Сөз маржаны

Енди олар көп балалы шаңарақ ийелери болып, қызлары күн сайын емес, саат сайын бириниң изинен бири есейип үлкейе баслады. Анасына жәрдемши болып, мийзамкеш болып өсти.
Киши баласы Көмек дүньяға келгенде, Бийбижан азғана сырқатланып калды. Шыпакерлер:
-Қаны азайып кеткен, витаминлер алып, ҳаўа өзгертиў кереклигин тайынлады. Жумабай келиншегин алып, Ленинград каласына ушып кетти. Ол жерде дайысы Асқар аға жасайтуғын еди. Дайысынын ҳаялы рус қызы еди. Соған қарамастан ол тап өзимиздиң мусылман қызларымыздай:
Ақ кеўил, жүзи жадырап туратуғын Пийрим Бийпатманың тухымынан еди. Нөкистен келген конақларды отырғызарға жер таппай, төрги жайына стол жасап, бир аўқаттан кейин, екиншисин таярлап, дастурханды безеп таслайды. Ал Жумабай болса қысылып-қымырылып, Нина жеңгесине:
- Рахмет, рахмет! Көп өзиңизди урындыра бермең. Бизлер мийманханаға кетемиз, тек ғана сизлерди көрип, сәлем берип кетейик,-деп едик. Бул сөзге қапа болған Нина жеңгеси:
- Бизлердиң уйимизде бола бериң! Өзлериңиздиң уйиңизде калай жасасаңыз, тап сондай бизлердиң уйде де қанша боламан десеңиз, сонша мийман болыңлар! Ҳеш қайда бармайсыз!-деп атыр. Ал Асқар дайысы болса:
- Келинди өзим емлетемен! Таныс әскерий шыпакелер бар. Жүдә билгир, өз кәсибиниң маманы-деп оларды ҳеш кайда жибергиси келмей атыр. Себеби Асқар дайысы әскерий полктиң подполковниги болғанлықтан, көп жыллардан бери аўылы Мойнаққа бара алмаған, туўған жерин сағынған ўакытта, өз әскерлик ўазыйпасын атқарып журген, Қарақалпақстаннан келген жас жигитлерди коллап-қуўатлап, үйине қыдыртып алып келип, өзиниң туўған перзентиндей жақсы көрер еди. Себеби өзиниң ул баласы жоқ еди. Жийени Жумабайды да өзиниң баласындай жақсы көрер еди. Ол ушыўшылар таярлайтуғын оқыў дәргайында оқып жургенде де, усы Асқар дайысы көп жәрдем Берген еди. Бийбижанды бир айдың ишинде аттай етип, бес-алты кг. семиртип аўылына шығарып салды. «Аўырыў батпанлап кирип, мыскыллап шағады»-дегениндей Бийбижан бурынғыдай шаққан қуўнак бола алмады. Бир күни мийи айланады, бир күни басы аўырады. Беллери арыўырады, диңкеси болмайды. Соннан-соң жатып калады. Жатып атырып қызларына:
- Қызларым.! Мен сизлерге кандай нәсийҳат берсем, соған ылайыклы тәрбиялы қызлар болың! Анаңыздың үгит-нәсиятларын умытпаң! Алғыс алатуғындай қызлар болың! Барған жериңизде бахытыңыз болсын! Киши пейил болың! Бир түйир иниңизди қапа етпең! Тек ғана сол баламды уўайымлайман. Сизлерден кеўлим қатержам. Ал қызлары болса:
- Анажаным! Неге ондай сөзлерди көп айтатуғын болып кеттиңиз? Қойың инимиз Көмекке өзиңиз тәрбия бересиз. өзиңиз үйлендиресиз. Бизлерде сизге жәрдемши боламыз-дер еди. Ол ўақытлары үлкен баласы жигитлик ўазыйпасын атқарыў ушын әскерге кетген еди. Ол Чита қаласында хызметте болып, командирлери ата-анасына бир бет қағаз:
- Мақтаў қағазын «Благодарность» жазып жиберди.
- Бизге әскерликке жиберген улыңыз Назарбаев Әжинияздың үлгили шын кеўилден көрсеткен хызметлери ушын миннетдаршылық билдиремиз! Усындай тәрбиялаған баланың ата-анасына рахметлер айтамыз!-деген бир бет қағазды Бийбижан көзинен жасы сорғалаўы менен оқып жатты. Ол иш-ишинен улына разы еди. Сол разышылығы менен ол қырық үш жасында дүньядан көз жумды. Ал Жумабай болса перзентлери менен шуўласып қала берди. Дүньяға бес перзентти келтирип, мийнетин көрип, рәҳәтин көре алмай кеткен Бийбижанның әрманлары көп еди. Әттең сум әжел оны ўақтынан бурын алып кетти.
Ал бизлер болсақ ҳүрметли китап оқыўшылар менен биргеликте Бийбижанның перзентлерине:
- Узақ өмир, терең ден-саўлық, таўсылмас бахыт, ырысқы-несийбелери мол болып қалсын дегимиз келеди.

Злиза Қайназарова.

https://t.me/Soz_marjani

Тәжбен атаның үйине аўыл ақсақалларын жиберип, хабар берди. Атасы ҳайран:
- Ҳаў, ол қыз еле жас емес пе? Ол не қылғаныңыз. Үйди алып отырған қыз болса, сиңлилериниң күни не болады-деп албырақлап қалды. Ал сиңлилери болса, өз анасынан айрылып қалғандай жыласып жүр. Бирақ аўыл ақсақаллары Тәжбен атаны көндирди. Әкеси разышылығын бермеске болмады. Солай етип, Бийбижан он сегиз жасында үлкен шаңарақтың кишкене бийкеси болып қалды. Атасы, еки бирдей енеси ҳәм үш қәйнисине хызмет етип зыр жуўырып жүрди. Енелери:
- Бийбижан қызым үйден шықпа! Жүзиңди орамал менен жаўыңқырап жүр! Узын жең көйлек кий! Шығанағың көринбесин! Көз тийип қалады-деп зинҳарлап отыратуғын еди. Ал Жумабай кеўлин жәмледи де, Ленинград қаласындағы «Ушқышлар»-таярлайтуғын оқыўға кетти. Жас келин болса, сол үйдиң оты менен кирип, күли менен шығатуғын болды. Енесиде «Келин түсирдим»-деп шәлтийип таслап, үйдиң руўзыгершилигиниң барлық жумысларын жас келинге жүкледи. Таң атқаннан ошаққа от жағып, шайнек-қуманларын қайнатып, сыйыр саўады, қамыр ийлеп нан жаўады. Қәйинилериниң көйлек шалбарларын дазмаллап берип, оқыўға шығарып салатуғын еди. Не жумыс болсада өзиниң шаққанлығы менен меңгерип кете береди. Сөйтип жүргенде күнлердиң бир күнинде, ишинде бирдеңе жыбырлағандай болады, не болғанын түсинбейди. Енелерине айтыўға уялады. Бир, еки ай өтип оның қарны әдеўир өсип, оның аўыраяқ екенлигин ҳәмме биледи. Тоғыз ай, тоғыз күн, тоғыз саат, ўақты сааты питип дүньяға ул бала келеди. Шаңарақта қуўанбаған адамның өзи болмады. Оқыўда жүрген Жумабайда бул хабарды еситип, қуўанышы қанасына сыймай «Ушып» келеди. Нәрестеге ат қойыў мәресими басланып кетти. Баланың атын Әжинияз қойды. Әжелери болса қуўанып:
- Бири ақлық көрдим десе, бири шаўлық көрдим-деп. Узағына болсын! Өмир жасы менен берген болғай! Әўмийин! Әўмийин-десип атыр. Бахытлы демлер зымырап өтип атыр. Күнлер, айлар, жыллар өз гезеги менен зымырайды. Жумабай оқыўын тамамлап, аўылына «Ушыўшы» (лётчик) болып қайтты. «Дәўлетлиниң қос қуўанышы бир келеди»-дегениндей шаңарақта екинши перзент Гүлзийба дүньяға келди. Қос қуўанышын әке-шешеси менен бирге тойлап, аўылында АН-2 самолётин айдаў несип етти. Аўылында еки жыл жумыс ислеп, өз кәсибиниң маманы болғанлықтан, мийнетлерин баҳалап, жас қәнийгени қоллап-қуўатлап, басшылар Жумабайды Нөкис Аэропортына жумысқа шақырады. Нөкис қаласында турар жайы болмағанлықтан Әжинияз бенен Гүлзийбаны әжелерине таслап кетеди. Өзлери болса, жумысына жақын жерден кирейге үй таўып, сол жерде жасайды. Ақлықларына үйренип қалған Бағдагүл кемпир тумсықлыға шоқытпай, қанатлыға қақтырмай өсире береди. Жумабай қалада ушыўшы болғанлықтан көп қалаларда болады. Өзи менен бирге Бийбижанды да ертип «Сочи», «Ялта», «Крым» қулласы Россияның көп қалаларына қыдыртып алып барады. Екеўиниң қуўанышының, бахытының шеги жоқ еди. Арадан көп ўақытлар өтпей Гүлмира, Зибийра атлы қызлары дүньяға келеди. Енди олар үлкен шаңарақлы болып, қаланың қақ ортасынан көп қабатлы үйлердиң биринен төрт ханалы үй алады. Қуўанысып, үйин ҳәр түрли жиҳазлар менен толтырып, ҳәр бир сатып алған буйымларын қәдирлеп, ҳәр қайсысының өз тарийхы бар еди. Жумабай бала-шағасының алдында мәс болып отырып:
- Телевизорды Гүлмира туўылғанда сатып алдық, ал музлатқышты Зибийра туўылғанда алдық-деп қызларын алдына алып отырып еркелетер еди. Күнлердиң бир күнинде аўылдан жақсы хабар келеди. Жумабайдың иниси Қуўатбай үйленип атыр еди. Бийбижан екеўи бары жоғын алып, Мойнаққа тойға барады. Үш күн, үш түн той болып өтеди. Нөкиске қайтайын деп асығып жүрген Жумабайдың изинен баласы Әжинияз қалмайды.
- Әжаға менде қалаға бараман! Неге мени таслап кете бересиз-деп, боз-боран болды да қалды. Оның артынан Гүлзийбада кийимлерин алып, менде бараман, менде бараман-деп жуўырып жүр. Оған Бағдагүл кемпир:
- Балаларыңызды алып кете-ғойың қарақларым! «Ийтти ийеси менен қыйнасын»-деген-ғой. Мен қанша оларды баўырыма басып, қанша паналасамда мына келген келинлер қағытып, силкитип жүрер! Барағойың балларым!-деп рухсат берген соң Әжинияз бенен Гүлзийбаны қалаға алып кетти.

БИЙБИЖАН


1948-жыл. Мойнақ елатының балық консерва комбинаты қасында туратуғын Тәжбен атаның үйинде Бийбижан атлы нәресте дүньяға келди. Ол қыз күн емес, саат сайын, минут сайын өсе баслады. Ата-анасын қуўантып шүлдирлеп тили де шықты. Оның ҳәр бир сөзин үлкен әлемдеги бир жаңалық сыяқлы қызық көрип, сөйлете беретуғынды қәлейтуғын еди. Бийбижан бес жасқа толған гезде сиңлиси дүньяға келди. Оның қуўанышының шеги жоқ. Сиңлисин:
- Өзим бесикке саламан, тербетемен,- деп зыр жуўырып анасына пәрмана болды. «Болар бала бес жастан»-дегендей ол сондай шаққан қыз болды.
Анасының жәрдемшиси, деп әкеси еркелетип, маңлайынан сүйип, кызының шаққан, зейинли, ақыллы болып өсип атырғынан кеўли толатуғын еди. Шаңарақта изли-изинен перзентлер дүньяға келип, бул бахытлы шаңараққа ҳеш кимниң көзи тиймегей дегиң келер еди. Бийбижан он бес, он алты жасларына келип, анасы көзигип аўырыўлы болып қалды.
Анасы үй-руўзыгершилигине жарамай қалғанлығы себепли, үлкен үйдиң машқаласы, кишкене Бийбижанның мойнына түсти. Орта мектептиң сегизинши класын шалама-шекки питирген қыз, оқыўдың не екенлигинде умытты. Үкелерин жуўындырып, шайындырып, шай-аўқатларын берип, анасының кеўлин сорап келген ағайин-туўған, қоңсы-қобаларды күтиў менен бәнт еди.
Тәжбен ата кемпирин емлетиў ушын аўылда, қалада жайласқан емлеўханаларға алып барып, шыпакерлерге көрсетеди. Бармаған жери қалмайды. Бирақ ҳеш қандай нәтийже болмаған соң, үмитленгенди қойды.
Әкеси Тәжбен ата кеш қарайғанда балықшылардан сатып алған балықларын әкелип тазалай баслайды. Ал Бийбижан басын, қуйрығын сорпа етип, қалған кеспелерин қуўырып үкелерине жегизеди. Қамыр ийлеп, нан жаўады. Нәзик-жиңишке қоллары менен барлық жумысларды меңгереди. Қулласы анасы болып, үкелерин тәрбиялайды. Ана меҳрине тоймаған нәрестелер әжапасын, анасындай көреди. Қыстың боранлы суўығында Бийбижан әкеси жумыстан келемен дегенше, отын шаўып қояйын деген-ой менен балтасын қолына алып, далаға шықса, есигиниң алдынан Жумабай өтип баратырған еди.
- Бийбижан, әкел балтаңды өзим отын шаўып берейин-деп жақынлап келе берди. Қыз не ислерин билмей албырағанынан қолындағы балтасын жигитке берди. Жумабай күш ғайратқа толы, ири денели, қарыўлы жигит еди. Ҳәп заматта отынлардың барлығын шаўып, тақтайлап жыйнапта берди. Бийбижан уялғанынан үйине кирип кетти. Ал жигит болса, сол күннен баслап күнде усы үйдиң алдынан өтиўди үрдис етти. Оны сезген аўылдың қап-қара домалақ жигитлериде усы үйдиң есигине телмирип турыўды үйренди. Мурнына самал енген жигитлердиң барлығы Бийбижанға ашық еди. Ал әкеси Тәжбен ата кеўлинде ҳеш қандай жаман ойы жоқ:
- Бәрекәлла балларым! Келиң! Отын жарайық! Егисликке жәрдем бериң!-деп аўылдың жигитлерин жәрдемге шақыратуғын еди. Бийбижан оларға да аўқат асып, түслик аўқатларын берип, кеш қарайғанша усы үйдиң жумысларын ислеп берип жүрген жигитлерге рахметин айтып, миннетдаршылық билдиретуғын еди. Ал ол жигитлер тек ғана Бийбижанның ай жамалын көриў ушын ғана келетуғынлығын ҳеш ким сезбейди. Буны Жумабай ғана түсинип Бийбижанды ҳәммеден қызғанатуғын еди. Жаздың саратан ыссысында есигиниң алдына пешшехана қурып уйқылап атырған Бийбижанды алып қашып кетеди. Үйине алып барып, әке-шешесине:
- Мен қыз алып қашып келдим, үйленемен-деп турып алады. Әке-шешеси аң-таң:
- Ҳаў балам-аў сениң «Ушқышлар»-таярлайтуғын оқыўға кетемен дегениң қәне! Биреўдиң айдай қызын алып қашып, не қылайын-деп едиң балам, оқыўың не болады?-деп ҳаплығып атыр. Баласы болса:
- Мен әлбетте оқыўға кетемен, бирақ мына қызды үйге алып келип кетпесем болмайды. Мен оқыўды питирип келемен дегенше, аўылдың жигитлери оны қоймайды. Мен Бийбижансыз жасай алмайман. Оны жақсы көремен, сол ушын үйленбесем болмайды деди. Әке-шешеси не ислерин билмей ҳайран. Сол гезде үйинде жасы үлкен сексенге шыққан соқыр әжеси бар еди. Ол:
- Үйге келин алып келген болса, жүдә бәрекәлла! Қарсылық көрсетпең! Келинниң басына орамалды өзим салайын-деп, ақлық баласының үйленгенине ишлей қуўанып атыр. Әжениң бир аўыз сөзи менен Бийбижан сол үйде келин болып қалды.

КИМДИКИ ДУРЫС?

Еки дос балық аўлаўға барыпты. Олардың биреўиниң аўына үлкен балық илинипти. Ол балықты қалтасына салып алып, үйине қайтыўға асығыпты.
- Қаяққа атландың? -деп сорапты достысы.
- Үйге. Мына үлкен балық маған бүгинги аўқатымызға жетеди,- депти балық услаған жигит.
- Асықпа, жора. Еле бундай балықлардан және көп аўла.
- Оларды не қыламан?
- Сатасаң.
- Кейин ше?
- Пулың көбейеди
- Кейин ше?
- Артық пулыңды банкке қоясаң. Есабыңда пулың көбейип тура береди.
- Кейин ше?
- Бай боласаң.
- Ол байлықты не қыламан?
- Ертең қартайғаныңда ҳаялың ҳәм балаларың менен сол ақшаңды сарплап ҳәз етип жасайсаң
- Мен ҳәзир қалай жасап атырман?! Балық аўладым. Оны асып жеп бала-шағам менен мәс болып жасап атырмыз. Өмирден, шаңарағымнан заўықланыў ушын өмиримниң өтип кетиўин күтпекши емеспен.

Жуўмақ:
Қарап отырсақ еки жигиттиң пикири де дурыс сыяқлы.
Келешекти умытпаған ҳалда ҳәзирги ўақтыңыздың рәҳәтинен бос қалмаң. Қыялларға берилип, өмириңиздиң ең әжайып мәўритлерин өткизип алып, келешекте бахытлы қыламан деген инсанларыңызды сол ўақытта таба алмай қалыўыңыз мүмкин. Ҳәр нәрсени ўақтында баҳалаң. Қолыңызда бар мүмкинликти жақынларыңыз бенен бирге бөлисиң.

Топлаған:
Қуўанышбаева Гүлайым.

https://t.me/Soz_marjani