Төлепберген Қайыпбергенов
Түсиниксизлер
Роман
- Исламды қорғаймыз. Исламның шамшырағы Хийўаны қорғаймыз, иним. Ханды қорғаймыз, өзлеримиз туўылып өскен уллы Хорезм шуқырын қорғаймыз.
- Жооқ, бий аға, өзи аз санлы халыққа бул келиспейтуғын ис. Ең болмаса, халқымыздың күн көриси жақсы болса еди, әне, соны қорғасаң бир қуп. Қайдан билемиз, орыс патшалығы биз сыяқлы аз санлы халықларға жақсы нийет пенен киятырған шығар. Ҳеш нәрсеге көзимиз жетпей турып, алдынан урыс пенен шықпайық.
- Сонда Хийўа ханы менен орыс патшалығының урысқан тамашасына қарап отыра беремиз бе?
- Басқа не илаж? Өзи тиймегенге тас атыў да, биреўдиң сақпанына салған тасы болыў да бизге дәркар емес, бий аға. Егер хийўалы меҳман кеўлине аўыр алмаса, арыслан жеп қойса да, түлкиниң артына тығылмайық, деп едим.
Асқар бий Ерназардың бир сөзлилигин билер еди, енди әңгимени қанша созса да, қалай жалбарынып, қалай түсиндирсе де хан тапсырмасын оған мақуллата алмаслығына көзи жетти.
- Өзиң бил, иним. Меники тек ўажыбаты ийман.
Азанда хийўалы күтә қуўжыңлап, ақшам ҳеш қандай гәп еситпегендей, күтә кемтарлық пенен қысыла-қымтырыла Ерназарға муражат қылды.
- Қәдирли мезбан, кеше жолдан шаршаған екенмен, қатты уйқы қысты. Оның үстине Асқар бий менен өз ара гәплериңизге кесент келтирмейин деп тыныш уйқыладым. Өз елиңизде күтә абырай қазанып, шан-шуҳрат алған жигит екенсиз. Сол ушын жолда Асқар бийге де туйдырмаған бир жаңалығым бар. Сизди уллы бас ўәзир дәргәхына шақыртып жиберди. Мәгар болса, сизге жақсы нийети бар.
Асқар бий бул хабарды жаңа еситип атырғанға мегзеди. Жақсылыққа жорыў керек пе ямаса жаманлыққа ма?
Қалай болса да бас ўәзирдиң шақырығына бармай қалыў мүмкин емес.
- Қашан?
- Бүгин жүрсеңиз, мен ғәрипти бахытлы етесиз.
Ерназар үнсиз түргелип, анасына ойласыў ушын ылашыққа кирди де, қасына бир дизерлеп отырып хийўалының өтинишин баян қылды.
- Бас ўәзир шақыртқан екен, қалма, балам, - деди ана ойланбастан. - Бирақ, бир нәрсе есиңде болсын, түлкиниң жүни өзгерсе де, әдети өзгермейди. Және абайла, сени ертип әкететуғын шабарман қасқыр болмасын, қасқыр менен жолдас болғанның таяғы қасынан қалмаўы зәрүр.
Ерназар қонағына келип:
- Қәдирли меҳман, мен сизиң еркиңиздемен, - деди.
Хийўалы жүдә мүләйимлик пенен рахмет айтып, енди жолға асығыў кереклигин өтинди.
Ат ертлеўге шыққан Ерназар қораға сүйенип баласы менен турған Ғарғабайды көрди.
Ол өзиниң үсти-басы қус түткендей болыўына қарамастан, улын жүдә ықшамлап кийиндирипти.
- Ҳа, Ғарғабай аға, тынышлық па? - деп Ерназар баланың басындағы қара ылақ терисинен қыстырғышланған дегелейин алып айдарынан сыйпалады. - Ҳа, Бердақ, бир жола бет ашар айтқаныңды көрдим бе?
- Көргенсиз, Ерназаржан, - деди Ғарғабай уялшақлық пенен көзлерин сыйпалап. - Билмеймен, жети атамыз еситпеген әрўақ бар, усы баламда. Қарап отырып-ақ қосық шығарады. Мектеп көрсе бир нәрсе болар ма деген қам дәме. Тап Хийўада оқытқым келеди.
- Хийўада оқытқаның ғой күтә жақсы, тек кеширмең көтерсе.
- Түнде сизиң үйде хийўалы мийман бар деп еситтим. Егер бар тапқанымды сатып-суўып Хийўаға апарсам, жәрдем етермекен дейжақ едим.
Үйден шығып, олардың сөйлесигин тыңлап турған хийўалы:
- Ҳа, күтә қызық адам көринесиз, - деди мысқыллы езиў тартып. - Кимлигиңизди, балаңыздың қандайлығын үсти басыңыз-ақ көрсетип турыпты. Сендейлердиң-әм баласы Хийўаға жайласа берсе...
Ғарғабай менен баласының теңнен қабақ шытып, кеўли бузылған кейпине Ерназардың иши ашып жубатыўға урынды:
- Ғарғабай аға, мен ҳәзир Хийўаға баратырман, бәлким, медресеге кирип сөйлесип қайтарман.
- Сапарың оң болсын, иним!
- Аўмийин!
Хийўалы түнериңкиреп атына қарай жылысты.
* * *
Ерназар менен шабарманның Хийўаға жеткенше сөйлесиклери, жолдың еки бойындағы ҳәр қыйлы өсимликлер, дәрья, ҳаўа райы жөнинен асып түспеди.
Қала ортасындағы көп көшениң бәндиргисинде көпирге таласқан малдай бир-бирине жол бериспей әлле нәрсеге таласа үңилип атырған адамларды көрип, шабарман солай бурылды. Ерназар ат үстинен мойнын созды. Ортада бир өли созылып жатыр. Турпаты таныстай түйилип жақынлады.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
30. 12
Түсиниксизлер
Роман
- Исламды қорғаймыз. Исламның шамшырағы Хийўаны қорғаймыз, иним. Ханды қорғаймыз, өзлеримиз туўылып өскен уллы Хорезм шуқырын қорғаймыз.
- Жооқ, бий аға, өзи аз санлы халыққа бул келиспейтуғын ис. Ең болмаса, халқымыздың күн көриси жақсы болса еди, әне, соны қорғасаң бир қуп. Қайдан билемиз, орыс патшалығы биз сыяқлы аз санлы халықларға жақсы нийет пенен киятырған шығар. Ҳеш нәрсеге көзимиз жетпей турып, алдынан урыс пенен шықпайық.
- Сонда Хийўа ханы менен орыс патшалығының урысқан тамашасына қарап отыра беремиз бе?
- Басқа не илаж? Өзи тиймегенге тас атыў да, биреўдиң сақпанына салған тасы болыў да бизге дәркар емес, бий аға. Егер хийўалы меҳман кеўлине аўыр алмаса, арыслан жеп қойса да, түлкиниң артына тығылмайық, деп едим.
Асқар бий Ерназардың бир сөзлилигин билер еди, енди әңгимени қанша созса да, қалай жалбарынып, қалай түсиндирсе де хан тапсырмасын оған мақуллата алмаслығына көзи жетти.
- Өзиң бил, иним. Меники тек ўажыбаты ийман.
Азанда хийўалы күтә қуўжыңлап, ақшам ҳеш қандай гәп еситпегендей, күтә кемтарлық пенен қысыла-қымтырыла Ерназарға муражат қылды.
- Қәдирли мезбан, кеше жолдан шаршаған екенмен, қатты уйқы қысты. Оның үстине Асқар бий менен өз ара гәплериңизге кесент келтирмейин деп тыныш уйқыладым. Өз елиңизде күтә абырай қазанып, шан-шуҳрат алған жигит екенсиз. Сол ушын жолда Асқар бийге де туйдырмаған бир жаңалығым бар. Сизди уллы бас ўәзир дәргәхына шақыртып жиберди. Мәгар болса, сизге жақсы нийети бар.
Асқар бий бул хабарды жаңа еситип атырғанға мегзеди. Жақсылыққа жорыў керек пе ямаса жаманлыққа ма?
Қалай болса да бас ўәзирдиң шақырығына бармай қалыў мүмкин емес.
- Қашан?
- Бүгин жүрсеңиз, мен ғәрипти бахытлы етесиз.
Ерназар үнсиз түргелип, анасына ойласыў ушын ылашыққа кирди де, қасына бир дизерлеп отырып хийўалының өтинишин баян қылды.
- Бас ўәзир шақыртқан екен, қалма, балам, - деди ана ойланбастан. - Бирақ, бир нәрсе есиңде болсын, түлкиниң жүни өзгерсе де, әдети өзгермейди. Және абайла, сени ертип әкететуғын шабарман қасқыр болмасын, қасқыр менен жолдас болғанның таяғы қасынан қалмаўы зәрүр.
Ерназар қонағына келип:
- Қәдирли меҳман, мен сизиң еркиңиздемен, - деди.
Хийўалы жүдә мүләйимлик пенен рахмет айтып, енди жолға асығыў кереклигин өтинди.
Ат ертлеўге шыққан Ерназар қораға сүйенип баласы менен турған Ғарғабайды көрди.
Ол өзиниң үсти-басы қус түткендей болыўына қарамастан, улын жүдә ықшамлап кийиндирипти.
- Ҳа, Ғарғабай аға, тынышлық па? - деп Ерназар баланың басындағы қара ылақ терисинен қыстырғышланған дегелейин алып айдарынан сыйпалады. - Ҳа, Бердақ, бир жола бет ашар айтқаныңды көрдим бе?
- Көргенсиз, Ерназаржан, - деди Ғарғабай уялшақлық пенен көзлерин сыйпалап. - Билмеймен, жети атамыз еситпеген әрўақ бар, усы баламда. Қарап отырып-ақ қосық шығарады. Мектеп көрсе бир нәрсе болар ма деген қам дәме. Тап Хийўада оқытқым келеди.
- Хийўада оқытқаның ғой күтә жақсы, тек кеширмең көтерсе.
- Түнде сизиң үйде хийўалы мийман бар деп еситтим. Егер бар тапқанымды сатып-суўып Хийўаға апарсам, жәрдем етермекен дейжақ едим.
Үйден шығып, олардың сөйлесигин тыңлап турған хийўалы:
- Ҳа, күтә қызық адам көринесиз, - деди мысқыллы езиў тартып. - Кимлигиңизди, балаңыздың қандайлығын үсти басыңыз-ақ көрсетип турыпты. Сендейлердиң-әм баласы Хийўаға жайласа берсе...
Ғарғабай менен баласының теңнен қабақ шытып, кеўли бузылған кейпине Ерназардың иши ашып жубатыўға урынды:
- Ғарғабай аға, мен ҳәзир Хийўаға баратырман, бәлким, медресеге кирип сөйлесип қайтарман.
- Сапарың оң болсын, иним!
- Аўмийин!
Хийўалы түнериңкиреп атына қарай жылысты.
* * *
Ерназар менен шабарманның Хийўаға жеткенше сөйлесиклери, жолдың еки бойындағы ҳәр қыйлы өсимликлер, дәрья, ҳаўа райы жөнинен асып түспеди.
Қала ортасындағы көп көшениң бәндиргисинде көпирге таласқан малдай бир-бирине жол бериспей әлле нәрсеге таласа үңилип атырған адамларды көрип, шабарман солай бурылды. Ерназар ат үстинен мойнын созды. Ортада бир өли созылып жатыр. Турпаты таныстай түйилип жақынлады.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
30. 12