы нөкер пайда болып, Ерназарды қоршады. Ол апалақлап жән-жағына қаранды. Ертип келген шабарман ҳеш жерде көринбеди. Соның арасында нөкерлердиң екеўи оның атын жылаўлады, қалғанлары еки жақлап келип ерден аўдарып алды. Шабарман, әлле қаяқтан сыңғырлатып әкеиятырған кисенин Ерназардың қолларына кийгизип болғаннан кейин суўық демин алып, нөкерлерге масайрап маңлай терин сыпырды.
- Ҳа, найсап, Асқар бийге "арыслан жеп қойса да, түлкиниң артына тығылмайық" дегениң есиңде шығар... Енди сөйлесемиз. Нөкерлер, зинданға жеткенше бек болыңлар, бул дала жолбарысын тирилей әкелиў, маған аңсатқа түскен жоқ...
5.
Ең биринши пайда болған ышқы-муҳаббат сезими кеўилде ҳәксерлик пайда етеди. Ҳәксерли көзлерге дүнья ҳеш қашан өз қәлпинде көринбейди, гә гөззалланады, гә гөнереди.
Гүлзийба Ерназар менен ушырасқанының ақыбети неге әкелетуғынын билмей, дүнья оған биротала гөззалланған киби, жетимликке түскели биринши рет тыныш уйқылады. Жүдә жақсы түс көрип оянды.
Түсинде Ерназардың келиншеги өлипти. Адамлар жыласып, Гүлзийба менен Ерназар қол усласып, жыласқанлардың үстинен күлисип бир шетте турыпты.
Көзлерин ашса, Теңел ошаққа отын салып, өшип баратырған қозды алыстырыў ушын үплеп атыр екен.
- Теңел, Ерназар ағаның ҳаялы өлген бе? - деди ол ҳәзир ғана түсине енген ўақыя ырастай түйилип.
- Еситпедим.
Гүлзийба ериниңкиреп түргелди.
Теңел асығып баспақ бағыўға кетти.
Ылашықта жалғыз қалған қыз тула бедениниң аўырғанын енди сезинсе де, түси ырастай түйилип, қоңсысына барып сорап қайтқысы келип турды да, анасының тирисинде айтқан бир нәсиятын еследи. "Қыз бала сырын сақлай билиўи керек".
Бир күнниң ишинде ержетип, еси енип қалған секилли, қоңсыларынан ертеңине де сорамады. Усылайынша өзин басып салдамлылық пенен он күн өткерди. Он күни оған он жылдай болып өтти, бирақ хабар алатуғын Ерназар жоқ. Ақыры, шыдамай, "әўелин өзим басладым, өзим даўам етейин" деп, Ерназардың аўылына барып қайтыўға бел байлады. Басқалар көрсе, үйинде өзи болмаса, не дейди. Сылтаў керек. "Ҳа, яша", - деп ол басына келген бир ойға қуўанып ушып түргелди. - Өзи жоқ болса анасы "не қылып жүрсең, қызым" дейди. "Ана, сизиң аўыл тоғырақ, сол ушын көшип кележақ едим", деймен. Бул заманда напақа ушын көшип-қоныў, ҳеш қандай айып емес. Егер ол мениң өтинишимди шынға айландырып, көшип келе ғой десе, көшип-ақ бараман. Қайтама жақсы. Жақсы! Оның төбесин көриўге зар болып жүргенше аўылында жасап, күнде көремен, ҳаялы өлсе, гүл үстине гүл!
(Даўамы бар)
@BaxitliSaribaev
31. 12
Түсиниксизлер
Роман
Гөне Үргеништен қашып киятырғанда жолығып, арқасында ылашықтай отыны менен Ерназарды таңландырған қарыўлы қул. Иши ғымылдап, жүреги силкингендей болды. Ерназардың жолдасы аты менен адамларды айырып барып даўрық салды:
-Бул кимниң қулы?
Асыққанынан мелле шапанының белбеўин буўып үлгермей басындағы сары шалмасының бир ушы арқасына ҳалқа болып түсип, геўишлери салпылдап киятырған, қаптай семиз бай өлини көре сала жамбасына урды:
- Ўай нәлетий-әй! Пәнт бериўин! Халайық, көрдиңиз бе, уятсыз қулдың тәсилин? Сатып алғаныма бир ай болған жоқ. Кеше ашыў менен анасын сөккенимде "усы азабың ушын меннен жаманлық күт" деп еди, қылған жаманлығына қара заңғардың? Күшли деп үш қулдың баҳасына алғанымды қәйтейин? Әстаўпыралла, қулдың аршылын биринши көриўим.
- Өлиўге бос ўақыт бермеў керек еди-дә! - деди Ерназар.
Бай оны тыңламай, көпшиликтиң арасынан маңлайына қул таңбасы басылған екеўин айырып, семиз қолы менен арқаларынан түйгишледи:
- Ҳа, найсаплар, усының жолына түсип мени зыянда қалдырыў нийетлериңиз бар-е? Қалдырып бопсыз! Жумыстан кейин аяқ-қолыңыздан кисен айырсам, атамның төли емеспен,
- Жүр кеттик, Ерназар. Хийўада бундайларды жийи гезлетесең, - деди шабарман. - Еситтиң ғой, ийесине зыян бериў ушын өзин-өзи буўып өлтирген. Аршыл қул екен-дә!
Бул ўақыя енди ғана Ерназардың жүрегине қанжар болып суғылып, сарай дәрўазасына жеткенше бир аўыз сөйлесиўге деми жетпей қысылып, усы өлген қулды тирисинде көрип, сондай он мыңлаған қулды әрман еткенине жанын жеди, өкинди...
Дәрўаза алдында оны ертип келген шабарман "иркиле тур" деп ишке кирип кетиўден көп узамай, онлаған жарақлы нөкер пайда болып, Ерназарды қоршады. Ол апалақлап жән-жағына қаранды. Ертип келген шабарман ҳеш жерде көринбеди. Соның арасында нөкерлердиң екеўи оның атын жылаўлады, қалғанлары еки жақлап келип ерден аўдарып алды. Шабарман, әлле қаяқтан сыңғырлатып әкеиятырған кисенин Ерназардың қолларына кийгизип болғаннан кейин суўық демин алып, нөкерлерге масайрап маңлай терин сыпырды.
- Ҳа, найсап, Асқар бийге "арыслан жеп қойса да, түлкиниң артына тығылмайық" дегениң есиңде шығар... Енди сөйлесемиз. Нөкерлер, зинданға жеткенше бек болыңлар, бул дала жолбарысын тирилей әкелиў, маған аңсатқа түскен жоқ...
5.
Ең биринши пайда болған ышқы-муҳаббат сезими кеўилде ҳәксерлик пайда етеди. Ҳәксерли көзлерге дүнья ҳеш қашан өз қәлпинде көринбейди, гә гөззалланады, гә гөнереди.
Гүлзийба Ерназар менен ушырасқанының ақыбети неге әкелетуғынын билмей, дүнья оған биротала гөззалланған киби, жетимликке түскели биринши рет тыныш уйқылады. Жүдә жақсы түс көрип оянды.
Түсинде Ерназардың келиншеги өлипти. Адамлар жыласып, Гүлзийба менен Ерназар қол усласып, жыласқанлардың үстинен күлисип бир шетте турыпты.
Көзлерин ашса, Теңел ошаққа отын салып, өшип баратырған қозды алыстырыў ушын үплеп атыр екен.
- Теңел, Ерназар ағаның ҳаялы өлген бе? - деди ол ҳәзир ғана түсине енген ўақыя ырастай түйилип.
- Еситпедим.
Гүлзийба ериниңкиреп түргелди.
Теңел асығып баспақ бағыўға кетти.
Ылашықта жалғыз қалған қыз тула бедениниң аўырғанын енди сезинсе де, түси ырастай түйилип, қоңсысына барып сорап қайтқысы келип турды да, анасының тирисинде айтқан бир нәсиятын еследи. "Қыз бала сырын сақлай билиўи керек".
Бир күнниң ишинде ержетип, еси енип қалған секилли, қоңсыларынан ертеңине де сорамады. Усылайынша өзин басып салдамлылық пенен он күн өткерди. Он күни оған он жылдай болып өтти, бирақ хабар алатуғын Ерназар жоқ. Ақыры, шыдамай, "әўелин өзим басладым, өзим даўам етейин" деп, Ерназардың аўылына барып қайтыўға бел байлады. Басқалар көрсе, үйинде өзи болмаса, не дейди. Сылтаў керек. "Ҳа, яша", - деп ол басына келген бир ойға қуўанып ушып түргелди. - Өзи жоқ болса анасы "не қылып жүрсең, қызым" дейди. "Ана, сизиң аўыл тоғырақ, сол ушын көшип кележақ едим", деймен. Бул заманда напақа ушын көшип-қоныў, ҳеш қандай айып емес. Егер ол мениң өтинишимди шынға айландырып, көшип келе ғой десе, көшип-ақ бараман. Қайтама жақсы. Жақсы! Оның төбесин көриўге зар болып жүргенше аўылында жасап, күнде көремен, ҳаялы өлсе, гүл үстине гүл!
(Даўамы бар)
@BaxitliSaribaev
31. 12