Шәкәрім Есенжолұлы

(قوله ومن لم يراهق إلخ) هذا لو ذكرا قال الزيلعي وأدنى ما يكفن به الصبي الصغير ثوب واحد والصبية ثوبان. اهـ. وقال في البدائع: وإن كان صبيا لم يراهق فإن كفن في خرقتين إزار ورداء فحسن، وإن كفن في إزار واحد جاز وأما الصغيرة فلا بأس أن تكفن في ثوبين. اهـ.

أقول: في قوله فحسن إشارة إلى أنه لو كفن بكفن البالغ يكون أحسن لما في الحلية عن الخانية والخلاصة الطفل الذي لم يبلغ حد الشهوة الأحسن أن يكفن فيما يكفن فيه البالغ وإن كفن في ثوب واحد جاز اهـ وفيه إشارة إلى أن المراد بمن لم يراهق من لم يبلغ حد الشهوة (حاشية ابن عابدين)
Ғұлама Зайлағи айтады: " Кішкентай ер баланы бір матамен кебіндеуге болады. Кішкентай қыз баланы кемінде екі матамен кебіндеу керек". Ғұлама Касани айтады: " Кішкентай ер баланы екі матаға кебіндесе жақсы болады. Бірақ бір матаға кебіндесе де рұқсат етіледі. Ал кішкентай қыз баланы екі матаға кебіндеуде әбестік жоқ".
Мен айтамын (яғни Ибн Абидин): " Ғұлама Касанидің жақсы болады деген сөзінен кішкентай баланы үлкен кісінің кебіні сияқты кебіндеу өте жақсы болатындығына сілтейді." (Ибн Абидиннің хашиесінен).

(قوله: والمراهق كالبالغ) الذكر كالذكر والأنثى كالأنثى ح قال في البدائع لأن المراهق في حياته يخرج فيما يخرج فيه البالغ عادة فكذا يكفن فيما يكفن فيه (حاشية ابن عابدين).

Балиғатқа толуға жақын қалған баланың кебіні үлкен кісінің кебіні сияқты болады. Яғни ұл бала ер адам сияқты үш матаға кебінделсе, қыз бала да әйел адам сияқты бес матаға кебінделеді. (Ғұлама Ибн Абидиннің хашиесінен).

قَالَ عَلِيٌّ: كَانَ لِي مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَدْخَلَانِ: مَدْخَلٌ بِاللَّيْلِ، وَمَدْخَلٌ بِالنَّهَارِ، فَكُنْتُ «إِذَا دَخَلْتُ بِاللَّيْلِ تَنَحْنَحَ لِي»
قَالَ عَلِيٌّ: كَانَتْ لِي مَنْزِلَةٌ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَمْ تَكُنْ لِأَحَدٍ مِنَ الْخَلَائِقِ، فَكُنْتُ آتِيهِ كُلَّ سَحَرٍ، فَأَقُولُ: السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا نَبِيَّ اللَّهِ، «فَإِنْ تَنَحْنَحَ انْصَرَفْتُ إِلَى أَهْلِي، وَإِلَّا دَخَلْتُ عَلَيْهِ»
(سنن النسائي).

(قوله بأن نشأ من طبعه) أي بأن كان مدفوعا إليه (قوله على الصحيح) لأنه يفعله لإصلاح القراءة فيكون من القراءة معنى كالمشي للبناء، فإنه وإن لم يكن من الصلاة لكنه لإصلاحها فصار منها معنى شرح المنية عن الكفاية، لكنه لا يشمل ما لو كان لإعلام أنه في الصلاة أو ليهتدي إمامه إلى الصواب. والقياس الفساد في الكل إلا في المدفوع إليه كما هو قول أبي حنيفة ومحمد لأنه كلام، والكلام مفسد على كل حال كما مر وكأنهم عدلوا بذلك عن القياس وصححوا عدم الفساد به إذا كان لغرض صحيح لوجود نص، ولعله ما في الحلية عن سنن ابن ماجه عن «علي - رضي الله عنه - قال كان لي من رسول الله - صلى الله عليه وسلم - مدخلان: مدخل بالليل ومدخل بالنهار، فكنت إذا أتيته وهو يصلي تنحنح لي» وفي رواية «سبح» وحملهما في الحلية على اختلاف الحالات، والله تعالى أعلم (حاشية ابن عابدين).

(والتنحنح) بحرفين (بلا عذر) أما به بأن نشأ من طبعه فلا (أو) بلا (غرض صحيح) فلو لتحسين صوته أو ليهتدي إمامه أو للإعلام أنه في الصلاة فلا فساد على الصحيح (الدر المختار للعلامة الحصكفي).

"والدعاء" هذا لا ينافي الإتيان باللهم أنت السلام الخ لأنه ليس دعاء بل ثناء (حاشية الطحطاوي على مراقي الفلاح)

Ғұлама Тахтауи "Марақул - Фалах" хашиесінде былай деп айтады: " "Аллахумма Антас- Салам уа минкас- Салам..." дұғаға жатпайды. Керісінше бұл Алланы мадақтау (яғни зікір) болып саналады ".

فإن عارضها واجب لا ينبغي أن يفوته بل يأتي به ثم يتابع، كما لو قام الإمام قبل أن يتم المقتدي التشهد فإنه يتمه ثم يقوم لأن الإتيان به لا يفوت المتابعة بالكلية، وإنما يؤخرها، والمتابعة مع قطعه تفوته بالكلية، فكان تأخير أحد الواجبين مع الإتيان بهما أولى من ترك أحدهما بالكلية (حاشية ابن عابدين).

Бірінші отырыста отырған кезде имам 3 - ші ракағатқа тұрып кетеді. Бірақ ұюшы әлі "әт - тахият " дұғасын оқып бітірмеген. Ұюшыға әуелі "әт - тахият" дұғасын соңына дейін оқып бітіріп сосын 3 - ші ракағатқа тұрған дұрыс болады. Өйткені "әт - тахият" дұғасын оқыған кезде имамға ұюды кешіктірген боласын. Ал егер дұғаны тәмәмдамай имамға бірден ұйып 3 - ші ракағатқа тұрған жағдайда бір уәжіпті орындамай қалады. Сол себепті бір уәжіпті тастап қойғаннан гөрі екі уәжіпті жасап біреуін кешіктірген абзалдырақ болады ( Ибн Абидиннің хашиесінен).

بخلاف ما إذا عارضها سنة كما لو رفع الإمام قبل تسبيح المقتدي ثلاثا فالأصح أنه يتابعه لأن ترك السنة أولى من تأخير الواجب (حاشية ابن عابدين).

Имам рукуғтан немесе сәждеден басын көтерген кезде ұюшы таспихті үш рет айтып үлгермеген болса таспихті үшке толтырмай бірден имамның артынан ұю керек. Өйткені сүннетті орындамау уәжіпті кешіктіруден хайырлы . (Ибн Абидиннің хашиесінен) .

ولو سلم والمؤتم في أدعية التشهد تابعه لأنه سنة والناس عنه غافلون (الدر المختار للعلامة الحصكفي).

Ғұлама Хаскафи өз еңбегінде былай дейді: Имам сәлем берген кезде ұюшы ташаххудтың дұғаларын оқып жатқан болса (яғни әт - тахиятты оқып бітіріп салауат және басқа дұғаларды оқып жатқан кезде ) ұюшыға дұғаларды оқуды тоқтатып имамға ұю керек болады (яғни имамның артынан бірден сәлем береді. Дұғаларды оқымайды). Өйткені дұғаларды оқу сүннет (ал имамға бірден ұю уәжіп. Сүннеттен себеп уәжіпті тастауға болмайды). Адамдардың көбі бұл нәрсені білмейді.

فإن عارضها واجب لا ينبغي أن يفوته بل يأتي به ثم يتابع، كما لو قام الإمام قبل أن يتم المقتدي التشهد فإنه يتمه ثم يقوم لأن الإتيان به لا يفوت المتابعة بالكلية، وإنما يؤخرها، والمتابعة مع قطعه تفوته بالكلية، فكان تأخير أحد الواجبين مع الإتيان بهما أولى من ترك أحدهما بالكلية، بخلاف ما إذا عارضها سنة كما لو رفع الإمام قبل تسبيح المقتدي ثلاثا فالأصح أنه يتابعه لأن ترك السنة أولى من تأخير الواجب (حاشية ابن عابدين).

والحاصل أن متابعة الإمام في الفرائض والواجبات من غير تأخير واجبة (حاشية ابن عابدين).

Намаздың парыздарында және уәжіптерінде кешіктірмей бірден имамға еру уәжіп болады. (Мысалы, Имам рукуғқа немесе сәждеге кеткен кезде кешіктірмей бірден имамның артынан рукуғқа және сәждеге бару керек болады). Ибн Абидиннің хашиесінен алынған.

القارىء إذا سمع اسم النبي صلى الله عليه وسلم؛ لا تجب عليه الصلاة؛ لأن قراءة القرآن على نظمه وتأليفه أفضل من الصلاة على النبي عليه السلام، فإذا فرغ من قراءته، إن صلى على النبي عليه السلام فحسن، وإن لم يصلِّ فلا شيء عليه (المحيط البرهاني).
Құран оқып тұрған кісі пайғамбарымыздың есімін естіп қалған кезде оған салауат айту уәжіп болмайды. Өйткені оқып жатқан құранды үзбей жалғастыру пайғамбарымызға салауат айтудан абзалдырақ болады. Құран оқып бітіргеннен кейін пайғамбарымызға салауат айтса жақсы болады. Бірақ айтпаса күнә жоқ (Аль - Мухитуль Бурхани).

وصرحوا بأنه يكره أن ينقص عن الثلاث وأن الزيادة مستحبة بعد أن يختم على وتر خمس أو سبع أو تسع ما لم يكن إماما فلا يطول (حاشية ابن عابدين ).

Ғұлама Ибн Абидин : " Ханафи мазхабының ғұламалары рукуғ және сәждеде таспихті үштен аз айтса макрух болады деп айтқан. Ал үштен көп бірақ тақ сан яғни бес , жеті , тоғыз рет айтса мустахап болады. Бірақ бұл жағдай егер ол Имам болмаған кезде. Ал Имам болған жағдайда ұзатпау керек" .

🇰🇿 Өткен жазбаларда жазғанымыздай Имам Мұхаммад Имам Ағзамның көз - қарастарының таралуы үшін үлкен себепші болды. Бұнымен бірге Имам Мұхаммадтың Мәдина ғұламаларына қарсы жауап ретінде дәлелдерді ұсына отырып жазған кітабы бар. Оның аты "الحجة على أهل المدينة" . Аудармасы : Мәдина ғұламаларына қарсы дәлелдер. Бұл кітабында Имам Мұхаммад Имам Малик және басқа да замандас Мәдина ғұламаларына қарсы біздің дәлелдерімізді ұсынады. Ханафи мазхабының көптеген дәлелдері осы кітапта айтылады. Сол үшін бұл кітап әрбіреуіміздің кітапханамызда болу керек. Имам Мұхаммад Куфада өз білімін жетілдіргеннен кейін сыртқа шығып басқа ғұламалармен араласқысы келеді. Осылайша Мәдина қаласына сапарға шығып кетеді. Сол кезде Мәдина қаласының бас ғалымы Имам Малик болатын. Осылайша ол Имам Маликтің мәжілістеріне қатыса бастайды. Олардың дәлелдерімен танысады. Муаттаны тыңдайды. Кейіннен Муатта кітабының фықыхқа ғана байланысты хадистерді риуаят етеді. Имам Мұхаммадтың бұл Муатта риуаяты біздер үшін өте маңызды. Өйткені ол кітапта Имам Мұхаммадтың хадистерге жазып кеткен кішігірім түсініктемелері бар. Сол арқылы Муаттаның қай хадисін біздер қабыл етіп , қай хадисті қабыл етпейтіндігімізді біле аламыз . Имам Мұхаммад қабыл етілген хадистерге وبه نأخذ وهو قول أبي حنيفة деп айтып кетіп отырған. Мағынасы: Біз бұл хадисті аламыз. Ол Имам Ағзамның көз - қарасы .

🇰🇿 Имам Мұхаммадпен байланысты тағы бір жағдайды айта кетсек болады. Имам Мұхаммад Имам Ағзамның мәжілісіне қатысқаны сияқты Имам Зуфар мен Имам Абу Юсуфтың мәжілістеріне де қатысқан. Сонда Имам Мұхаммад үшеуінің де шәкірті болып саналады. Имам Мұхаммад хижри жыл санақпен 132 - ші жылы дүниеге келген. Сонда Имам Ағзам қайтыс болған кезде жасы небәрі 18 - де еді. Кейбір риуаяттарда Имам Мұхаммад Имам Ағзамның мәжілісіне сақалы әлі шықпаған кезде қосылған деп айтылады. Сонда Имам Мұхаммад шамамен 4 -5 жыл ғана Имам Ағзамның қасында қалған. Әрине бұндай уақыт ішінде мужтахид дәрежесіне жету өте қиын. Сол себепті Имам Мұхаммад Имам Ағзамнан кейін Имам Зуфар мен Имам Абу Юсуфтың мәжілістеріне қосылып өзін жетілдіреді.

🇰🇿 Имам Абу Юсуф хижри жыл санақпен 166 - шы жылы қазылыққа атанған кезде оның орнына мәжілістің басына Имам Мұхаммад шығады. Осылайша ол қайтыс болғанша дейін бұл істі адалдықпен атқарады. Имам Мұхаммад хижри жыл санақпен 189 - шы дүниеден өткен. Сонда қарап отырсақ 20 жылдан аса мәжілістің басында отырады екен. Имам Мұхаммад бұл арада бірнеше жыл қазылық қызметінде болғаны болмаса жалпы уақыттың көбін шәкірт тәрбиелеумен өткізді. Соған қоса Имам Ағзамның пәтуаларының кең етек алып жайылуына ең үлкен себепшісі болады. Өйткені ол Имам Ағзамның мәжілісінде талқыланған пәтуалар жинағын "Асл" кітабын ретке келтіріп, бір жүйеге салып риуаят етеді. Имам Абу Юсуфтың Имам Ағзамнан естіген риуаяттарды кітап күйінде "Жамиғус - Сағир" есімімен біздерге дейін жетуіне себепші болады. Имам Ағзамның мазхабын негізге алып Имам Ағзамның талқыламаған мәселелерді қарастырып кітап халіне келтіреді. Оны " Жамиғул - Кабир" деп атайды. Осылайша Ханафи мазхабында ең бірінші Тахриж (яғни Имам Ағзамнан риуаят келмеген мәселеге Имам Ағзам былай пәтуа берер еді деп Имам Ағзамның дәлелдерінің негізінде үкім шығару) жасаған ғалым Имам Мұхаммад болып есептеледі.

🇰🇿 Имам Абу Юсуф хижри жыл санақпен 158 - ші жылы фықых мәжілісінің басына шығып 166 - шы жылға дейін жалпы сегіз жыл басқарады. Ол 166 - шы жылы қазылыққа аталады. Осылайша оның қазылық өмірі басталады. Өлгенше дейін халифаттың қазылық міндетін адал атқарып өтеді. Тіпті Халиф Харун Рашидтің кезеңінде Имам Абу Юсуф қазылардың қазысы дәрежесіне дейін көтеріледі. Оның арапшасы قاضي القضاة деп айтылады. Кәзіргі тілмен айтқанда үкіметтің ең жоғарғы судьясы. Осыдан себеп ме екен, әйтеуір ханафи мазхабы халифаттың бас мазхабына айнала бастайды. Және де бұдан кейін келген бүкіл ислам үкіметтері ханафи мазхабы бойынша үкім жүргізген. Әрине бұл жерде Имам Абу Юсуфтың тигізген әсері орасан зор болды. Имам Абу Юсуфтың қазылық мәселелерінде өте үлкен тәжірибесінен себеп Ханафи ғұламалары қазылық мәселелерінде оның көз - қарастарын негізге алған. Имам Абу Юсуф хижри жыл санақпен 182 - ші жылы дүниеден өтеді. Алла Тағала барша ғұламаларымыздан разы болсын. Олардың жолын нәсіп етсін! Амин.

🇰🇿 Хижри жыл санақпен 158 - ші жылы Имам Зуфар қайтыс болған кезде мәжілістің басына Имам Абу Юсуф тағайындалады. Негізінде Имам Ағзам қайтыс болып мәжілістің басына Имам Зуфар келген кезде Имам Абу Юсуф оның мәжілісіне қосылмайды. Өзі бөлек мәжіліс құрады. Бірақ оның мәжілісіне бес - алты кісіден басқа ешкім келмейді. Имам Ағзам мәжілісінің басым бөлігі Имам Зуфарды таңдайды. Тек қана Имам Зуфар қайтыс болғаннан кейін ғана мәжіліс Имам Абу Юсуфты мойындайды. Имам Абу Юсуфтың Имам Зуфардың мәжілісіне қосылмауының себебін құдай біледі. Оларды сынау біздің ісіміз емес. Бірақ себептердің біреуі Абу Юсуф өзін Имам Зуфардан төмен деп есептемегендігі болуы мүмкін. Өйткені шынымен де екеуі Имам Ағзамның ең үздік шәкірттері болған. Және де жастары да шамалас болған. Имам Зуфар хижри жыл санақпен 110 - шы жылы дүниеге келген болса, Имам Абу Юсуф 113 - шы жылы туған.

🇰🇿 Имам Ағзам Абу Ханифа хижри жыл санақпен 80 - ші жылы дүниеге келген. Хижри 150 - ші жылы дүниеден өтті. Фықых мәжілісінің басына өткен кезде 40 жасында еді. Сонда бұл шамамен хижри жыл санау бойынша 120 - шы жылға тура келеді екен. Осылайша Имам Ағзам білім мәжілісінің басында 30 жылға жуық болады екен. Бұл мәжілістерде Имам Зуфар , Имам Абу Юсуф , Имам Мұхаммад, Имам Хасан ибн Зияд және тағы басқа алпауыт ғұламалар жетіліп шығады. Бұлардың ішінде ең үлкені Имам Зуфар болып есептеледі. Бірақ бір қызығы оның пәтуалары Ханафи мазхабында алынбаған. Небәрі 17 немесе 19 мәселеде ғана Имам Зуфардың көз - қарасы бойынша пәтуа берілген. Бірақ бұл жағдай Имам Зуфардың дәрежесіне әсер етпейді. Өйткені Имам Ағзам қайтыс болған кезде мәжілістің басына Имам Зуфар өтеді. Осылайша ол ұстазының әдісі бойынша бұл ілім мәжілісін сегіз жыл басқарады. Имам Зуфар хижри жыл санақпен 158 -ші жылы қайтыс болады. Алла Тағала олардың барлығына разы болсын !

🇰🇿 Имам Ағзам Абу Ханифа ұстазы Хаммадтың фықых мәжілісіне қатыса бастаған кезде жасы 21 -де болатын. Оған дейін ол Кәләм ілімімен айналысып жүрген. Күндердің бір күні ол атақты табиғин ғалым Шағбимен кездесіп қалады. Ғұлама Шағби Имам Ағзамның бойындағы даралықты аңғарады. Фықыхқа деген қабілеті анық көрініп тұрды. Сол үшін ол Имам Ағзамға фықыхты қолға алуға кеңес берді. Осылайша 21 жасында Имам Ағзам Куфада Хаммад ибн Абу Сүлейменнің мәжілісіне қосылады. 19 жыл ұстазынан айрылмай білім мәжілісіне қатысады. Ұстазы қайтыс болған кезде мәжілістің басына Имам Ағзам шығады. Ол кезде оның жасы 40 - қа толған еді.