Камал Мәмбетов
Имтихан
Повесть
Қолыма елиў жумыс санап берди.
- Аўыл хожалығы, - деди бир көзин қысып. - Булар әдебиятшылар емес, инженерлер, жүдә сығалай берме, - деди маған ақыл берген болып. - Және булар сайланды команда. Биолог, математиклер. Жығылып қалмасын, - деп әбден шегелеген болды.
Жуўаплы секретарьдың айтқанындай-ақ бизлер тәбият пәнлерине кириўшилерди онша шуқластырып отырмаймыз. Жазба имтиханнан филология факультетлериниң абитуриентлерине қарағанда оларға қойылатуғын талап әдеўир жеңил. Мениң өзим мың мәртебе исенемен, математикадан жақсы оқыған бала ана тилинен төмен жазбайды. Бирақ та, айырым сәлем хат жаза алмайтуғын балалардың "күшли математик" болып имтихан тапсыратуғынлары болады. Мениң жеке өзим буған оншама исенбеймен.
Жуўаплы секретарь изине қайтпақшы болып, әлле бир нәрсени ескерткиси келгендей изине қайырылды.
- Отыз сегизинши атылмасын!
Түк түсинсем. Ертеректе "Жигирма алтыншы атылмасын" деген кино көргеним бар. Бул киноның имтиханға қандай қатнасы бар екен? Усы шәлкем шәлистен дәрҳал өзиме келдим. Ҳа, қуў, сениң-ә! Отыз сегизинши номерди айтып отырған жоқ па екер? - деген ой жылт етти қыялымнан.
Шынында да, солай. Жазба жумысты өзинен басқа адам шифрламайды. Сонша имтихан алып, басқа бир адамның номер айтып келгенин еситкенимиз жоқ. Демек, өзине тийисли.
- Бул буйрық па? Я өтиниш пе? - дедим оның жүзине тигилип.
- Буйрық десе де болады, өтиниш десе де болады. Ақсақал айтып еди... Ректор.
Ақсақал айтты дегеннен-ақ Шамурат Абдимуратович есиме түсип, "ләм" деп аўыз ашпадым. Демек, ректор айтқан екен орынланыўы тийис.
Жуўаплы секретарь есиктен шықты да тасыр-тусыр қулыплады. Мен әстен отыз сегизинши жумысты қолға алдым да, бир кеўилсиз ҳәдийсениң гүўасы болғандай серрийип қатып қалдым. Жазба жумысқа алты қатар ғана сөз жазылған еди. Бундай жумысқа қандай жағдайда да баҳа қойып болмайды. Жуўаплы секретарь менен шекинисип қалғаным аздай, ректордың кеўлине тийип алатуғын болдым-аў деп отырған орнымда лал болдым да қалдым. Бирақ та ректорымыз болмайтуғын иске адамды мәжбүрлемейтуғын, бирақ болар исти қам қылған адамды өлердей жаман көретуғын бир пикирли адам еди.
Не болса болсын, дедим өзимше.
Жумысты Шамурат Әбдимуратовичтиң өзине көрсетемен. Усылайынша бул жумысты өз алдына қойдым да, қалған шығармаларды тексере басладым. Қырқ төрт бала өтти. Бес бала қанаатланарсыз. Биреўи болса... Не қылсам екен... Бул да еки деп қол қойып атырған едим. Есиктиң қулпы шыңғырлап ашылып секретарь қыздың басы көринди.
- Сизди қыстаўлы түрде ректор шақырып атыр.
- Не екен? Отыз сегизинши номермекен? - деген пикир келди қыялыма. Қағазларымды жыйнастырып орнымнан турдым.
- Қулып урып қойсаңыз. Ҳәзир келемен.
- Яқшы, - деди секретарь қыз.
Әдетте ректор белгили мәселелер бойынша шақыртатуғын еди. Оның алдына барыўымыз бир күн бурын белгили болып, қолымызда мәселеге тийисли болған папкамыз ҳәм есап қағазларымыз болыўы тийис еди. Бул иретте неге шақырылғанымды билмедим. Төменги қабаттағы оның кабинетине жақынлағанымнан-ақ буўынларым босасып кетти.
Есикти ашқанымда Шамурат Әбдимуратович әлле ким менен телефонда сөйлесип атырған еди. Ишке кириўди ыңғайсыз көрип, есикти жабыўға қолайласқанымда:
- Қасым кел, - деп шақырды.
Мен аўыздағы стулге аманат ғана отырғанымда ол:
- Аўылдағы билим менен бул жердеги имтиханды салыстырып бола ма? Мектеп муғаллимлериниң көпшилиги кеўилшек болып кеткен. "Төрт" бенен "бес"ти қоя береди. Енди ол жағын конкурс шешеди, - деп трубканы орнына қойды.
- Сизден бир өтиниш, 38-жумысты жақсылап тексерип нәтийжесин маған айтсаң.
Мен жаңа ғана бул жумысқа еки қойғаным есиме түсип, аяқ-қолым муздай болып кетти.
- Неге, бир жериң аўырып турма, - деди ол мениң бирден өзгергенимди көрип.
- Яқ. Өзим сондай.
- Енди аз ўақыт қалды. Дем алыс беремиз, - деди ректор мени шаршаған деп ойлап. - Сен боссаң, - десе де еситпеген усап отыра бердим.
- Шынында да бир жериң аўырған ба, - деди ол ҳайран болып.
Мен дәрҳал өзиме келдим.
- Дурыслап тексергенде қандай "төрт" яки "бес" болыўы керек пе?
- Не дейди? - Ректор бирден ашыўланды.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
14. 09
Имтихан
Повесть
Қолыма елиў жумыс санап берди.
- Аўыл хожалығы, - деди бир көзин қысып. - Булар әдебиятшылар емес, инженерлер, жүдә сығалай берме, - деди маған ақыл берген болып. - Және булар сайланды команда. Биолог, математиклер. Жығылып қалмасын, - деп әбден шегелеген болды.
Жуўаплы секретарьдың айтқанындай-ақ бизлер тәбият пәнлерине кириўшилерди онша шуқластырып отырмаймыз. Жазба имтиханнан филология факультетлериниң абитуриентлерине қарағанда оларға қойылатуғын талап әдеўир жеңил. Мениң өзим мың мәртебе исенемен, математикадан жақсы оқыған бала ана тилинен төмен жазбайды. Бирақ та, айырым сәлем хат жаза алмайтуғын балалардың "күшли математик" болып имтихан тапсыратуғынлары болады. Мениң жеке өзим буған оншама исенбеймен.
Жуўаплы секретарь изине қайтпақшы болып, әлле бир нәрсени ескерткиси келгендей изине қайырылды.
- Отыз сегизинши атылмасын!
Түк түсинсем. Ертеректе "Жигирма алтыншы атылмасын" деген кино көргеним бар. Бул киноның имтиханға қандай қатнасы бар екен? Усы шәлкем шәлистен дәрҳал өзиме келдим. Ҳа, қуў, сениң-ә! Отыз сегизинши номерди айтып отырған жоқ па екер? - деген ой жылт етти қыялымнан.
Шынында да, солай. Жазба жумысты өзинен басқа адам шифрламайды. Сонша имтихан алып, басқа бир адамның номер айтып келгенин еситкенимиз жоқ. Демек, өзине тийисли.
- Бул буйрық па? Я өтиниш пе? - дедим оның жүзине тигилип.
- Буйрық десе де болады, өтиниш десе де болады. Ақсақал айтып еди... Ректор.
Ақсақал айтты дегеннен-ақ Шамурат Абдимуратович есиме түсип, "ләм" деп аўыз ашпадым. Демек, ректор айтқан екен орынланыўы тийис.
Жуўаплы секретарь есиктен шықты да тасыр-тусыр қулыплады. Мен әстен отыз сегизинши жумысты қолға алдым да, бир кеўилсиз ҳәдийсениң гүўасы болғандай серрийип қатып қалдым. Жазба жумысқа алты қатар ғана сөз жазылған еди. Бундай жумысқа қандай жағдайда да баҳа қойып болмайды. Жуўаплы секретарь менен шекинисип қалғаным аздай, ректордың кеўлине тийип алатуғын болдым-аў деп отырған орнымда лал болдым да қалдым. Бирақ та ректорымыз болмайтуғын иске адамды мәжбүрлемейтуғын, бирақ болар исти қам қылған адамды өлердей жаман көретуғын бир пикирли адам еди.
Не болса болсын, дедим өзимше.
Жумысты Шамурат Әбдимуратовичтиң өзине көрсетемен. Усылайынша бул жумысты өз алдына қойдым да, қалған шығармаларды тексере басладым. Қырқ төрт бала өтти. Бес бала қанаатланарсыз. Биреўи болса... Не қылсам екен... Бул да еки деп қол қойып атырған едим. Есиктиң қулпы шыңғырлап ашылып секретарь қыздың басы көринди.
- Сизди қыстаўлы түрде ректор шақырып атыр.
- Не екен? Отыз сегизинши номермекен? - деген пикир келди қыялыма. Қағазларымды жыйнастырып орнымнан турдым.
- Қулып урып қойсаңыз. Ҳәзир келемен.
- Яқшы, - деди секретарь қыз.
Әдетте ректор белгили мәселелер бойынша шақыртатуғын еди. Оның алдына барыўымыз бир күн бурын белгили болып, қолымызда мәселеге тийисли болған папкамыз ҳәм есап қағазларымыз болыўы тийис еди. Бул иретте неге шақырылғанымды билмедим. Төменги қабаттағы оның кабинетине жақынлағанымнан-ақ буўынларым босасып кетти.
Есикти ашқанымда Шамурат Әбдимуратович әлле ким менен телефонда сөйлесип атырған еди. Ишке кириўди ыңғайсыз көрип, есикти жабыўға қолайласқанымда:
- Қасым кел, - деп шақырды.
Мен аўыздағы стулге аманат ғана отырғанымда ол:
- Аўылдағы билим менен бул жердеги имтиханды салыстырып бола ма? Мектеп муғаллимлериниң көпшилиги кеўилшек болып кеткен. "Төрт" бенен "бес"ти қоя береди. Енди ол жағын конкурс шешеди, - деп трубканы орнына қойды.
- Сизден бир өтиниш, 38-жумысты жақсылап тексерип нәтийжесин маған айтсаң.
Мен жаңа ғана бул жумысқа еки қойғаным есиме түсип, аяқ-қолым муздай болып кетти.
- Неге, бир жериң аўырып турма, - деди ол мениң бирден өзгергенимди көрип.
- Яқ. Өзим сондай.
- Енди аз ўақыт қалды. Дем алыс беремиз, - деди ректор мени шаршаған деп ойлап. - Сен боссаң, - десе де еситпеген усап отыра бердим.
- Шынында да бир жериң аўырған ба, - деди ол ҳайран болып.
Мен дәрҳал өзиме келдим.
- Дурыслап тексергенде қандай "төрт" яки "бес" болыўы керек пе?
- Не дейди? - Ректор бирден ашыўланды.
(Даўамы бар)
Канал: t.me/BaxitliSaribaev
14. 09