Baxıtlı SARÍBAEV

Жаңа жылым жаңа бир китап

Жаңа жыл мазмунға толы бир китап,
Ол үш жүз алпыс бес беттен ибарат.
Азықланар кеўлиң оқысаң шынтлап,
Ўақыялар жайғасар боларлық ибрат.

Ҳәр кимде ҳәр қыйлы қалдырар тәсир,
Ҳәр жан шығарады өзинше жуўмақ.
Шебер сүўретленер рәң-бәрең тәғдир,
Танысып шығамыз кеўлимиз туўлап.

Сюжет тартымлы, образлар жарқын,
Суўғарылған сулыў сезимлер менен.
Қаҳарманлар сондай жүрекке жақын,
Әзиз оқыўшыға ой салар терең.

Мәзи көз жуўыртып болмайды оқып,
Бетлеў ләззет берер кирип ишине.
Нурлы идеядан кеўлимиз толқып,
Шеп болмаймыз үлги алсақ исинен.

Бул китапта тартарлықтай дыққатты,
Жаңа пикир, жыллы сезим берилген.
Талап етер оқыў сабыр-тақатты,
Жыллар жылўаланар маңлай териңнен!

1-январь, 2025
Бахытлы Сарыбаев
@BaxitliSaribaev

Төлепберген Қайыпбергенов
Түсиниксизлер
Роман
Жақын жерден мени үйине киргизеди".
Келеси күни аўыл арасында арман-берман шабысқан атлылар-әм көбейди. Бул Гүлзийбаның кеўлине және де ғулғыла салды. Гилең жас жигитлер әлле қаяқларға кетиўге жыйналысып атырғанға усайды. Тезирек Ерназарға көринип, күтетуғынын айтып қалыўы керек.
Епке келгендей сыны дүзиў кийимлерин кийди. Айнала оның көзине үйреншикли, күтә әпиўайы болып көринетуғын еди, бүгин жол бойындағы бүршиги түсип үлгермеген жыңғылларға шекем оған усынылып турған буўат-буўат гүл болып, Ерназардың аўылына бас ийип узатты. Самал желбиретип гә қулағын, гә аўзын басқан тулымшақлары менен ойнап, дийдиленген үйине жетип те қалды. Кириўге келгенде еңсесинен нәмәлим бир салмақ басып, есик алдында гилт тоқтады. Иштен сөйлесик еситилди:
- Ене, мен балаңа Хийўадан хан зергери соққан билезик, жүзик әкел дедим.
- Әкелер, шырағым. Қараша ханның тусында, қатын ердиң тусында дейди. Әкелер, бахытлы келиншексең.
- Ене, ырасында да мен сизиң үйге бахыт болып келдим ғой-ә?
- Аўа, шырағым.
Гүлзийба ғырра изине айланып кетпекши болып турды да, иштен биреўдиң шығып, "тың тыңлаған кимсең?" деўинен қорқып тәўекел, жез ший есикти көтерди.
Ана табақ жуўып, қасында бес, алты жасар ақлығы Хожаназар қызыл нағыслы зереннен қатық ишип отыр еди. Албырағанынан төрде бөпесин емизип терис қарап жатырған Рабийбини аңғармай тек ананың қолынан алды. Қумар аналық Гүлзийбаны бурыннан таныйтуғын еди, онын сынын дүзеп, орасан сулыў қыз болғанын көрип, түргеле сала оған төсек салды. Қыз бундай ҳүрмет болады деп ойламаған еди, қысына-қымтырыла төсектиң шетине дизесин басып, аманат ғана отырғаннан кейин, терис қарап бир шығанақлаған ҳалында жатырған Рабийбини енди аңғарып, ишинен қуўанды. "Палкер дурыс айтыпты, аўырыў екен!" деген қыялын еситтирип қойыўдан қорқып, қан қызыл ернин қымды. Ана қызының қысыныспаға түскенин сезди:
- Еркин отыра бер, қызым, ҳәзир шай қайнатаман.
Рабийби басын бурды.
Белиниң жиңишкелиги, бет-әлпетиниң сүўен жақлылығы, мүшелериниң иләнәзиклиги менен сулыў көринетуғын келиншек, бир қапталдағы төсекте таўыстай болып отырған Гүлзийбаның толық денелилиги, дөңгелек айға тақәббил бет алмасының қаймағы алынбаған сүттей ақлығы менен оғыры гөззал көринип отырғанын жақтырмай, мурнын гиржийтти.
- Ҳәй қыз, нәмнаған кемпирге шай қайнаттырғанша, өзиң қайнатып ишсеш!
Гүлзийба үнсиз түргелип даладан бир дәсте отынды сулыўлап пуштарлап әкелди.
От мазлап жанған гезде Мәўлен сары кирди. Оның шырайында әлле нәрсеге тәшўиш изи бар еди. Ана бир нәрсе деўин күтип бетине телмирди.
- Жеңге, - деди ол отырып үлгермей-ақ. - Билесиз, мен бир сумлық қыла алмайтуғын жигитпен. Бирақ, бир жаман хабар айтыўға ҳәм өтиниш қылыўға келдим.
- Жаман хабарды бөлисермиз, өтинишиңди орынлармыз.
Асқар бий ҳәзир Фазылға күш берип, "аға бий"диң жигитлерин жыйнатып атыр. Еситиўимше, орыс патшалығына қарсы, урысқа баратуғын қусайды. Ерназар аға бий қайда десем, Хийўаға бас ўәзир шақыртып кетти, деди. Сол ушын сизге асықтым. Орысларға қарсы урысқа барсамбекен? Бәлким, Ерназарды үлкен әскербасы қылыўға я ҳамал бериўге шақыртқан шығар. Қолына лийкин тийсе, мени бир ҳамаллы қылсын, жеңге.
Қумар аналық оның көзлерине қарап отырып күлди.
- Шыным, Қумар жеңге, - деди ол егитилип. - Ҳамал маған емес-тә, ағайинлерге керек екен. Солардың алдында абырайың болады. "Аға бий"диң ендиги зыяпатында дүрреши болып, Ерназардың жек көргенлерин өлгейлиден ураман.
Ана оның дузсыз гәплерине ашығырақ жуўап қайтармақшы еди, өзине ҳай берди. "Ҳәр нәрсениң изине бағыў керек".
- Ерназар келе берсин, көрермиз.
Мәўлен сары қайта-қайта миннетдаршылық билдирип үйден шығып кетти.
Ерназар Хийўаға кеткели аўыл арасындағы шаўқымлардан хабарлы ана, әлле қандай күтилмеген ҳәдийсениң жүз беретуғынын сезип, улының тезирек қайтыўын асығыслық пенен күтип жүр еди. Мәўленниң Асқар бийдиң ҳәрекети жөниндеги хабары кеўлин қабартса да, Ерназарға Хийўа ханы ҳамал берер деп болжаўы, оның да болжаўын тастыйықлады. "Қәне, усыннан Ерназаржаным хан пәрманы менен бас бийлик алып қайтса!
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
01. 01

#Жүректен_шыққан_тилеклер
#Жақсы_тилек_жақсы_саўға
#Қәдирлениў_бахты

Ўалейкум ассалам Бахытлы балам, аман-саў журсең бе, үй ишлериң, ата-анаң, туўысқанларың бәри аман ба?
Жаңа жыл байрамына жазған қутлықлаўың, итибарың,
тилеген ең жақсы тилеклериң ушын рахмет, тәңир жарылқасын!
Өзиңди де 2025-Жаңа жыл менен қутлықлай отырып, дүньядағы бар жақсылықларды тилеймен!
Қосыкларыңда жазғаныңдай өзиң сүйген қызды тап усы
2025-жылы ушыратып, кеўил қойысып, үлкен тойлар берип, керегеси бийик үлгили шаңарак қурып, муҳаббаттың, бахыттың, шадлыктың теңизинде жүзип жүргейсең, балам!
Группаға қойған шығармаларыңды, жүрек дебдиўлеринен келип шығып жазған әжайып қосықларыңды оқып, соның менен бирге ҳәр қыйлы окыў орынларындағы әдебият шайдалары менен болған ушырасыўларыңды қызығыўшылық пенен бақлап бараман. Сөйтемен де халкымыз арасынан Сиздей талантлы жас шайырдың жетилисип шығып атырғанына ишлей қуўанаман, талантың еле де өрлеп, абырой-мәртебең арта бериўин Алладан сорайман!
Саў-аман болғайсаң, жақсылар жолдасың болып, жаратқан ийем ҳәмийше жақсылықларын сыйлағай!
Жаңа жылда беккем ден саўлык, шаңарағыңа аманлық, мол бахыт, кетпес дәўлет, үлкен творчестволық табыслар тилеймен!
Жаңа жылды жақынларың менен кеўилли күтип алып, жаксы дем алың!
Сәлем менен катардағы оқырманларыңның бири Амангул апаң.

#Қутлықлаў
#Жаңа_жыл
#2025_жыл

Ассалаўма алейкум ҳүрметли заманласлар!
Бәршеңизди санаўлы пурсатлардан соң үлкемизге кирип келетуғын жаңа 2025-жыл менен шын жүрегимнен қутлықлайман!
Илайым, жаңа жыл мол ырысқы-несийбели, қут-берекетли, табыслы, жетискенликлерге толы жақсы жыл болып келгей! Өтип баратырған 2024-жылда орынланбаған арзыў-нийетлериңиз жаңа 2025-жылда иске аса бергей!
Жаңа жыл өмириңизге гөззал, қуўанышлы ҳәм бахытлы мәўритлерди инам еткей!
Нәўпир дәрьямыз суўға, дастурханларымыз нанға, кеўиллеримиз нурлы сезимлерге толы болғай!
Жыллар бизге устазлық етип, өмир ҳаққында тыянақлы сабақ берип, көзқарасларымыздың, инсаныйлық пазыйлетлеримиздиң жетилисиўинде салмақлы орын ийелейди. Сонлықтан да, жыллардан шексиз миннетдармыз.
Жыллардан жылларға, байрамнан байрамларға баўыры пүтинликте, аман-есенликте жетип жүре бергейсиз!
Ҳүрмет пенен Бахытлы Сарыбаев
@BaxitliSaribaev

Төлепберген Қайыпбергенов
Түсиниксизлер
Роман
Гөне Үргеништен қашып киятырғанда жолығып, арқасында ылашықтай отыны менен Ерназарды таңландырған қарыўлы қул. Иши ғымылдап, жүреги силкингендей болды. Ерназардың жолдасы аты менен адамларды айырып барып даўрық салды:
-Бул кимниң қулы?
Асыққанынан мелле шапанының белбеўин буўып үлгермей басындағы сары шалмасының бир ушы арқасына ҳалқа болып түсип, геўишлери салпылдап киятырған, қаптай семиз бай өлини көре сала жамбасына урды:
- Ўай нәлетий-әй! Пәнт бериўин! Халайық, көрдиңиз бе, уятсыз қулдың тәсилин? Сатып алғаныма бир ай болған жоқ. Кеше ашыў менен анасын сөккенимде "усы азабың ушын меннен жаманлық күт" деп еди, қылған жаманлығына қара заңғардың? Күшли деп үш қулдың баҳасына алғанымды қәйтейин? Әстаўпыралла, қулдың аршылын биринши көриўим.
- Өлиўге бос ўақыт бермеў керек еди-дә! - деди Ерназар.
Бай оны тыңламай, көпшиликтиң арасынан маңлайына қул таңбасы басылған екеўин айырып, семиз қолы менен арқаларынан түйгишледи:
- Ҳа, найсаплар, усының жолына түсип мени зыянда қалдырыў нийетлериңиз бар-е? Қалдырып бопсыз! Жумыстан кейин аяқ-қолыңыздан кисен айырсам, атамның төли емеспен,
- Жүр кеттик, Ерназар. Хийўада бундайларды жийи гезлетесең, - деди шабарман. - Еситтиң ғой, ийесине зыян бериў ушын өзин-өзи буўып өлтирген. Аршыл қул екен-дә!
Бул ўақыя енди ғана Ерназардың жүрегине қанжар болып суғылып, сарай дәрўазасына жеткенше бир аўыз сөйлесиўге деми жетпей қысылып, усы өлген қулды тирисинде көрип, сондай он мыңлаған қулды әрман еткенине жанын жеди, өкинди...
Дәрўаза алдында оны ертип келген шабарман "иркиле тур" деп ишке кирип кетиўден көп узамай, онлаған жарақлы нөкер пайда болып, Ерназарды қоршады. Ол апалақлап жән-жағына қаранды. Ертип келген шабарман ҳеш жерде көринбеди. Соның арасында нөкерлердиң екеўи оның атын жылаўлады, қалғанлары еки жақлап келип ерден аўдарып алды. Шабарман, әлле қаяқтан сыңғырлатып әкеиятырған кисенин Ерназардың қолларына кийгизип болғаннан кейин суўық демин алып, нөкерлерге масайрап маңлай терин сыпырды.
- Ҳа, найсап, Асқар бийге "арыслан жеп қойса да, түлкиниң артына тығылмайық" дегениң есиңде шығар... Енди сөйлесемиз. Нөкерлер, зинданға жеткенше бек болыңлар, бул дала жолбарысын тирилей әкелиў, маған аңсатқа түскен жоқ...
5.
Ең биринши пайда болған ышқы-муҳаббат сезими кеўилде ҳәксерлик пайда етеди. Ҳәксерли көзлерге дүнья ҳеш қашан өз қәлпинде көринбейди, гә гөззалланады, гә гөнереди.
Гүлзийба Ерназар менен ушырасқанының ақыбети неге әкелетуғынын билмей, дүнья оған биротала гөззалланған киби, жетимликке түскели биринши рет тыныш уйқылады. Жүдә жақсы түс көрип оянды.
Түсинде Ерназардың келиншеги өлипти. Адамлар жыласып, Гүлзийба менен Ерназар қол усласып, жыласқанлардың үстинен күлисип бир шетте турыпты.
Көзлерин ашса, Теңел ошаққа отын салып, өшип баратырған қозды алыстырыў ушын үплеп атыр екен.
- Теңел, Ерназар ағаның ҳаялы өлген бе? - деди ол ҳәзир ғана түсине енген ўақыя ырастай түйилип.
- Еситпедим.
Гүлзийба ериниңкиреп түргелди.
Теңел асығып баспақ бағыўға кетти.
Ылашықта жалғыз қалған қыз тула бедениниң аўырғанын енди сезинсе де, түси ырастай түйилип, қоңсысына барып сорап қайтқысы келип турды да, анасының тирисинде айтқан бир нәсиятын еследи. "Қыз бала сырын сақлай билиўи керек".
Бир күнниң ишинде ержетип, еси енип қалған секилли, қоңсыларынан ертеңине де сорамады. Усылайынша өзин басып салдамлылық пенен он күн өткерди. Он күни оған он жылдай болып өтти, бирақ хабар алатуғын Ерназар жоқ. Ақыры, шыдамай, "әўелин өзим басладым, өзим даўам етейин" деп, Ерназардың аўылына барып қайтыўға бел байлады. Басқалар көрсе, үйинде өзи болмаса, не дейди. Сылтаў керек. "Ҳа, яша", - деп ол басына келген бир ойға қуўанып ушып түргелди. - Өзи жоқ болса анасы "не қылып жүрсең, қызым" дейди. "Ана, сизиң аўыл тоғырақ, сол ушын көшип кележақ едим", деймен. Бул заманда напақа ушын көшип-қоныў, ҳеш қандай айып емес. Егер ол мениң өтинишимди шынға айландырып, көшип келе ғой десе, көшип-ақ бараман. Қайтама жақсы. Жақсы! Оның төбесин көриўге зар болып жүргенше аўылында жасап, күнде көремен, ҳаялы өлсе, гүл үстине гүл!
(Даўамы бар)
@BaxitliSaribaev
31. 12

Төлепберген Қайыпбергенов
Түсиниксизлер
Роман
- Исламды қорғаймыз. Исламның шамшырағы Хийўаны қорғаймыз, иним. Ханды қорғаймыз, өзлеримиз туўылып өскен уллы Хорезм шуқырын қорғаймыз.
- Жооқ, бий аға, өзи аз санлы халыққа бул келиспейтуғын ис. Ең болмаса, халқымыздың күн көриси жақсы болса еди, әне, соны қорғасаң бир қуп. Қайдан билемиз, орыс патшалығы биз сыяқлы аз санлы халықларға жақсы нийет пенен киятырған шығар. Ҳеш нәрсеге көзимиз жетпей турып, алдынан урыс пенен шықпайық.
- Сонда Хийўа ханы менен орыс патшалығының урысқан тамашасына қарап отыра беремиз бе?
- Басқа не илаж? Өзи тиймегенге тас атыў да, биреўдиң сақпанына салған тасы болыў да бизге дәркар емес, бий аға. Егер хийўалы меҳман кеўлине аўыр алмаса, арыслан жеп қойса да, түлкиниң артына тығылмайық, деп едим.
Асқар бий Ерназардың бир сөзлилигин билер еди, енди әңгимени қанша созса да, қалай жалбарынып, қалай түсиндирсе де хан тапсырмасын оған мақуллата алмаслығына көзи жетти.
- Өзиң бил, иним. Меники тек ўажыбаты ийман.
Азанда хийўалы күтә қуўжыңлап, ақшам ҳеш қандай гәп еситпегендей, күтә кемтарлық пенен қысыла-қымтырыла Ерназарға муражат қылды.
- Қәдирли мезбан, кеше жолдан шаршаған екенмен, қатты уйқы қысты. Оның үстине Асқар бий менен өз ара гәплериңизге кесент келтирмейин деп тыныш уйқыладым. Өз елиңизде күтә абырай қазанып, шан-шуҳрат алған жигит екенсиз. Сол ушын жолда Асқар бийге де туйдырмаған бир жаңалығым бар. Сизди уллы бас ўәзир дәргәхына шақыртып жиберди. Мәгар болса, сизге жақсы нийети бар.
Асқар бий бул хабарды жаңа еситип атырғанға мегзеди. Жақсылыққа жорыў керек пе ямаса жаманлыққа ма?
Қалай болса да бас ўәзирдиң шақырығына бармай қалыў мүмкин емес.
- Қашан?
- Бүгин жүрсеңиз, мен ғәрипти бахытлы етесиз.
Ерназар үнсиз түргелип, анасына ойласыў ушын ылашыққа кирди де, қасына бир дизерлеп отырып хийўалының өтинишин баян қылды.
- Бас ўәзир шақыртқан екен, қалма, балам, - деди ана ойланбастан. - Бирақ, бир нәрсе есиңде болсын, түлкиниң жүни өзгерсе де, әдети өзгермейди. Және абайла, сени ертип әкететуғын шабарман қасқыр болмасын, қасқыр менен жолдас болғанның таяғы қасынан қалмаўы зәрүр.
Ерназар қонағына келип:
- Қәдирли меҳман, мен сизиң еркиңиздемен, - деди.
Хийўалы жүдә мүләйимлик пенен рахмет айтып, енди жолға асығыў кереклигин өтинди.
Ат ертлеўге шыққан Ерназар қораға сүйенип баласы менен турған Ғарғабайды көрди.
Ол өзиниң үсти-басы қус түткендей болыўына қарамастан, улын жүдә ықшамлап кийиндирипти.
- Ҳа, Ғарғабай аға, тынышлық па? - деп Ерназар баланың басындағы қара ылақ терисинен қыстырғышланған дегелейин алып айдарынан сыйпалады. - Ҳа, Бердақ, бир жола бет ашар айтқаныңды көрдим бе?
- Көргенсиз, Ерназаржан, - деди Ғарғабай уялшақлық пенен көзлерин сыйпалап. - Билмеймен, жети атамыз еситпеген әрўақ бар, усы баламда. Қарап отырып-ақ қосық шығарады. Мектеп көрсе бир нәрсе болар ма деген қам дәме. Тап Хийўада оқытқым келеди.
- Хийўада оқытқаның ғой күтә жақсы, тек кеширмең көтерсе.
- Түнде сизиң үйде хийўалы мийман бар деп еситтим. Егер бар тапқанымды сатып-суўып Хийўаға апарсам, жәрдем етермекен дейжақ едим.
Үйден шығып, олардың сөйлесигин тыңлап турған хийўалы:
- Ҳа, күтә қызық адам көринесиз, - деди мысқыллы езиў тартып. - Кимлигиңизди, балаңыздың қандайлығын үсти басыңыз-ақ көрсетип турыпты. Сендейлердиң-әм баласы Хийўаға жайласа берсе...
Ғарғабай менен баласының теңнен қабақ шытып, кеўли бузылған кейпине Ерназардың иши ашып жубатыўға урынды:
- Ғарғабай аға, мен ҳәзир Хийўаға баратырман, бәлким, медресеге кирип сөйлесип қайтарман.
- Сапарың оң болсын, иним!
- Аўмийин!
Хийўалы түнериңкиреп атына қарай жылысты.
* * *
Ерназар менен шабарманның Хийўаға жеткенше сөйлесиклери, жолдың еки бойындағы ҳәр қыйлы өсимликлер, дәрья, ҳаўа райы жөнинен асып түспеди.
Қала ортасындағы көп көшениң бәндиргисинде көпирге таласқан малдай бир-бирине жол бериспей әлле нәрсеге таласа үңилип атырған адамларды көрип, шабарман солай бурылды. Ерназар ат үстинен мойнын созды. Ортада бир өли созылып жатыр. Турпаты таныстай түйилип жақынлады.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
30. 12

Төлепберген Қайыпбергенов
Түсиниксизлер
Роман
Уйқыға жатқан соң да айтаман.
- Ўай, әжеапа, өкшелериң қанап турыпты ғой.
Қыз еки жилигин сыпырмай киргенин енди уғып:
- Өйбейй! - деди де шөкке түсип отырды. - Жаңа ана кәрада бир түп шеңгелди басып алдым.
Теңел итибар бермей отын пуштарлаўға киристи.
* * *
Ерназарға Гүлзийбаның сол ақсаңқырап, қараңғыда көзден ғайып болғаны, көз алдында суўға сүңгип кеткендей-ақ түйилип, аң-таң. Қыз өзи менен бирге буның ақыл-ҳуўшы, күш-дәрманын қосып әкеткен сыяқлы, я қамшы услаған қолы, я жүўен тутқан қолы ҳәрекетке келмей, әдеўир ўақыт турды да, өзине ҳай берди: "Жаңа жигит болғаннан, жаңа қыз болғаннан сақла деген усы. Бийшара жетим енди қыз болып, балалық ҳәсери менен не қылғанын да билмей кетти-аў"...
Атын изге бурды.
Ол соңғы жыллары, бүгингисиндей бирин-бири қуўған, биринен бири артықмаш ҳәр қыйлы жағдайларға дусласып, бир жағы үзилсе, екинши жағы шым-шытырық болып атырған өрмекшиниң аўындай ойлардың қурсаўында қалмаған еди. Тәғдир шатқан қыйлы-қыйлы ҳәдийселер басының ишинде ҳәр жаққа шертилип, ҳеш қайсысы шешим таптырмай оны ерксиз айдап киятыр. Тек яўмыты арғымақ ғана кешеги жем жеген жерин умытпай оны үйине әкелди.
Есигиниң алдында байлаўлы үш атты көрип, көп ойлардан мажырасы шыққан жигит бирден қәддин тикледи. Бири Асқар бийдиң аты. Ерназарға атақлап жаманлық та, жақсылық та қылмайтуғын бул бий ардақлап келе бермейтуғын еди. "Ҳаа, - деди ишинен. - Жақсы болды. Нурлыбекти ертип келген болса, Гүлзийбаны силтеп жиберейин. Оның сандырақлағанында "палўан" деген сөз бар еди. Меннен соңғы атақлы палўан Нурлыбек. Мен ҳаял алғанман, балаларым бар. Нурлыбектиң басы ашық, еки жетим қосылысса, қандай тең жуптылар..."
Усы ойлар менен ишкерилеп, Асқар бийдиң қасындағы түри бөтен кисини көрип, "Ханның салық өндириўшиси шығар" деп уйғарды өзинше ҳәм барлық ойлары умытылды. Қонақлар менен суўықлаў аманлық-есенлик сорасылды. Ол үйде не таярланып атырғанын билиў ушын тез шығып ылашыққа кирип еди, анасы әлле қашан-ақ бир қойды сойдырып қазанға салдырып атыр екен. Нурлыбек от жағып отыр еди, Гүлзийбаға жибергиси келип турды да, бирден әлле қандай қызғаныш бойын қурсап, үндеместен қайта ишкериледи.
- Асқар аға, Кенесарының елшилери қайда?
- Қайтты.
- Ислери питти ме?
- Питти, бирақ хан олардың көп нәрсесин бизлерден ғәрезли қылып қайтарды.
Ерназар мыйығынан күлди.
- Шеп емес.
Асқар бий бийтаныс хийўалыны бас ўәзирдиң шабарманы деп таныстырды. Ол ҳақыйқат шабарманларға тән кем гәпли екен. Ханнан пәрмансыз аға бийдиң алдында ханнан бийлик пәрманы бар ғарры бийдиң өзин баладай тутыўын жақтырмаса да, пәрўайы пәнсерилик кейип тутып, жамбаслап чай ишип атыр.
Дәстүр бойынша тамақ желинип болған соң, я үйден узатып баратырғанда қонақтан жол болсын соралады.
Ҳәр қыйлы бағытта майда-шүйде әңгимелер даўам ете берди. Ақыры, Асқар бий шыдамады.
- Ерназар иним, - деди ол тамақтан кейин. - Елге жәрия қылынбаған бир тапсырма бар. Тәнҳа хан тапсырмасы. Алдын ала сениң менен ойласыўға келдим.
- Үлкен басыңызды киширейтип келгениңиз ушын миннетдарман, бий аға.
- Кенесарының елшилерине жәрдем бериў, бизлердиң зиммамызға түсип еди, соңынан Хийўа ханына қарсы орыс патшалығы шабыўыл қылады деген хабар алыныпты. Әне, сол орыс шабылыўына қарсы қарақалпақ ләшкерин топлап өзиң басқарыўың керек. Ләшкерим болмас деп ҳаўлықпа, "аға бий"де бас қосқан жигитлериң ереди, ермегенине жәрдем етемиз.
Ерназар бираз ойланып, хийўалы шабарманға көз астынан нәзер таслады. Оның бул гәплерге сирә қатнасы жоқ секилли, узақ жол жүрип шаршағаны ушын көзлерин перделеп, пышықтай уйқылап отыр.
- Асқар аға, бул сизиң ўәдеңиз бе ямаса ханның тапсырмасы ма?
- Ханның тапсырмасы.
- Еки дигирман тасының арасына түскен дән ун болмай қалмайды ғой, бий аға. Биз болсақ тири халықпыз.
- Ҳәр қыйлы қылып жорый бериўдиң кереги жоқ, иним.
Мезбан хийўалыға және бир урланыңқырап нәзер салды. Оның баз-баяғысы.
- Асқар аға, елимизде қанша ашлық, әптадалық, ырасын айтқанда, заманға, ханға көп-көп наразылық бар. Биз орысларға қарсы урысқанда сол ашлықты, сол әптадалықты, заманға, ханға сол наразылықларды қорғап қалыўымыз керек пе?
@BaxitliSaribaev
29. 12

Төлепберген Қайыпбергенов
Түсиниксизлер
Роман
- Әкең өлгенде анаң сени үйине таслап, улы Теңелди көтерип келип еди. Сениң атың Гүлзийба ғой-ә?
- Аўа. Оны қайдан билесең?
- Неге билмейин? Сен шынжырма-шынжыр киятырған атқосшылар әўладысаң.
- Сонда неге үкемди "аға бий"ге қоспайсыз?
- Үкең еле жас. Гүлзийба, шыныңды айт, неге өлмекши болдың?
Қыздың жүзи бурыштай қызарып барып, бирден көзлерин жумды:
- Тап шынымды айтайын ба?
- Аўа.
- Ондайды айтамекен?
- Айта бер, мен тисимнен шығырмайман.
- Онда көйлегимди бер.
- Шыныңды айтсаң беремен.
- Билесең бе, мен ашықпан.
- Кимге?
- Айтпайман!
- Ашығыңа қосыла аласаң ба?
- Палкерге пал аштырдым. Әдеўир машақат шегесең, арада жақпас биреў өледи, соннан соң қосыласаң, деди.
- Палға исенсең, неге суўға кетип өлгиң келди? Адам бул дүньяға өлиў ушын келмейди ғой.
- Ерназар аға, неге өйдедиң? Адам өлиў ушын туўылады ғой.
Ерназар сөзден утылса да, қыздың сулыў келбетине тойынбай қарап, талшыбықтай қара бурымларын алақанына салып сыйпалады.
- Гүлзийба-аў, өлими менен киси ҳеш кимнен өш алмайды ғой.
- Ашықлық-әм кисиниң душпаны, дейди. Мен сол душпанымнан өлип-ақ қутылайын дедим.
Ерназар селк-селк күлди, қызда әлле қандай кейип пайда етип, өшестириў мақсетинде оның балалығына күлди.
- Ерназар аға, келиншегиң менен сүйип қосылдың ба ямаса ол сүйди ме? Ашықлық деген қандай болады?
Қыздың батыл сораўы ҳайран қалдырса да, ол жуўап бериўге тартылды. Себеби, устағанлы жуўабы жоқ еди. Келиншегин өзи сүйгенин, я ол сүйгенин билмейди, бирақ дурысын айтқанды мақул тапты.
- Онда жас едим, анам үйлен деди, үйлендим.
- Мениң инимнен басқа ҳеш кимим жоқ.
- Билемен.
Қыз көйлегине қолын созып атыр еди, еңсесине жабылған атжабыў жылысып кетип, сулыў денеси және жалтырады. Ерназар енди өзин туталмады...
Олар ымырт жабылған соң ғана атқа мингесип қайтты. Қыз ерге отырар гезде ғана әлле нәрсени бир аўырсынып еди, қайтып дыбыс шығармады. Ерназардың да тили байланғандай, үнсиз, бирақ екеўиниң де демлери лаплап, айналаны от алдырып жибергендей, жүрек соғыслары әри жийи, әри қатты. Сонда да бир-бирине ҳештеңе деспеди. Қыз ылашығына жақынлаған соң атты тоқтатыўын өтинди де, рахметтиң орнына Ерназардың тикенеклескен мурт басқан ыссы ернинен шорп еттирип бир сүйди де, ерден жылысып түсти.
Ылашығының алдында үкеси Теңел күтип тур екен.
- Әжеапа! - деди Теңелдиң даўысына қуўаныш араласа толқынланып. - Бүйтип кешикпейтуғын едиң ғой?
- Қорқтың ба?
- Еки бузаў өристен қайтқан сыйырларға қашып аналарын емип қойды. Ийелери маған бақырды.
Көкиреги қуўанышлы қыз үкесиниң өсик шашлы басынан сыйпалады.
- Саған азап бергенлерди еле Ерназар аға бийге айтамыз. Ол жазалайды.
- Әжеапа, еситтиң бе, Ерназар аға бий Сайыпназар бийдиң адамлар менен қол алысқанында қолының орнына аяғын усынатуғын әдетин билип, урыпты. Шәрип молланы да урыпты, бүгин падашылар айтысты.
- Еситтим, жаным. Ерназар аға бий күтә-күтә жақсы адам, билесең бе, ол сондай күшли, сондай ақыллы, бул әлемде ондай ақыллы, күшли адам жоқ. Теңел, бизлер аты әпсана Маман бийге атқосшы болған адамның әўладымыз. Бабаларымыз шынжырма-шынжыр атқосшы. Сен-әм Ерназар аға бийге атқосшы боласаң.
- Мени атқосшылыққа алса-дә?
- Алады.
- Бийдиң атқосшылығына көп-көп ақыл керек, дейди ғой.
- Өзим үйретемен саған. Бирақ, сен дым-дым күшли, шыдамлы болыўың керек.
- Қәйтип дым-дым күшли, дым-дым шыдамлы боламан?
- Мениң айтқанымды қылсаң, боласаң.
- Айтқаныңнан шықпайман, әжеапа.
- Билесең бе, өмир деген не? Өмир деген биреўдиң биреўге ышқысы. Ышқы деген не? Ол адамға сулыўлықты, гөззаллықты ашып қоймай, адамды мисли өзгертетуғын нәрсе.
Ол Теңелдиң аўзы ашылып түсинбей отырғанын енди ғана сезип, қысынғанынан және оны қушақлап маңлайынан, ҳәр бетиниң алмасынан, қулақларына шекем сүйип-сүйип алды. - Бул саған ҳәзир керек гәп емес, ойнап айтып атырман. Билип қой, көп киси жақсы көретуғын ийт болғаннан, ҳәмме айбынатуғын арыслан артығырақ, және есте тут, қорқақ нени жоғалтса, ол батыр да болады.
- Бул гәплериңниң мәнисин көбирек түсиндирсе, әжеапа.
- Аш болған шығарсаң, баўырым, ҳәзир отын әкел, қазанды атландырып жиберип айтайын.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
28. 12